تازا قازاق ءتىلدى ىنتەرنەتتى ۆەب-شەبەر، فيزيك عالىم سايران مىرزاحمەتۇلى كيككارين 1998 جىلدىڭ ماۋسىمىندا ىلاتىن جازۋى نەگىزىندە ومىرگە اكەلدى. اعامىز جاڭا ۇلتتىق جازۋعا قاتىستى: «لاتىن الىپپەگە كوشۋدىڭ ماقساتى – كەڭ تاراعان ستاندارتتارعا قوسىلىپ، بۇكىل جاقتان دامىعان، قولدانىسقا دايىن جانە ىڭعايلى جازۋ جۇيەسىنە يە بولۋ.

سوندىقتان الىپپەمىزدە قولدانىلاتىن تاڭبالاردى تاڭداعاندا شىنايى كەڭ تارالعان ستاندارتتارعا جۇگىنۋ كەرەك. اقپاراتتىق جۇيەلەردە ەڭ كوپ تارالعان لاتىن تاڭبالار جيىنتىعى – ISO-8859-1 (Latin 1). جاڭا الىپپەنى جوبالاعاندا وسى ستاندارتتىڭ شەڭبەرىندە قالعان ءجون» https://internettv.kz/?page_id=4535 دەگەن پىكىر ايتادى. سايران مىرزاحمەتۇلى وسى ءىستى قولعا العانعا دەيىن ەلىمىزدەگى ىنتەرنەت كەڭىستىگىمىز اعىلشىن ءتىلىنىڭ ۇلەسى از، قازاق ءتىلى مۇلدەم كەرەكسىز بولىپ، تەك ورىس تىلىندە سايرادى.

ەگەر ءبىز ءدال قازىر بۇكىل الەم رف ۇركىپ جاتقان كەزدە ىنتەرنەت كەڭىستىگىمىزدى قازاق-اعىلشىندىق نەگىزدە بەكەمدەمەسەك بارىنەن كەش قالامىز.

باستى ماسەلە ورىس ءتىلىن ىسىرىپ، ۇلتتىق كەلبەتىمىز بەن بولمىس ءبىتىمىمىزدى اشپايتىن KAZNET-ءتى تاريح كۇرەسىنە لاقتىرىپ، QAZNET قايىرا تىركەلۋگە تىرەلىپ تۇر. Kk ارىپتىك دومەنىمىزدە «qz» بولىپ جازىلاتىن وزگەرىستى كەرەك ەتەدى

1990 جىلى كسرو «su» دومەنىنىمەن الەمدىك ىنتەرنەت كەڭىستىككە ەندى. تۇڭعىش كامىپتىك جەلىنى "رەلكوم" ومىرگە اكەلدى. وسى  «su» دومەنى IANA-دا تىركەلدى.

IANA (اعىل. Internet Assigned Numbers Authority — «ىنتەرنەت كەڭىستىگىنىڭ ادىرىستىك اكىمشىلىگى») IP-ادىرىستەردىڭ كەڭىستىگىن، جوعارعى دەڭگەيدەگى دومەندەردى باسقارۋ ءپۇنشۇنىن (فۋنكتسيا/قىزمەتىن) اتقارادى. سونىمەن قاتار MIME (/maɪm/, اعىل. Multipurpose Internet Mail Extensions — ىنتەرنەت پوشتانىڭ كوپسالالى كەڭەيتىلىمىنىڭ) مالىمەتتەرى تيپتەرىن، ىنتەرنەت حاتتامالارىن تىركەۋدى جۇزەگە اسىرادى. ونى ICANN («ايكەن» دەپ وقىلاتىن اعىل. Internet Corporation for Assigned Names and Numbers «اتاۋلى دومەندەر مەن IP-ادىرىستەردى باسقارۋ بويىنشا كارپاراتسىيە»1998 جىلى 18 قىركۇيەكتە قىرىلعان حالىقارالىق كامەرسىيالىق ەمەس ۇيىم), باقىلاۋىنداعى Public Technical Identifiers كامپانىياسى جۇزەگە اسىرادى.

1992 جىلى كسرو ەلدەرى «su» دومەنىنىنەن ارىلۋعا قاتىستى ىنتەرنەتتىك ءىس-شارالاردى قولعا الا باستادى. بىراق بۇل ءبىراز سوزىلىپ كەتتى. ەڭ اۋەلى جوعارعى دەڭگەيدەگى ۇلتتىق دومەندەرىن (ccTLD اعىل. “country code Top-Level Domain“) بالتىق بويى ەلدەرىنىڭ ىشىنەن ەستوندار مەن ليتۆالىقتار 1992 جىلدىڭ 3 ماۋسىمى كۇنى EE جانە LT دەگەن اتاۋمەن تىركەدى.

تاپ وسى 1992 جىلى ولاردىڭ ءىزىن الا ۋكراينا (UA) جانە گۇرجىستان (GE) ءوز ccTLD تىركەسە، كەلەسى 1993-ءشى جىلى لاتۆيا (LV) مەن ازەربايجان (AZ), ال 1994-تە – مولدوۆا (MD), رەسەي (RU), بەلارۋس (BY), ارمەنيا (AM) جانە قازاقستان (KZ) ءوز جوعارعى دەڭگەيدەگى ۇلتتىق دومەندەرىن تىركەدى. كورشىلەرىمىز: وزبەكستان (UZ) مەن قىرعىزستان (KG) بۇل قادامعا 1995 جىلى بارسا، تۇركىمەنيستان (TM) مەن تاجىكستان (TJ) اراعا تەك ەكى جىل سالىپ،  1997-ءشى جىلى باردى.

سەمەي قازىرگى Kaznet-ءتىڭ نەگىزىن سالۋشى بولىپ تابىلادى. ناقتىلاي ايتساق،  1993 جىلدىڭ قاراشاسىندا "رەلكوم" كامىپتىك جەلىسى نەگىزىندە سەمەيلىك پاۆل گۋسەۆ پەن الەكسەي وستروۋحتار قۇرعان «RelcomSL» كاپانىياسى IP سانكت-پەتەربۋرگقا قوسىلىپ، ەلىمىز بويىنشا كەڭەستىك ۇلگىدەگى WWW, FTP, چاتتارعا قوسىلا الاتىن تولىققاندى ىنتەرنەت قوسىلىمىن جۇزەگە اسىرا الدى.

وسىلايشا 1994 جىلى 19 قاراشادا تەك قانا ورىس ءتىلدى قاداپ ايتامىن، وتارشىلدار ءتىلدى ۇلتتىق دومەندىك ايماعىمىز KZ ومىرگە كەلدى. ونى ءالى كۇنگە قازاق ءتىلىن كەرەك ەتپەيتىن Kaznetmedia كامپانىيەسىنىڭ بيزنەسىن دامىتۋىنىڭ ديرەكتورى بولىپ الەكساندر لياحوۆ  قىزمەت ەتىپ كەلەدى.

ۇلتتىڭ كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلە ورىس ءتىلدى KAZNET-ءتى تاريح كۇرەسىنگە لاقتىرىپ، قازاق-اعىلشىن ءتىلى جارىسا قولدانىلاتىن QAZNET ومىرگە اكەلىپ، ونى تىركەۋگە عانا تىرەلىپ تۇر.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz