- دەرەۆنيادا تۇرىپ، ۇلىلىقتى التىن ءتاجىن باسىنا قوندىرعان الەمدىك دەڭگەيدەگى قالامگەرلەردى تاريحتان بىلەمىز. «مارحاباتتىڭ باسقالاردان ارتىقشىلىعى - ول ءوز كەيىپكەرلەرىنىڭ قالىڭ ورتاسىنان الىستاعان ەمەس» دەيدى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ. «الماتى - ادەبي ورتا» دەپ ۇلكەن قالاعا اعىلعان كوپ قالامگەرگە ەرمەي، شالعايداعى شىمقالادا تۇراقتاپ قالۋىڭىزعا نە سەبەپ؟.. جالپى، ءسىز «ادەبي ورتا» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ وسى ورايدا، قالامداس دوستارىڭىزدى، مويىندايتىن قالامگەرلەرىڭىزدى اڭگىمەلەسەڭىز.

- بىلتىرعى كۇزدە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ءبىر بەتتى تۇتاستاي الىپ، «اعا-دوسقا ارزۋ حات» دەگەن دۇنيەم جاريالاندى. دارا دراماتۋرگ، جاۋھار جازۋشى دۋلات يسابەكوۆكە ارناعان حاتىم. گازەتتەگى ارىپتەستەرىمە راحمەت، ءبىر سوزىنە، ءتىپتى، ءۇتىر-نۇكتەسىنە تيمەي، تۇگەل جاريالادى. سىزگە دە راحمەت، مەنىڭ اعا-دوسىمنىڭ ايتقانىن كەلتىرىپ وتىرسىز. «شىڭداعى شەراعاڭ» دەگەن دۇنيەم دە سول حاتتان ءسال عانا بۇرىن شىققان. شەراعاڭا ازداپ-ازداپ ناز-بازىنامدى كەلتىرگەن ەم. تۇيدەي قۇرداسىم تەمىرحان مەدەتبەكتى تارتقاندايىن، «شەكپەنىڭىزگە» شاقىرمادىڭىز ۋاقىتىسىندا دەگەندەيىن. شىنىمدى ايتسام، الماتى ارمانىم ەدى. اۋرۋ اناما، بۇعاناسى قاتپاعان باۋىرىما قارايلاپ، قاپ قويدىم. كەيىنىرەكتە اۋىل-اۋدانىمنان، سونسوڭ وسىدان ون ءۇش مىڭ جىل بۇرىن ناۋرىزىڭىز تۇڭعىش رەت تويلانعان قاسيەتتى قازىعۇرتتىڭ باۋىرىنداعى شىمكەنتىمنەن شىققىم كەلمەدى.

- دەرەۆنيادا تۇرىپ، ۇلىلىقتى التىن ءتاجىن باسىنا قوندىرعان الەمدىك دەڭگەيدەگى قالامگەرلەردى تاريحتان بىلەمىز. «مارحاباتتىڭ باسقالاردان ارتىقشىلىعى - ول ءوز كەيىپكەرلەرىنىڭ قالىڭ ورتاسىنان الىستاعان ەمەس» دەيدى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ. «الماتى - ادەبي ورتا» دەپ ۇلكەن قالاعا اعىلعان كوپ قالامگەرگە ەرمەي، شالعايداعى شىمقالادا تۇراقتاپ قالۋىڭىزعا نە سەبەپ؟.. جالپى، ءسىز «ادەبي ورتا» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ وسى ورايدا، قالامداس دوستارىڭىزدى، مويىندايتىن قالامگەرلەرىڭىزدى اڭگىمەلەسەڭىز.

