- Derevnyada túryp, úlylyqty altyn tәjin basyna qondyrghan әlemdik dengeydegi qalamgerlerdi tarihtan bilemiz. «Marhabattyng basqalardan artyqshylyghy - ol óz keyipkerlerining qalyng ortasynan alystaghan emes» deydi jazushy Dulat Isabekov. «Almaty - әdeby orta» dep ýlken qalagha aghylghan kóp qalamgerge ermey, shalghaydaghy Shymqalada túraqtap qaluynyzgha ne sebep?.. Jalpy, siz «әdeby orta» degendi qalay týsinesiz? Osy orayda, qalamdas dostarynyzdy, moyyndaytyn qalamgerlerinizdi әngimeleseniz.

- Byltyrghy kýzde «Egemen Qazaqstan» gazetinde bir betti tútastay alyp, «Agha-dosqa arzu hat» degen dýniyem jariyalandy. Dara dramaturg, jauhar jazushy Dulat Isabekovke arnaghan hatym. Gazettegi әriptesterime rahmet, bir sózine, tipti, ýtir-nýktesine tiymey, týgel jariyalady. Sizge de rahmet, mening agha-dosymnyng aitqanyn keltirip otyrsyz. «Shyndaghy Sheraghan» degen dýniyem de sol hattan sәl ghana búryn shyqqan. Sheraghana azdap-azdap naz-bazynamdy keltirgen em. Týidey qúrdasym Temirhan Medetbekti tartqandayyn, «shekpeninizge» shaqyrmadynyz uaqytysynda degendeyin. Shynymdy aitsam, Almaty armanym edi. Auru anama, búghanasy qatpaghan bauyryma qaraylap, qap qoydym. Keyinirekte auyl-audanymnan, sonsong osydan on ýsh myng jyl búryn Nauryzynyz túnghysh ret toylanghan qasiyetti Qazyghúrttyng bauyryndaghy Shymkentimnen shyqqym kelmedi.

- Derevnyada túryp, úlylyqty altyn tәjin basyna qondyrghan әlemdik dengeydegi qalamgerlerdi tarihtan bilemiz. «Marhabattyng basqalardan artyqshylyghy - ol óz keyipkerlerining qalyng ortasynan alystaghan emes» deydi jazushy Dulat Isabekov. «Almaty - әdeby orta» dep ýlken qalagha aghylghan kóp qalamgerge ermey, shalghaydaghy Shymqalada túraqtap qaluynyzgha ne sebep?.. Jalpy, siz «әdeby orta» degendi qalay týsinesiz? Osy orayda, qalamdas dostarynyzdy, moyyndaytyn qalamgerlerinizdi әngimeleseniz.

- Byltyrghy kýzde «Egemen Qazaqstan» gazetinde bir betti tútastay alyp, «Agha-dosqa arzu hat» degen dýniyem jariyalandy. Dara dramaturg, jauhar jazushy Dulat Isabekovke arnaghan hatym. Gazettegi әriptesterime rahmet, bir sózine, tipti, ýtir-nýktesine tiymey, týgel jariyalady. Sizge de rahmet, mening agha-dosymnyng aitqanyn keltirip otyrsyz. «Shyndaghy Sheraghan» degen dýniyem de sol hattan sәl ghana búryn shyqqan. Sheraghana azdap-azdap naz-bazynamdy keltirgen em. Týidey qúrdasym Temirhan Medetbekti tartqandayyn, «shekpeninizge» shaqyrmadynyz uaqytysynda degendeyin. Shynymdy aitsam, Almaty armanym edi. Auru anama, búghanasy qatpaghan bauyryma qaraylap, qap qoydym. Keyinirekte auyl-audanymnan, sonsong osydan on ýsh myng jyl búryn Nauryzynyz túnghysh ret toylanghan qasiyetti Qazyghúrttyng bauyryndaghy Shymkentimnen shyqqym kelmedi.

Bizding jyly jaqta kezinde Nәsireddin Serәliyev, Qarauylbek Qaziyev syndy qalamgerler әdeby orta jasay bildi. Solardyng izgilik izderin óshirip almau ýshin órshelendik biz-daghy. Nәkeng men Qarakenderdey basymyzdan sipaytyn, arqamyzdan qaghatyn múhtartanushy ghalym, әdebiyetshi Kerimbek Syzdyqúly baqilyq bolghaly, «jyly jaqtaghy jalghyzym» deytúghyn jalghyz qúrdasym Jәlel Kettebek «gharysh jaqqa ketkeli» әdeby ortamyz jýdep-jadap qaldy. Shyghys júldyzdarynyng biri Álisher Nauay «Eng adal, senimdi, satpaytyn dosyng - jaqsy kitap» degen ghoy. Sondyqtan, negizgi «әdeby ortanyz» jaqsy kitaptar, óz kitaphanang shyghar. Tym «kitabilanyp» ketkende Dulat Isabekov menzegen keyipkerlerine barasyn.

