Qazaqtyng «qashannan músylmansyn?» degen súraqqa «әlimsaqtan músylmanmyn» dep jauap beretinin biletinbiz. Biraq osy «әlimsaq» sózining maghynasyn onsha úghyna qoymaghan edik. Keyinderi búl sózdi saq taypasymen baylanystyrghanda da, sengimiz kelmegen. Óitkeni qazaq dalasynda baqsylyq bolghan.

Sonda qanday maghyna beredi eken dep jýrgenimizde, taptyq-au... Býkil jaratylys, jaratylmastan elu myng jyl búryn Adam Atanyng arqasynan qiyametke deyingi úrpaghy shyghyp, jaratqangha «sen bizding Rabbymyzsyn» dep kuәlik etken. Sol kezdi «әlimsaq» deydi eken. Biz búl habargha әlimsaqtan bergi músylman retinde senemiz.

Qazaqtyng «qashannan músylmansyn?» degen súraqqa «әlimsaqtan músylmanmyn» dep jauap beretinin biletinbiz. Biraq osy «әlimsaq» sózining maghynasyn onsha úghyna qoymaghan edik. Keyinderi búl sózdi saq taypasymen baylanystyrghanda da, sengimiz kelmegen. Óitkeni qazaq dalasynda baqsylyq bolghan.

Sonda qanday maghyna beredi eken dep jýrgenimizde, taptyq-au... Býkil jaratylys, jaratylmastan elu myng jyl búryn Adam Atanyng arqasynan qiyametke deyingi úrpaghy shyghyp, jaratqangha «sen bizding Rabbymyzsyn» dep kuәlik etken. Sol kezdi «әlimsaq» deydi eken. Biz búl habargha әlimsaqtan bergi músylman retinde senemiz.

Meshit pen shirkeuding parqy

Qansha aitylyp jatqanymen, qoghamnyng eti ýirenip ketkeni sonshalyqty, eshkim býlk etpeytin boldy. Qanshama jantýrshigerlik oqighalardy kýnde kózimiz kórip jýrgenimen, qúday saqtasyn, sol beybaqtyq bizding basymyzgha týspeytindey manghaz ghana basamyz. Bizdiki bireulerdi pәlendey týzep qoymasa da, endigәri eshkim sondaygha jolamay, otbasyn, ainalasyn qorghap jýrsin degen niyetten shyqqan sóz bolmaq. Baqsylyqty aitqanda, «babalarymyz ústanghan jol» dep aqtalatyn, endi shoqynghandy aitsaq, kimdi aityp aqtalar eken?
Qazaq mektep, meshit, medrese ashyp, sauabyn jinaytyn qayyrly isin shirkeuge aiyrbastaghandy da estidik.
Astana qalasynyng Selinnyy yqshamaudanyndaghy búrynghy balabaqshany shirkeuge ainaldyryp,  «Rahym» dep atapty.
Hristian dinining presviyteriandyq-protestanttyq baghytyn nasihattaytyn búl shirkeuler TMD memleketterinde «Blagodati» degen atymen tanymal. Bizding elge eng alghash 1991 jyly «Greys» degen atpen kelip, Djozev Yu jәne Missiya preziydenti - Kim Gvan Shin esimdi pirәdar әkelipti. Sodan bizding elde de qarqyndy júmys istep Almaty, Qaraghandy, Pavlodar, Taraz, Óskemen, Temirtau jәne Qaraghandy jaqtaghy Topar siyaqty audandarda keng taralghan.
Astanadaghy  «Rahym»  shirkeuining basshysy, yaghny pirәdary kәdimgi ózimizding qara domalaq qazaqtyng balasy - Baqytjan Qashqynbaev. Onymen qosa, búl shirkeude qazaq tilinde uaghyz aitylyp, qazaq tilinde әn de shyrqalady. Rojdestvo merekesinde, tipti Abay men Shәmshi әnderi de shyrqalyp, qazaq tilindegi uaghyzdargha kileng qazaq jinalady eken.
Al ontýstik astanamyz Almatynyng ózinde qanshama úiym bar. Abay men Gaydar kóshelerining qiylysynda ornalasqan Korey ortalyghynyng janyndaghy «Blagodati» shirkeui de óz júmysyn qapysyz istep otyr. Ár jeksenbi kýni solay qaray aghylghan nópirding ishinen qazaq qariyalary men qara kózderin kórgende, meshitting jolyn núsqay almaytynyna ókinesin.
Búl bir deysiz be? Seyfullin danghyly men Tobayaqov kóshesining qiylysyndaghy «Qúdaygha siynu ýii» degen ortalyqty kórgende, shalqamyzdan týse jazdadyq. 