- بىلتىرعى كۇزدە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە ءبىر بەتتى تۇتاستاي الىپ، «اعا-دوسقا ارزۋ حات» دەگەن دۇنيەم جاريالاندى. دارا دراماتۋرگ، جاۋھار جازۋشى دۋلات يسابەكوۆكە ارناعان حاتىم. گازەتتەگى ارىپتەستەرىمە راحمەت، ءبىر سوزىنە، ءتىپتى، ءۇتىر-نۇكتەسىنە تيمەي، تۇگەل جاريالادى. سىزگە دە راحمەت، مەنىڭ اعا-دوسىمنىڭ ايتقانىن كەلتىرىپ وتىرسىز. «شىڭداعى شەراعاڭ» دەگەن دۇنيەم دە سول حاتتان ءسال عانا بۇرىن شىققان. شەراعاڭا ازداپ-ازداپ ناز-بازىنامدى كەلتىرگەن ەم. تۇيدەي قۇرداسىم تەمىرحان مەدەتبەكتى تارتقاندايىن، «شەكپەنىڭىزگە» شاقىرمادىڭىز ۋاقىتىسىندا دەگەندەيىن. شىنىمدى ايتسام، الماتى ارمانىم ەدى. اۋرۋ اناما، بۇعاناسى قاتپاعان باۋىرىما قارايلاپ، قاپ قويدىم. كەيىنىرەكتە اۋىل-اۋدانىمنان، سونسوڭ وسىدان ون ءۇش مىڭ جىل بۇرىن ناۋرىزىڭىز تۇڭعىش رەت تويلانعان قاسيەتتى قازىعۇرتتىڭ باۋىرىنداعى شىمكەنتىمنەن شىققىم كەلمەدى.

ءبىزدىڭ جىلى جاقتا كەزىندە ناسىرەددين سەراليەۆ، قاراۋىلبەك قازيەۆ سىندى قالامگەرلەر ادەبي ورتا جاساي ءبىلدى. سولاردىڭ ىزگىلىك ىزدەرىن ءوشىرىپ الماۋ ءۇشىن ورشەلەندىك ءبىز-داعى. ناكەڭ مەن قاراكەڭدەردەي باسىمىزدان سيپايتىن، ارقامىزدان قاعاتىن مۇحتارتانۋشى عالىم، ادەبيەتشى كەرىمبەك سىزدىقۇلى باقيلىق بولعالى، «جىلى جاقتاعى جالعىزىم» دەيتۇعىن جالعىز قۇرداسىم جالەل كەتتەبەك «عارىش جاققا كەتكەلى» ادەبي ورتامىز جۇدەپ-جاداپ قالدى. شىعىس جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرى الىشەر ناۋاي «ەڭ ادال، سەنىمدى، ساتپايتىن دوسىڭ - جاقسى كىتاپ» دەگەن عوي. سوندىقتان، نەگىزگى «ادەبي ورتاڭىز» جاقسى كىتاپتار، ءوز كىتاپحاناڭ شىعار. تىم «كىتابيلانىپ» كەتكەندە دۋلات يسابەكوۆ مەڭزەگەن كەيىپكەرلەرىڭە باراسىڭ.

- «ادەبيەت - اردىڭ ءىسى...» «تازا كوركەم شىعارمامەن اينالىسساڭ، اشتان ءولىپ قالۋىڭ دا مۇمكىن» دەگەن ءسوزىڭىزدى وقىعانىم بار ءبىر سۇحباتىڭىزدان. بۇل قوعام مەن قالامنىڭ اراسى الشاقتاپ كەتكەنىن ايعاقتايتىنداي... ادەبيەتسىز وركەنيەتكە قادام باسۋ، باسەكەگە قابىلەتتى قوعام قۇرۋ مۇمكىن بە؟

- قازاقستان جاعدايىندا قالاماقىنى شەشۋگە ابدەن مۇمكىن ەدى. ەندى شەشىلمەيتىنىنە ابدەن كوزىمىز جەتتى عوي. ادەبيەتىڭىزگە كەلگەندە، قوعامىڭىزدان قۋات، ادامىڭىزدان ۇيات قاشىپ سالا بەرەتىنى جاسىرىن ەمەس. حالقى جيىرما بەس ميلليونعا جەتپەيتىن مەملەكەتتە كوركەم ادەبيەتكە نارىقتىڭ (رىنوك) زاڭدارى جۇرمەيتىنىن تۇسىنبەي قويدى عوي تۇسىنۋگە تيىستىلەر. ءبارىبىر، جانكەشتى جازۋشىلار جازادى، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەرتەڭى ءۇشىن جانپيداعا بارۋعا دا ءازىر. وركەنيەتكە جەتەر جولدا كوركەمنيەتتى قازاق ۇلتى كوركەم ادەبيەتسىز قالماقشى ەمەس.

