Senbi, 26 Qazan 2024
Áne, kórding be? 3163 12 pikir 28 Aqpan, 2023 saghat 14:49

30 jylda 15 ministr auysqan Qazaqstan

Danyshpan Voliter aitypty deytin asa qatal ókimdey myna sózderdi oqyp otyrghanda mening kózaldyma ózim kuә bolghan Nazarbaev biyligi dәuirindegi kadrlyq almasular, onyng ishindegi eng soraqysy – Bilim, ghylym salasyn baqarugha taghayyndalghan ministrlerding kimder bolghany edi.

1988-1991 jyldary «Halyq aghartu ministiri bolghan Shәisúltan Shayahmetovty qosa eseptegende 2023 jyldyng qantaryna deyingi 30 jylda 15 ministr kelip-ketkeli, onyng eng kóp otyrghany 3 jyldan aspaghandyghy meni qayran qaldyrdy Nazarbaevtyng totalitarlyq dara biyligi túsynda eng auyr kýnderdi basynan ótkergen sol 30 jylda búl salagha kimder kelip, kimder ketpedi? Olar mýlde basqa saladan kele sala ózderining nadan «reformalaryn» tyqpalap ghylym-bilim salasyn әbden bylyqtyryp alyp, qalay tosyn kelse, solay ayaq astynan basqa salagha auysyp kete bardy. Sóitip danyshpan Voliter býgingi bizding ayanyshty jaghdayymyzdy kórip-bilip túrghan adamday bylay depti: «Adamdardan óz pikirlerinen bas tartudy jәne ózgelerding pikirine boysúnudy talap etu, ghylym nemese kórkemóner salasyna mýldem nadan adamdardy taghayyndau, ne bolmasa ghalymdargha bilimsiz adamdardy tóreshi etip qoy – memleketti qiratushy jәne apatqa úshyratushy adamdar mine osylar»  әsirese ghalymdargha degen sózin qaytalap oqyghanda kózime eriksiz jas keldi.

Áulie Ahmet Yassauy babamyz aitqanday: «Aqyrzamannyng ghalymy zalym bolady, zalymdy qoldaghandar ghalym bolatynyna kózimiz anyq jetip otyrghany qanday ókinishti edi.»

Mústafa Shoqay: «Batys tәrbiyesin alghan ziyalylarymyzdyng ayanyshty jeri – ruhany jaqtan óz halqyna ógey bolyp qaluy edi. Batys tәrbiyesi kóptegen tuystarymyzdy halqymyzdyng jan dýniyesine singen, últtyq tarihymyszdyng ón boyynda jatqan shyghys zerdesinen aiyrdy. Olar, yaghni, batys tәrbiyesin alghan tuystarymyz basqa jaqtan jinaghan bilimderin óz halqynyng ómiri men  «shyghys zerdesimen»  birlestire almady. Biz, әriyne, búlarda «shyghys ruhy» degenning ghylymi, filosofiyalyq maghynasyna toqtalyp jatpaymyz. Bizding býgingi kýresimiz ýshin osy «shyghys ruhymyz» «últtyq ruhymyz» boluyn jәne biz qyzmetin atqaryp, tileuin tilep jýrgen halqymyzdyng túla boyyn osy shyghys ruhy kernep túrghanyn biluimiz jetkilikti.»

Osylardy oqyp, kórip-bilip otyrghan otandastaryma әsirese biylik basynda otyrghan ýlkendi-kishili basshylargha bir uәjim, tilegim bar: Qoghamdyq ghylymdar salasynda qyzmet etip jýrgen qazaq ziyalylaryn, onda sol salada ghylymiy—zertteu jasap jýrgen ghalymdardyng taghdyryn, ghylymy shama-sharqyn aiqyndaudyng birden bir ólshemi, tarazy talqysy Europada ornalasqan azghantay oqymystysymaqtar basqaryp otyrghan  Skopus jurnalynda maqalasynyng jariyalanu-jariyalanbauyna baryp tireletin bolghanyna da әldeneshe jyldar ótipti. Sonda qazaq tili, qazaq әdebiyeti, qazaq tarihy qazaq etnografiyasy men filosofiyasy mazmún etilgen 10-15 bettik ghylymy maqalanyng taghdyryn olardyng qay mamany sheship tastaydy? Onysymen de qoymay 10-15 bettik maqalagha 4-5 talapker avtor bolyp tirkele beredi eken. Ghylymy enbek asarmen jasalatyn qara júmys emes edi ghoy, biraq europalyq redaktorlargha keregi qomaqty aqyly tólemdi bir adam kótere almaytynyn bilip ony bes adam bólip tólese bolghany eken.

