(Italiya jurnalisti Oriyana Falashiyding Den Syaopinmen súhbaty. 21-23 tamyz, 1980 jyl)

Oriyana Falashiy:

-  Siz Premeriding orynbasarlyghynan ne ýshin bosamaqshysyz?

Den Syaopiyn:

- Men ghana emes, biz qarttar - bәrimiz de qosymsha mindet almaymyz. Qazirgi Tóragha Hua Gofyng da Ýkimetting basshysy mindetin qosymsha atqarmaydy. Partiya Ortalyq komiyteti Jau Ziyang joldasty kandidat etip úsynyp otyr ol oryngha. Jasy úlghayghan bizder sol orynda túra bersek, olardyng júmys isteuine tiyimsiz bolady. Bizde basshylyq jigin birte-birte jastargha ainaldyru mәselesi qolgha alynyp jatyr. Biz bastamashy bolugha tiyispiz.

Basshynyng ómirlik lauazymdylyghy belgilenbegenimen, is jýzinde, búrynnan ómir sýrip keledi. Búl - basshylyq qataryn janalaugha, jastardyng jauapty qyzmetke ósuine kedergi. Búl bizding zang týzim jaqtaghy basty olqylyghymyz. Búl olqylyq alpysynshy jyldarda bayqalmady. Ol kezde biz әli de jas edik. Búl bir adamnyng mәselesi emes, tútas týzimdegi mәsele. Ásirese, bizding baghytymyzgha - Tórtti osyzamandandyrudy iske asyrugha bola ma degenge qatysty mәsele. Sondyqtan, biz sekildi jasy úlghayghan  joldastar qyzmetten ketu mәselesinde bastamashy bolghanymyz jón.

Oriyana Falashiy:

(Italiya jurnalisti Oriyana Falashiyding Den Syaopinmen súhbaty. 21-23 tamyz, 1980 jyl)

Oriyana Falashiy:

-  Siz Premeriding orynbasarlyghynan ne ýshin bosamaqshysyz?

Den Syaopiyn:

- Men ghana emes, biz qarttar - bәrimiz de qosymsha mindet almaymyz. Qazirgi Tóragha Hua Gofyng da Ýkimetting basshysy mindetin qosymsha atqarmaydy. Partiya Ortalyq komiyteti Jau Ziyang joldasty kandidat etip úsynyp otyr ol oryngha. Jasy úlghayghan bizder sol orynda túra bersek, olardyng júmys isteuine tiyimsiz bolady. Bizde basshylyq jigin birte-birte jastargha ainaldyru mәselesi qolgha alynyp jatyr. Biz bastamashy bolugha tiyispiz.

Basshynyng ómirlik lauazymdylyghy belgilenbegenimen, is jýzinde, búrynnan ómir sýrip keledi. Búl - basshylyq qataryn janalaugha, jastardyng jauapty qyzmetke ósuine kedergi. Búl bizding zang týzim jaqtaghy basty olqylyghymyz. Búl olqylyq alpysynshy jyldarda bayqalmady. Ol kezde biz әli de jas edik. Búl bir adamnyng mәselesi emes, tútas týzimdegi mәsele. Ásirese, bizding baghytymyzgha - Tórtti osyzamandandyrudy iske asyrugha bola ma degenge qatysty mәsele. Sondyqtan, biz sekildi jasy úlghayghan  joldastar qyzmetten ketu mәselesinde bastamashy bolghanymyz jón.

Oriyana Falashiy:

- Tórtti osyzamandandyru Qytaygha shetel kapitalyn ala keledi. Múndayda jekening qarjy qosuynan saqtanugha bolmaydy. Búl Qytayda úsaq kapitaliyzimdi qalyptastyrmay ma?

Den Syaopiyn:

- Sayyp kelgende bizding qúrylys baghytymyz - әli de búryn Tóragha Mao belgilegen óz kýshine sýienip ómir sýrudi negiz etu. Al, shetting kómegine qol jetkizu - qosymsha baghyt. Esikti qanshalyqty ashyq ústasaq ta, shetel kapitaly qanshalyqty kirgenmen de, onyng ústaytyn ýlesi óte az bolady. Bizding jalpylyq menshigimizge yqpal ete almaydy. Shetel qarjysyn, shetel tehnikasyn qabyldau, tipti shetelding Qytayda kәsiporyn qúruy bәri de bizding óndirgish kýshterimizding órkendeui ýshin tolyqtyrushy ghana bolady. Áriyne, kapitaliyzimning keybir jaghymsyz nәrselerin de ala keledi. Ony sezip otyrmyz. Biraq, búl qorqynyshty emes.

Oriyana Falashiy:

-  Sonda Siz kapitaliyzimning bәri birdey jaman emes dep oilaysyz ghoy?