- «Ádebiyet - ardyng isi...» «Taza kórkem shygharmamen ainalyssan, ashtan ólip qaluyng da mýmkin» degen sózinizdi oqyghanym bar bir súhbatynyzdan. Búl qogham men qalamnyng arasy alshaqtap ketkenin aighaqtaytynday... Ádebiyetsiz órkeniyetke qadam basu, bәsekege qabiletti qogham qúru mýmkin be?

- Qazaqstan jaghdayynda qalamaqyny sheshuge әbden mýmkin edi. Endi sheshilmeytinine әbden kózimiz jetti ghoy. Ádebiyetinizge kelgende, qoghamynyzdan quat, adamynyzdan úyat qashyp sala beretini jasyryn emes. Halqy jiyrma bes milliongha jetpeytin memlekette kórkem әdebiyetke naryqtyng (rynok) zandary jýrmeytinin týsinbey qoydy ghoy týsinuge tiyistiler. Bәribir, jankeshti jazushylar jazady, tәuelsizdikting erteni ýshin janpidagha barugha da әzir. Órkeniyetke jeter jolda kórkemniyetti qazaq últy kórkem әdebiyetsiz qalmaqshy emes.

- Agha buynnyng tarapynan «Ádebiyetke qúbylys әkeletin dýniyeler jazylmay jýr» degen pikirdi jii qúlaghymyz shalady. Kenes zamanyndaghy qazaq qalamgerlerding enbegine, shygharmashylyghyna eshkim dau aita almas. Senzuragha des bermey, sol qoghamnyng shyndyghyn astarlap bolsa da oqyrmanyna úghyndyrghan olardyng qalamynda erlik bar-tyn. Sizding pikirinizshe, býgingi prozanyng dengeyi qanday? Qogham men qalam jatbauyrlau kezende tanday qaqtyratyn dýniyeler әkelu mýmkin be? Óziniz ne jazyp jýrsiz?

- Osydan jýz jyl búryn Amerikanyzda da «qúbylys sanalatynday kórkem shygharmalar jazylmay jatyr, zamanauy zanghar romandar tuatyn kez qashan keledi» degen uayym qalyng bolghanyn bayqaysyz. Kesek polotnolar, kezendik kórkem romandar joq degen pikirtalastar ondaghan jyldar boyy jýripti. Bizde dәl qazir solay bop túr-au. Biraq Tólen Ábdikúly, Tynymbay Núrmaghambetov, Talasbek Ásemqúlov, Nesipbek Dәutayúly, Quandyq Týmenbay, Asqar Altay, Álibek Asqarov, Núrghaly Oraz, Quanysh Jiyenbay, taghy da basqa talay-talay prozashylardyng romandary, povesteri men әngimeleri, bir top jas óskinning tyrnaqaldy tuyndylary túrghysynan qarasanyz, jaman emes siyaqty.

Ózim qazir oilanynqyrap jýrmin. Nemerelerime sýikimdi kórinu ýshin mayda-shýide júmystarmen ainalysamyn. Negizgi jazuymnyng qalynqyrap qoyatynyna kýrsinemin... Keyde kýlemin...

- Syn. Ádebiyetting órkendeuine zor septigin tiygizetin synnyng býgingi ahualy syn kótermey túrghan synayly... «Býgingi әdebiyette syn joq. Saqandardyng (Saghat Áshimbaev) dәureni ótken» degenge qalay qaraysyz?

- Syn joq dey almaymyn. Aygýl Ismaqova, Baqyt Kәribaeva, Qúlbek Ergóbek, Ámirhan Mendeke, Baqyt Sarbalaúly, Amangeldi Kenshilikúly, sonday-aq, songhy jyldary «Qazaq әdebiyeti» gazetinde әdebiyetimizding mәnisti mәselelerin ghylymy túrghydan terenirek qozghap jýrgen bir shoghyr әdebiyetshi ghalymdar bar. Bәrin atau mýmkin de, mindet emes. Ádeby ýderis jýrip-aq jatyr.

Áriyne, syndaghy kýishiliniz Tólegen Toqbergenovti, syndaghy syrshylynyz Saghat Áshimbaevty, syndaghy syrbazynyz Zeynolla Serikqaliyevti ansaysyz. Aytpaqshy, janaghy Amerikanyzda da jýz jyl búryn syn joq, synshy qalmady desken eken. Esesine jazushylardyng bәri derlik shetinen synshy bop ketpese-daghy, synshylardan beter taldama syn enbekterdi «eniretken».