- اعا بۋىننىڭ تاراپىنان «ادەبيەتكە قۇبىلىس اكەلەتىن دۇنيەلەر جازىلماي ءجۇر» دەگەن پىكىردى ءجيى قۇلاعىمىز شالادى. كەڭەس زامانىنداعى قازاق قالامگەرلەردىڭ ەڭبەگىنە، شىعارماشىلىعىنا ەشكىم داۋ ايتا الماس. تسەنزۋراعا دەس بەرمەي، سول قوعامنىڭ شىندىعىن استارلاپ بولسا دا وقىرمانىنا ۇعىندىرعان ولاردىڭ قالامىندا ەرلىك بار-تىن. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، بۇگىنگى پروزانىڭ دەڭگەيى قانداي؟ قوعام مەن قالام جاتباۋىرلاۋ كەزەڭدە تاڭداي قاقتىراتىن دۇنيەلەر اكەلۋ مۇمكىن بە؟ ءوزىڭىز نە جازىپ ءجۇرسىز؟

- وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن امەريكاڭىزدا دا «قۇبىلىس سانالاتىنداي كوركەم شىعارمالار جازىلماي جاتىر، زاماناۋي زاڭعار روماندار تۋاتىن كەز قاشان كەلەدى» دەگەن ۋايىم قالىڭ بولعانىن بايقايسىز. كەسەك پولوتنولار، كەزەڭدىك كوركەم روماندار جوق دەگەن پىكىرتالاستار ونداعان جىلدار بويى ءجۇرىپتى. بىزدە ءدال قازىر سولاي بوپ تۇر-اۋ. بىراق تولەن ابدىكۇلى، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ، تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، نەسىپبەك ءداۋتايۇلى، قۋاندىق تۇمەنباي، اسقار التاي، الىبەك اسقاروۆ، نۇرعالي وراز، قۋانىش جيەنباي، تاعى دا باسقا تالاي-تالاي پروزاشىلاردىڭ روماندارى، پوۆەستەرى مەن اڭگىمەلەرى، ءبىر توپ جاس وسكىننىڭ تىرناقالدى تۋىندىلارى تۇرعىسىنان قاراساڭىز، جامان ەمەس سياقتى.

ءوزىم قازىر ويلانىڭقىراپ ءجۇرمىن. نەمەرەلەرىمە سۇيكىمدى كورىنۋ ءۇشىن مايدا-شۇيدە جۇمىستارمەن اينالىسامىن. نەگىزگى جازۋىمنىڭ قالىڭقىراپ قوياتىنىنا كۇرسىنەمىن... كەيدە كۇلەمىن...

- سىن. ادەبيەتتىڭ وركەندەۋىنە زور سەپتىگىن تيگىزەتىن سىننىڭ بۇگىنگى احۋالى سىن كوتەرمەي تۇرعان سىڭايلى... «بۇگىنگى ادەبيەتتە سىن جوق. ساقاڭداردىڭ (ساعات اشىمباەۆ) داۋرەنى وتكەن» دەگەنگە قالاي قارايسىز؟

- سىن جوق دەي المايمىن. ايگۇل ىسماقوۆا، باقىت كارىباەۆا، قۇلبەك ەرگوبەك، ءامىرحان مەڭدەكە، باقىت ساربالاۇلى، امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى، سونداي-اق، سوڭعى جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ادەبيەتىمىزدىڭ ءمانىستى ماسەلەلەرىن عىلىمي تۇرعىدان تەرەڭىرەك قوزعاپ جۇرگەن ءبىر شوعىر ادەبيەتشى عالىمدار بار. ءبارىن اتاۋ مۇمكىن دە، مىندەت ەمەس. ادەبي ۇدەرىس ءجۇرىپ-اق جاتىر.