Den Syaopiyn:

- Nening kapitaliyzim bolatynyn anyqtau kerek. Kapitaliyzim - fedoliyzimnen әbzal! Keybir nәrselerdi kapitaliyzimdiki deuge bolmaydy. Mysaly, tehnika - ghylym. Óndiristi basqaru - ghylym. Búlardy әrqanday eldin, әrqanday qoghamnyng paydalanuyna bolady. Biz ýzdik tehnikany, ýzdik ghylymdy, ýzdik basqaru ónerin ýirenip, elimiz ýshin qyzmet ettiremiz. Al, búl nәrselerde taptyq mәselesi atymen joq.

Oriyana Falashiy:

- Jeke mýddeni kommunizim de moyynday ma?

Den Syaopiyn:

- Moyyndaydy. Marksting aituynsha, sosialiizm - kommuniyzimning birinshi kezeni. Búl bir úzaq tarihy kezen. Enbegine qaray bólgende, memlekettin, kollektivtin, jekening mýddesin úshtastyrghanda ghana belsendilikti qozghaugha, óndiristi órkendetuge bolady. Kommunizimning jogharghy satysynda óndirgish kýshter barynsha damidy. Árkim qabiletine qaray istep, qajetine qaray alady. Adamdardyng jekelik mýddesi qazirgiden de kóbirek moyyndalady.

Oriyana Falashiy:

-  Mao iydeyasyna basqalar da ese qosty dediniz. Olar kimder?

Den Syaopiyn:

- Agha buyn tónkerisshiler. Mysaly, Premier Jou Ynlay, Lu Shaushi, Du Dy jәne basqa joldastar. Búlardan basqa da birqydyru adamdardyng qosqan esesi bar. Saqa joldastardyng bәrining de jasampazdyghy, óristi oilary bar...

Oriyana Falashiy:

- Ózinizdi nege aitpaysyz?

Den Syaopiyn:

- Meni qoyshy, men de azdy-kópti júmys istedim ghoy. Júmys istemeytin tónkerisshil bola ma?

Oriyana Falashiy:

- «Tórttik tóbe» - azshylyq, býkil elde óte kóp adam olargha qarsy dediniz. Búl az adam qaytip Qytaydy mengerip ala aldy? Tipti, agha buyn tónkerisshilerding sazayyn tartqyza aldy? «Tórttik tóbenin» arasynda Tóragha Maonyng әieli bolghan song әri olardyng baylanystary óte jaqsy bolghan son, Sizder әlgi tqrteuge bata almadynyzdar ma?

Den Syaopiyn:

- Búl faktor da joq emes. Men Tóragha Mao qatelesti degen edim. Búl «Tórttik tóbege» jauapty qyzmet bergenin de qamtidy. Degenmen, shynyn aitsaq, olar da bir top - әsirese, jastardyng bilimsizdigin paydalanyp, nedәuir negizi bar top qúrap aldy.

Oriyana Falashiy:

- Tóragha Mao әieli Jang Shiynning qatelikterin kóre túra, kórmeske saldy ma?

Den Syaopiyn:

- Jang       Shing Tóragha Maonyng jalauyn betke ústap, oiyna kelgenin istedi. Biraq ekeuining bólek túrghanyna kóp jyl bolghan edi.

Oriyana Falashiy:

- Biz bólek túrghanyn bilmeydi ekenbiz...

Den Syaopiyn:

Jang Shing Tóragha Maony jalau etti. Tóragha da ony der kezinde tejemey betine jiberdi. Búl mәselede Tóraghanyng da jauapkershiligi bar. Jang Shing әbden búzylghan adam. Ol myndaghan, on myndaghan adamgha zalalyn tiygizdi. Sondyqtan ol bastaghan «Tórttik tóbege» qanday jaza kesse de artyqtyq etpeydi.

Oriyana Falashiy:

- Sizge salsa, Jang Shiynge qanday bagha qoyar ediniz?

Den Syau piyn:

- Nólden tómen!

Oriyana Falashiy:

- Ózinizdi qalay baghalaysyz?

Den Syau piyn:

Men ózim juan ortadan tabylsam da jaman bolmas edim. Biraq, ómirde betke salyq bolarlyq is istegen joqpyn dep aita alamyn. Mening sózimdi jaqsylap jazyp alynyz, tek, jaqsy niyetten jiberilgen qatelikter degeni bolmasa, men de birsypyra qatelikter ótkizdim. Maonyng qatelikterinde mening de ýlesim bar. Qatelespeytin adam bolmaydy. Búrynghy qatelikterding bәrin Tóragha Maonyng ghana atyna jazu dúrys bola qoymas. Sondyqtan biz oghan tótenshe әdil bagha beruimiz kerek. Biz Tóragha Maonyng birsypyra jaqsy iydeyalaryna múrager boluymyz kerek, onyng qatelikterin de anyq aituymyz kerek!

«Den Syau pin maqalalarynan tandamalylar»

500-bet,

Últtar baspasy «Bejiyn)

Dayyndaghan: A. MÚQABAY

(Sony)

Abai.kz