Almatydaghy «qúdaygha siynu ýiinde»

Jaratqan keshirsin. Biraq dәl osynday ortalyqtyng barlyghy ózine de ayan ghoy.
Qaladaghy әpkemizding aitqanynan bilgen «qúdaygha siynu  ýiine» barmaq boldym. Búnyng ózi qanday jaqsylyq deysiz...
Biluimshe, jeksenbi hristiandar ýshin «tazaru kýni». Qúlshylyq jasaugha jiylady. Bar bilmek bolghanymdy, kórmek bolghanymdy osy kýni kezdestire alatynyma ishtey senimdi edim. Óitkeni basqa da әriptesterimizding talay ret solardyng ortasyna jasyryn baryp, zertteu jýrgizgenin biletinmin.
Saghat onnyng uaqytynda Seyfullin danghylymen tómendetip bara jattym. Kóshening beynesin júmys izdep, qaz qatar tizilip túrghandar jadaghaylaydy. Áyteuir basqa kýnderge qaraghanda kólikting edәuir azdyghy kónilge kәdimgidey quanysh syilaydy. Soghan da quanady ekensin. 
Álgi ortalyqqa kelip-ketip jatqan adamdardy kóp kózim shala almady. Oidaghym iske aspaytynday kórindi. Kóshede túrghan bozbalany bayqaghanymmen nazar audarmappyn, bir kezde әlgi ýiden kәri kisi shyghyp, ony әlgi bala qoltyqtap ketip bara jatty. Nemeresi bolar dep topshyladym. Baryp, súraq qoigha da tartynady ekensin. Kýstanalaghanday bolyp, jýikelerine tiyetin shygharmyn dep qysyldym. Bayaghyda taspighyn tartyp otyratyn әjelerimiz ben myna kәri әjeydi salystyra almaysyn. Óz qandasyndy bóten dindi dep te oilau kýnә siyaqty sezildi.
Bir uaqta әlgi ýige keletin qaranyng sany arta bastady. Jastargha qaraghanda jasy belortadan ary asqandar kóbirek. Bireuine jaqynday almaysyn. Ishtey dúghandy oqyp, myng qayyrasyn.  Ne bolsa da, maqsatyma jetpek oimen әlgi ýige bettedim. Syrty eski, sylaghyn janbyr jep, әrbir jerdi qarayyp túrghan sary ýiding aulasy ainaday. Esigin bir kempir ashty. Ýiding ishi tolghan adam. Mening saqalymdy kórip, «ne kerek?» dedi. Ne derimdi bilmey, «mojno voyti» dep em, «vy s kem?» dep qayyra súraq qoydy. Bir eki auyz sózden keyin ishtey qataya bastaghan men, «odiyn» dedim. Sirә, múnda tek bireudi bireu ertip әkelip kirgizetin bolsa kerek. Mening artymda kelip túrghan adamdardy kýttirmeyin dedi me, әlde ózderining izgilikting jolynda ekenin «dәleldegileri» keldi me, «prohodi, dorogoy» dep jyly qabaq tanyta bastady. Ishinde biraz әielder otyr. Biren-saran er adam. Kóbi maghan jalt qaraydy. Alghash kórip otyrghan adamdaryna «ayaushylyq sezimmen» qarap otyrghandaryn da angharu qiyn emes. Bir kezde qolyna kitabyn alyp, bir kisi shyqty da, әndetip, hormen qaytalatqyzyp, qúlshylyqtaryn istedi. Sondaghy qyzmetkerlerding qolynan kezek-kezek bir qasyqtan su iship, әuenge ilesip әnderin aityp, kresterin sýiip, shyraqtaryn jaqty. Álgi jerde menen basqa qazaq joq sekildi. Ana әuennen basym da auyryp bara jatty. Qúlshylyq rәsimderi bitip, dalagha shyghyp bara jatqanda, kireberistegi «rady Hrista» degen jazuy bar jәshikti kórdim. Aqsha tastaytyn jәshik ekeni týsinikti.
Shygha beriste «әi, balam» degen dauys shyqty. Qarasam, jasy egde tartqan, mosqal shal qolymen shaqyrdy. Bardym.
- Sen qinalyp jýrsing be? - dedi.
- Joq.
Ýstimdegi kiyimime kóz jýgirtip qoyady. Jaghdayy joq adamgha úqsamaysyng deytindey.
-  Siz óziniz osynda jii kelesiz be? - dedim.
- IYә. Tazaru ýshin kelemin, - dep ary qaray biraz uaghyz aitty.
- Basqa da qazaqtar kele me?
- Saghan qazaqtar kerek pe? Bar. - deydi aspay-saspay.
- Olar býgin joq qoy, sóileskim kelip edi, - dep edim:
- Sәrsenbide, jeksenbide bir mezgil qyzmet kórsetiledi, kóbi keshe kelgen. Kelesi senbi kelseng bolady. Bolmasa maghan kelip jýr,  - dedi.
- Jaraydy! - dep, ketuge asyqtym.
Senimi bólek jandarmen әngimelesuding qiyndyghyn sonda anghardym. «Nege osy adamdar jikke bólinip, birin-biri jek kóredi» desem, eki kózqarastaghy adamdardyng ortaq taqyryby da bolmaytynyn, bolghan kýnning ózinde, ekeui eki bólek túrghyda ghana qaray alatynyn әbden týsindim. Sondaghy bizding birligimiz qayda? Bolashyghymyz ne bolmaq?