- Ángimeleriniz ben prozalarynyzdy oqyrman joghary zeyinmen qabyldady, shygharmalarynyzdyng shoqtyghy biyik. Biraz jyldardan beri jurnalistikagha den qoyyp jýrsiz. Qazirgi qazaq jurnalistikasyna ne jetispeydi? Agha buyn ilgeride qazaq baspasózining bedeldi bolghanyn, býgingi BAQ aqparattanyp ketkenin, kórkemdik kemshin ekenin aitady...

- Qazirgi qazaq jurnalistikasynda da kórkem әdeby synymyzdaghyday shynayy taldama jaghy kemshin sekildi. Jurnalistik zertteu-zerdeleu men taghylymdy taldaudy aityp otyrmyn. Jurnalistik jauapkershilik, jazu mәdeniyeti, tilge, pikirge degen ziyattylyq, etika, әdep degender jazylmaghan zang edi.

- «ngjanin fenomeni». Ontýstiktikter ózge shahargha tez bauyr basady. «Astana men Almatyda tas laqtyrsan, shymkenttikke tiyedi» degendi bireuler ashynyp, aitady, bireuler maqtanyp aitady. Ontýstikten qanat qaqqan óner iyeleri kóp-aq jәne bir-birine niyeti bólek. Negizgi bilgim kelgeni, óziniz ortasynda otyrghan bauyrlarynyzdyng qay minezine marqayasyz, qay minezine kóniliniz tolmaydy?

- Osydan on segiz jyl búryn respublikalyq bir gazet myna bizge: «Astananyng Arqagha, Aqmolagha kóshirilgenin qoldaysyz ba? Eger qoldasanyz, 2005 jyldarghy astanany qalay elestetesiz?» degen súraq qoyghan. Biz «2005 jyldary әrbir alty balkonnyng tórteuinen Shymkentting «shyliy», «jýdә» deytin sózderi estilip túrar. «Áy, oyaqqa oinamandar, búyaqqa oinandar. Tý-u, kolbasany jýdә, shyly kóp alypsyng ghoy. Ólә-ә, men júmystan keshigetin boldym» degendey dauystar shyghar» dep jauap bergenbiz. Shamamen, әriyne. Keyin keybir basylymdar elordada siz aitqanday, «yjaninder» kóbeyip ketti dep mysqyldap, Atyraudyng bir gazeti: «Atyraudaghy alty bastyqtyng biri shymkenttik» dep jazyp jýrdi. Olargha jauap retinde «Egemen Qazaqstanda» «Shymkentting baryna shýkir deyik» (Syrbay aqynnyng sózinen ghoy), «Kóktem de Ontýstikten bastalady» (Sabyrhannan) degen taqyryptarmen maqalalar jariyaladyq. Astana men Almatyda ghana emes, Aqtóbe men Atyrauda da, Qostanay men Óskemende de «tas laqtyrsan, shymkenttikke» tiii tiyis. Zandy. Sebebi, búryn әrbir alty qazaqtyng bireui Ontýstikte (yaky Shymkentte) tuatyn. Qazir әrbir bes qazaqtyng bireui osynda kindik kesedi. Demek, Qazaqstannyng qay qalasynda da, dalasynda da әrbir besinshi qazaq - osy Ontýstikten, yaghny shymkenttik bola bermek. Jogharydaghy maqalalarymda da men osyny dәleldegen boldym. Astananyzda da, Atyrauynyzda da,  Aqtóbe, Qostanay, Óskemeninizde de alty bastyqtyng biri shymkenttik, alty orynbasardyng biri shymkenttik bolsa, tandanbanyz. Qayta quanynyz. Qazaqtyng qay jaqtan bolsa-daghy, kóbeygenine shattanynyz. Qaranyz, elordanyzdaghy әrbir altynshy deputat ta osy Ontýstikten boluy kerek. Kedenshiden, ketpenshige deyin solay. Astananyng qúrylysyn salyp, kóshesin sypyryp, edenin juyp jýrgender de negizinen shymkenttikter. «Shymkent» deytin kafenizding de kójesi dәmdirek. Denkirep jazghanbyz. Endi «altynshy» degendi «besinshi» dep ózgertpek kerek. Shymkenttikterding kóbeygenine shapshymau da, apshymau da, ashynbau da - abzal qasiyet. Demografiyalyq jaghdaydy terenirek týsingen jón.

Al, endi saualynyzdyng songhy jaghyna kelsek, shymkenttikterding bir kýnde birneshe mәrte kezdesseng de: «Assalaumaghaleykým» dep qol úsynatyn arsalandaghan aqjarqyndyghyna, jyluarlyghyna, ashyqtyghyna, aqjýrektigine, eng bastysy enbeksýigishtigine marqayamyn. «Beretinin bermesen...» deytúghyn dertting dendep, menmenshil toghysharlyqtyng mendep ketkenine múnayamyn.

Ángimelesken Ashat RAYQÚL

Abai.kz