Bizding ghylym-bilim ministrleri osylardy kórip-bilip otyryp qazaq ghalymdaryn tәlkek zangha tizerletip baghyndyryp otyr. Qazaq ghylymy qazaq eline kerek, qazaqtyng súranysy boyynsha jasaluy kerek. Qazaq ghylymdarynyng tóbesine nadan chinovnikterdi shygharyp qoyyp europalyqtardyng qaltasyn toltyru ýshin sorlatudy toqtatu kerek. Ádiletti Qazaqstan, әdiletti zandar saltanat qúrghanda ghana saltanatqa iyek arta alady.

Ministrlikti basqarghandar:

(Esimi, baqarghan jәne basqaruyn ayaqtaghan uaqyty)

  1. Ghalym Ábilseyitov    30 mausym 1992 – qazan 1994
  2. Vladimir Shkoliniyk tamyz 1994 – qazan 1999
  3. Qyrymbek Kósherbaev qazan 1999 – 18 jeltoqsan 2000
  4. Núraly Bektúrghanov   18 jeltoqsan 2000 – qantar 2002
  5. Shәmshә Berkimbaeva  qantar 2002 – 14 mausym 2003
  6. Jaqsybek Kýlekeev 14 mausym 2003 – 14 jeltoqsan 2004
  7. Birghanym Áytimova 14 jeltoqsan 2004 – 19 qantar 2007
  8. Janseyit Týimebaev  19 qantar 2007 – 22 qyrkýiek 2010
  9. Baqytjan Júmaghúlov 22 qyrkýiek 2010 – 2 qyrkýiek 2013
  10. Aslan Sәrinjipov 2 qyrkýiek 2013 – 10 aqpan 2016
  11. Erlan Saghadiyev 10 aqpan 2016 – 2019
  12. Kýlәsh Shәmshidinova         25 aqpan 2019 -  13 mausym 2019
  13. Ashat Aymaghambetov 2019 – 10 mausym 2022
  14. Sayasat Núrbek 11 mausym 2022

Jogharyda attary atalghan 14 ministrlerding ishinen attary kórnekilendirip jazylghandarynyn, әsirese Birghanym Áytimova men Erlan Saghadiyevting ghylym-bilim salasyna salyp ketken oirandaryn asa  jiyirkenishpen atap ótuge mәjbýrmin, shyn mәninde ghalymdargha osynday zalymdardy basshy qylyp tayrandatqan Nazarbaev rejiymine laghnet aitpay túra almaymyz.  Osyday da Múqaghaly Maqataevtyn:

Armandaymyz, ansaymyz, qiyaldaymyz,
Myna duman ómirge siya almaymyz.
Bos qiyalmen ótpesek jarar edi,
Kóktemegen egindi jiya almay biz.
Ózimizdi sebebi jii aldaymyz,

Ózimizden ózimiz úyalmaymyz, -  degen óleng joldary eske týsedi eken. Shynynda biz ózimizden ózimiz úyalmaytyn ol ýshin qymsynyp ynghaysyzdanbaytyn  úyatsyzdyqqa  qashangha deyin tózuge bolady?!

Shyghystyng bir oishyly aitqan eken: «Alla búiyrtyp, bir azamat býkil әlemning ýnine, býkil әlemning azamatyna ainalsa, ol búl abyroy-ataqqa әueli óz últynyng ýni, óz últynyng tili, eng әueli óz últynyng azamaty bolu arqyly ghana jete alady.»

Al bizding jogharghy biylikte otyrghandardyng qiyalyna, oiyna búnday aqyldy oilar eshuaqytta kelgen emes, óitkeni olardyng osy 30 jylda  ghylym-bilim salasynda jasaghan reformasymaqtary  qazaq eli ýshin emes, sheteldikterge jaghynu ýshin jәne  әlemdik arenagha shyghu jolyndaghy әreket dep oilaytyn siyaqty. Býgingi bizding kórip otyrghan naqtyly ómir shyndyghy qazaq ghylymy men bilimining ayanyshty hali osylay deuge mәjbýr etedi

Álimghazy Dәulethan

Abai.kz

12 pikir