Bismillәhiyr-Rahmaniyr-Rahiym

Bolashaq el iyelerin – sәbiylerimizdi ana sýtinen arylar-arylmastan jalghan nәrselermen tәrbiyelep kelemiz. Búl qúdaysyzdyq, adamdardaghy nadandyq emey ne? Múnday ótirikpen kózin ashqan úrpaqtan qanday parasat, jaqsylyq kýtuge bolady?

«Ol qanday jamandyq, ol qanday ótirik» deytin shygharsyzdar. Ol – sәbiylerimizge ómirge kele sala-aq quyrshaq ústatamyz. Búl quyrshaq  shyn ba? Joq, jalghan! Mulitfilimderdi kórsetemiz. Ol shyn ba? Joq, ótirik! Balabaqshalarda tipti de ótirikke kómilip oinaydy. Al, mektepke barghanda, әsirese bastauysh synyptarda taghy solay. «Jana jyl» kelse, «ayaz ata, aqsha qar» dep atalatyn ótirikting jeti atasymen balalardy aldap, olardy ruhany jaghynan búzyp, shyrshany ainaldyryp (Kaghbadan basqa jer betinde ainalatyn nәrse joq), sol ótirikti býrkemelep syilyq berip nemese ótirigimizdi syilyqpen meylinshe rastap, әlide ong men solyn bilmeytin býldirshin jýrekterdi shaytany istermen jaulap, qaralap tynamyz.

Odan qalsa balalargha tәn әdebiyetterding kýllisi derlik qaydaghy bir ótirikter. Mysal deyin deseng mysal emes, ylghy da bir hayuandardyng súhbaty – «kýshik pen mysyq», «torghay men tauyq», «qasqyr men týlki»... Negizi biz osy an-qús bolyp ketkennen saumyz ba?

Bismillәhiyr-Rahmaniyr-Rahiym

Bolashaq el iyelerin – sәbiylerimizdi ana sýtinen arylar-arylmastan jalghan nәrselermen tәrbiyelep kelemiz. Búl qúdaysyzdyq, adamdardaghy nadandyq emey ne? Múnday ótirikpen kózin ashqan úrpaqtan qanday parasat, jaqsylyq kýtuge bolady?

«Ol qanday jamandyq, ol qanday ótirik» deytin shygharsyzdar. Ol – sәbiylerimizge ómirge kele sala-aq quyrshaq ústatamyz. Búl quyrshaq  shyn ba? Joq, jalghan! Mulitfilimderdi kórsetemiz. Ol shyn ba? Joq, ótirik! Balabaqshalarda tipti de ótirikke kómilip oinaydy. Al, mektepke barghanda, әsirese bastauysh synyptarda taghy solay. «Jana jyl» kelse, «ayaz ata, aqsha qar» dep atalatyn ótirikting jeti atasymen balalardy aldap, olardy ruhany jaghynan búzyp, shyrshany ainaldyryp (Kaghbadan basqa jer betinde ainalatyn nәrse joq), sol ótirikti býrkemelep syilyq berip nemese ótirigimizdi syilyqpen meylinshe rastap, әlide ong men solyn bilmeytin býldirshin jýrekterdi shaytany istermen jaulap, qaralap tynamyz.

Odan qalsa balalargha tәn әdebiyetterding kýllisi derlik qaydaghy bir ótirikter. Mysal deyin deseng mysal emes, ylghy da bir hayuandardyng súhbaty – «kýshik pen mysyq», «torghay men tauyq», «qasqyr men týlki»... Negizi biz osy an-qús bolyp ketkennen saumyz ba?

Birde-bir ónegeli sóz, aqiqatqa bastar payym joq derlik. «Ondaylardy balalar týsinbeydi-mys», «olar balalargha auyr bolady-mys». Oi, ainalayyn-au, Allah taghalanyng sózin, Payghambardyng (s.gh.s) hadisterin, danalardyng danalyqtaryn týsinbeytin bala, ózi sóiley almaytyn, sóileu nәsip etilmegen qaydaghy bir adam tәlimi ýshin ónegesiz hayuandardy «týsinedi» dep kim aitty? Bala túrmaq hayuandardyng ne deytinin sen ózing týsinesing be? Adamdy, sәbiydi jaratqan Allah taghala emes pe, Ol oghan Óz sózin týsinetin, odan tәlim alatyn etip jaratqan joq pa eken sonda? Taghy kelip adamday asyl-saf jaratylysyn hayuanan ónege aldyrmaq pa? Qasiyetti Qúrannyng esh jerinde «sender  hayuannan ýireninder, balalaryna solardy ýlgi tútyndar, olar (balalar) Mening sózim Qúrandy týsinbeydi» degen ayat joq. Kerisinshe ómirge bala әkelgeli túrghan eki jas әueli aq nekeli bolu, sosyn balagha ana qúrsaghynan bastyp Jaratushy Allah taghala jayly aitu, tanytu, ony dәretsiz emizbeu, bes jastan Qúran ýiretu, jeti jastan namaz oqytu búiyrylady. Olargha biz sonda neni zorlap tanyp otyr ekenbiz?

Adamnyng kózqarasy on jasqa deyingi kórgen-bilgenderine, estigen, úqqandaryna qarap qalyptasatyny ras bolsa, qaydaghy bir kýshik pen mysyq siyaqty ótirikterden jalghan, ótirik tәlim alghan balalardyng kózqarasy qalay ong bolyp jetilmek? It pen mysyqta, baqa men shayanda ónegeli úrpaq tәrbie alarlyq qanday ónege bolmaq? Tipti bolghan kýnning ózinde hayuandy adammen tәrbiyeleuge bolatyn shyghar, al adamdy hayuanmen tәrbiyeleu qalay bolar eken?! «Múnyng ótirik, qaralau» dey almaysyz, sebebi men songhy toghyz jyldan beri «Baldyrghan» jurnalynda qyzmet istep kelemin...

Bizding zamandastarymyzdyng basym kópshiligi esh nәrsege senbeydi, esh nәrseden ýmittenbeydi. Múnyng syry nede? Bizshe múnyng syry mine osy sәby kezde alghan ónegesiz tәrbiyede. Ótirik ýlgi kórip, jalghan tәrbie alghan úrpaq esh nәrsege de senbeydi, esh nәrseden de ýmit kýtpeydi, әri ózderi de esh nәtiyjege jetpeydi.

Búl isti biz ózimizden ketken qatelik qana emes, úrpaq aldyndaghy qylmys retinde qaraghanymyz jón. «Jetpis jyl» demey-aq qoy, ol óshkeli de jiyrma jyl boldy. Abay dәuirindegi «oqymaghan» qazaq ta úrpaghyn múnday ótirikpen tәrbiyelemegen. Qayta olar ótirik, jalghan ataulydan meylinshe qashqan. Úrpaqty saqtandyrghan. Onyng dәleli olar ruhtaryna toqyghan auyz әdebiyetinde óte kóp. Mәselen, «Tazsha bala»... Onda ótirikting ótirik ekeni aitylady da, tyndaushysyn odan jiyirkendiredi. Al, biz bolsaq: «Aiy otyr partada, eki qoly qaltada...» dep tarta beremiz...

Oylanayyq, aghayyn!

Demek, jalghan tәrbie úrpaqtyng senimin joghaltady, ruhyn búzady, kózqarasyn joyady, tanymyn bayansyzdaydy, kisiligin óshiredi, ótirik aitudy ar sanatpaydy, aldaudy әdettetedi. Óitkeni, olardyng alghan tәrbiyesi sonday.

2007.01.07

Abai.kz