Zaryn popqa shaqqandar

Abay danghylymen Gaydar kóshesining qiylysynda ornalasqan kók jataqhananyng artyndaghy «Blagodati» shirkeuine keletin ózimizding qara kózderding kóptigin әriptesterimnen talay estigenimmen, ózim kórmegen edim. Tipti bir aghamyz «onyng arasyna kirip, ailap jýrmesen, olardy týsinu qiyn» dedi. Áriyne, týsinu qiyn bolady. Olardy týsineyin degen de qúlyq joq. Tek sol jerge barugha qara kózderimizdi ne mәjbýrleytinin bilgim kelgen. Osy oimen júmystan qaytyp bara jatqanda, eski tanysymdy jolyqtyryp qaldym. O da jurnalist. Álgi mazalap jýrgen kókeyimdegi súraqty aityp edim, «men bir jigitti bilemin. Sonymen sóilesseng qalay bolady?» - dedi. Kókten izdegenim jerden tabylghanday, ózi de ýiine qaytyp bara jatqan tanysqa qolqa sap, jigit jaqqa bet aldyq. O jigit sol mandaghy jer ýilerding birinde túrady eken. Bizding jay súraq qoyyp, jauap almaghymyzdy bilip, tartynshaqtay sóiledi. Nyspysy Ivan eken. Týri qazaq, aty oryssha adamdardy kóruimiz túnghysh emes. Ivan biraq pravoslav shirkeuine barady eken.
- Qazaq ekeniniz týrinizden kórinip túr. Al búl  dindi nege qabyldadynyz?
- Men jetimder ýiinde óskenmin. Bala kýnimnen osy dindemin.
- Nege adamdar osy dinge qyzyghady? Senimderinizding artyqshylyghy ne dep oilaysyz?
- Qúday bireu, senim әrtýrli. Bәrimizding baratyn jerimiz bir. Ayyrmashylyghy qaysy? Múnda janyng qinalghanda batushkalar kenes beredi. Olar aitqan uaghyzdan janyng tynyshtalady.
- Ózinizding qazaq ekeninizdi bilesiz. Meshitterge baryp, imamdarmen sóilesip kórmediniz be?
- Men últtardy qazaq, orys dep bólmeymin. Bәrimiz bir adamnyng balasymyz. Imamdargha baru oiyma kelmepti.
- Sizderding shirkeuge qazaqtar kóp kele me?
- Keledi. Jaghdayy nasharlary da, baylary da keledi. Biz bir-birimizge kómek­tesemiz. Jeksen­bilik qyz­metinen keyin balalaryn shoqyn­dyrugha keletin qazaqtar da bar. Basqa shirkeulerde 5 myn, 7 myng tenge súraydy. Múnda tegin.
- Al atynyz nege Ivan?
- Esimim Ertay, batushka bergen esimim - Ivan.
Odan әri «tergeuimizge» kóngisi kelmegen Ivan әngimeden syrghaqtap, qashqaqtay berdi. Aqyry «mne para» dep túryp ketti. Zang boyynsha zayyrly memlekette túrghandyqtan, bireuding jeke senimine qol súqqymyz kelmeydi. Tek janymyzgha batatyny ózimizding bauyrlarymyz ózge dinning jeteginde ketip bara jatqany.

Týiin sóz
Bireulerge Ivan, men ýshin Ertay bop qala beretin sol jigit siyaqty basqa da jastar artyna bir sәt qayyrylghysy kelmese qaytemiz? Ózimiz ishimizden qyryq pyshaq bolyp jýrgende, sonymyzdy paydalanyp syrtqy kýshterding býirekten oq atpasyna kim kepil? Rugha bólinuding aibyny asyp, jýzge bólinuding gýldenip túrghan zamany-ay. Osylay jýrgende bauyrymyzdaghy balamyz, qasymyzdaghy bauyrymyz «kóp aitqanyna kónip, júrt aitqanyna senip», shoqynyp túrsa, qaytpekpiz? Osy bizge әlimsaqtan músylman ekenimizdi ashyp aitatyn, radikal emes, qalypty músylman, naghyz qazaq etip jol silteytin bireu-mireu tabyla ma? Batyr babalarymyz namaz ýstinde dúshpan qolynan qaza tauypty. Keshegi Abay, Shәkәrim, odan arghy jyraulardyng bәri týgel últ ústazdary. «Besinshi tilek tileniz, bes uaqyt bes namaz bireui qaza bolmasqa» degen solardyng ósiyeti bolatyn.

Baghashar Túrsynbayúly

"Jas qazaq" gazeti