ارينە، سىنداعى كۇيشىلىڭىز تولەگەن توقبەرگەنوۆتى، سىنداعى سىرشىلىڭىز ساعات اشىمباەۆتى، سىنداعى سىربازىڭىز زەينوللا سەرىكقاليەۆتى اڭسايسىز. ايتپاقشى، جاڭاعى امەريكاڭىزدا دا ءجۇز جىل بۇرىن سىن جوق، سىنشى قالمادى دەسكەن ەكەن. ەسەسىنە جازۋشىلاردىڭ ءبارى دەرلىك شەتىنەن سىنشى بوپ كەتپەسە-داعى، سىنشىلاردان بەتەر تالداما سىن ەڭبەكتەردى «ەڭىرەتكەن».

- اڭگىمەلەرىڭىز بەن پروزالارىڭىزدى وقىرمان جوعارى زەيىنمەن قابىلدادى، شىعارمالارىڭىزدىڭ شوقتىعى بيىك. ءبىراز جىلداردان بەرى جۋرناليستيكاعا دەن قويىپ ءجۇرسىز. قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىنا نە جەتىسپەيدى؟ اعا بۋىن ىلگەرىدە قازاق ءباسپاسوزىنىڭ بەدەلدى بولعانىن، بۇگىنگى باق اقپاراتتانىپ كەتكەنىن، كوركەمدىك كەمشىن ەكەنىن ايتادى...

- قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىندا دا كوركەم ادەبي سىنىمىزداعىداي شىنايى تالداما جاعى كەمشىن سەكىلدى. جۋرناليستىك زەرتتەۋ-زەردەلەۋ مەن تاعىلىمدى تالداۋدى ايتىپ وتىرمىن. جۋرناليستىك جاۋاپكەرشىلىك، جازۋ مادەنيەتى، تىلگە، پىكىرگە دەگەن زياتتىلىق، ەتيكا، ادەپ دەگەندەر جازىلماعان زاڭ ەدى.

- «يۋجانين فەنومەنى». وڭتۇستىكتىكتەر وزگە شاھارعا تەز باۋىر باسادى. «استانا مەن الماتىدا تاس لاقتىرساڭ، شىمكەنتتىككە تيەدى» دەگەندى بىرەۋلەر اشىنىپ، ايتادى، بىرەۋلەر ماقتانىپ ايتادى. وڭتۇستىكتەن قانات قاققان ونەر يەلەرى كوپ-اق جانە ءبىر-بىرىنە نيەتى بولەك. نەگىزگى بىلگىم كەلگەنى، ءوزىڭىز ورتاسىندا وتىرعان باۋىرلارىڭىزدىڭ قاي مىنەزىنە مارقاياسىز، قاي مىنەزىنە كوڭىلىڭىز تولمايدى؟

- وسىدان ون سەگىز جىل بۇرىن رەسپۋبليكالىق ءبىر گازەت مىنا بىزگە: «استانانىڭ ارقاعا، اقمولاعا كوشىرىلگەنىن قولدايسىز با؟ ەگەر قولداساڭىز، 2005 جىلدارعى استانانى قالاي ەلەستەتەسىز؟» دەگەن سۇراق قويعان. ءبىز «2005 جىلدارى ءاربىر التى بالكوننىڭ تورتەۋىنەن شىمكەنتتىڭ «شىلي»، «ءجۇدا» دەيتىن سوزدەرى ەستىلىپ تۇرار. «ءاي، وياققا ويناماڭدار، بۇياققا ويناڭدار. ءتۇ-ۋ، كولباسانى ءجۇدا، شىلي كوپ الىپسىڭ عوي. ءولا-ءا، مەن جۇمىستان كەشىگەتىن بولدىم» دەگەندەي داۋىستار شىعار» دەپ جاۋاپ بەرگەنبىز. شامامەن، ارينە. كەيىن كەيبىر باسىلىمدار ەلوردادا ءسىز ايتقانداي، «يۋجانيندەر» كوبەيىپ كەتتى دەپ مىسقىلداپ، اتىراۋدىڭ ءبىر گازەتى: «اتىراۋداعى التى باستىقتىڭ ءبىرى شىمكەنتتىك» دەپ جازىپ ءجۇردى. ولارعا جاۋاپ رەتىندە «ەگەمەن قازاقستاندا» «شىمكەنتتىڭ بارىنا شۇكىر دەيىك» (سىرباي اقىننىڭ سوزىنەن عوي), «كوكتەم دە وڭتۇستىكتەن باستالادى» (سابىرحاننان) دەگەن تاقىرىپتارمەن ماقالالار جاريالادىق. استانا مەن الماتىدا عانا ەمەس، اقتوبە مەن اتىراۋدا دا، قوستاناي مەن وسكەمەندە دە «تاس لاقتىرساڭ، شىمكەنتتىككە» ءتيۋى ءتيىس. زاڭدى. سەبەبى، بۇرىن ءاربىر التى قازاقتىڭ بىرەۋى وڭتۇستىكتە (ياكي شىمكەنتتە) تۋاتىن. قازىر ءاربىر بەس قازاقتىڭ بىرەۋى وسىندا كىندىك كەسەدى. دەمەك، قازاقستاننىڭ قاي قالاسىندا دا، دالاسىندا دا ءاربىر بەسىنشى قازاق - وسى وڭتۇستىكتەن، ياعني شىمكەنتتىك بولا بەرمەك. جوعارىداعى ماقالالارىمدا دا مەن وسىنى دالەلدەگەن بولدىم. استاناڭىزدا دا، اتىراۋىڭىزدا دا،  اقتوبە، قوستاناي، وسكەمەنىڭىزدە دە التى باستىقتىڭ ءبىرى شىمكەنتتىك، التى ورىنباساردىڭ ءبىرى شىمكەنتتىك بولسا، تاڭدانباڭىز. قايتا قۋانىڭىز. قازاقتىڭ قاي جاقتان بولسا-داعى، كوبەيگەنىنە شاتتانىڭىز. قاراڭىز، ەلورداڭىزداعى ءاربىر التىنشى دەپۋتات تا وسى وڭتۇستىكتەن بولۋى كەرەك. كەدەنشىدەن، كەتپەنشىگە دەيىن سولاي. استانانىڭ قۇرىلىسىن سالىپ، كوشەسىن سىپىرىپ، ەدەنىن جۋىپ جۇرگەندەر دە نەگىزىنەن شىمكەنتتىكتەر. «شىمكەنت» دەيتىن كافەڭىزدىڭ دە كوجەسى دامدىرەك. دەڭكىرەپ جازعانبىز. ەندى «التىنشى» دەگەندى «بەسىنشى» دەپ وزگەرتپەك كەرەك. شىمكەنتتىكتەردىڭ كوبەيگەنىنە شاپشىماۋ دا، اپشىماۋ دا، اشىنباۋ دا - ابزال قاسيەت. دەموگرافيالىق جاعدايدى تەرەڭىرەك تۇسىنگەن ءجون.

ال، ەندى ساۋالىڭىزدىڭ سوڭعى جاعىنا كەلسەك، شىمكەنتتىكتەردىڭ ءبىر كۇندە بىرنەشە مارتە كەزدەسسەڭ دە: «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ قول ۇسىناتىن ارسالاڭداعان اقجارقىندىعىنا، جىلۋارلىعىنا، اشىقتىعىنا، اقجۇرەكتىگىنە، ەڭ باستىسى ەڭبەكسۇيگىشتىگىنە مارقايامىن. «بەرەتىنىن بەرمەسەڭ...» دەيتۇعىن دەرتتىڭ دەندەپ، مەنمەنشىل توعىشارلىقتىڭ مەڭدەپ كەتكەنىنە مۇڭايامىن.

اڭگىمەلەسكەن اسحات رايقۇل

Abai.kz