Voxpopuli.kz  sayty aqyn Oljas Sýleymenovtyng súhbatyn jariyalapty. Súhbatty jurnalist Aygýl Toqsanbaeva alghan eken. Biz Oljas Omarúlymen bolghan әngimeni yqshamday audaryp bergendi jón kórdik.

- Latyn әlipbiyine ótu turaly oiynyz qanday?

-  Bizde ch, sh, j siyaqty ysyldap shyghatyn dybystar kóp. Búl dybystar birneshe әriptermen beriledi. Múnday әripter latynshada joq. Onyng ýstine bizding jazuymyz, jazba әdebiyetimiz kirillisada payda boldy. Biz arab әlipbiyine auysqanymyzda shamamen halyqtyng eki payyzy sauatsyz bolyp qaldy. Óitkeni, 2% ghana arab әlipbiyin qoldandy. Al, latyn әlipbiyine ótken kezde elding 20% latynsha jazdy da, al 20%-y bolsa, 80% sauatsyzdardyng qataryn tolyqtyrdy. Eger dәl qazir kirillisany latyn әlipbiyine almastyrsaq, onda  júrt 100%  sauatsyzdyqqa úshyraydy. Sauatsyzdyqpen ótken әr jyl – mәdeniyet ýshin orny tolmas dýniye. Jәne búghan deyin qanshama ghylymiy-tanymdyq, kórkem әdeby shygharmalar jasaldy. Qazirgi kez kelgen sauatty adam kirillisa men latynshany bilui tiyis. Jana nәrse engizu ýshin qalyptasqan dýniyeni joghaltudyng qajeti joq.

-  Qazaqstangha qatysty aldaghy on jylgha qanday boljam aitasyz?

Voxpopuli.kz  sayty aqyn Oljas Sýleymenovtyng súhbatyn jariyalapty. Súhbatty jurnalist Aygýl Toqsanbaeva alghan eken. Biz Oljas Omarúlymen bolghan әngimeni yqshamday audaryp bergendi jón kórdik.

- Latyn әlipbiyine ótu turaly oiynyz qanday?

-  Bizde ch, sh, j siyaqty ysyldap shyghatyn dybystar kóp. Búl dybystar birneshe әriptermen beriledi. Múnday әripter latynshada joq. Onyng ýstine bizding jazuymyz, jazba әdebiyetimiz kirillisada payda boldy. Biz arab әlipbiyine auysqanymyzda shamamen halyqtyng eki payyzy sauatsyz bolyp qaldy. Óitkeni, 2% ghana arab әlipbiyin qoldandy. Al, latyn әlipbiyine ótken kezde elding 20% latynsha jazdy da, al 20%-y bolsa, 80% sauatsyzdardyng qataryn tolyqtyrdy. Eger dәl qazir kirillisany latyn әlipbiyine almastyrsaq, onda  júrt 100%  sauatsyzdyqqa úshyraydy. Sauatsyzdyqpen ótken әr jyl – mәdeniyet ýshin orny tolmas dýniye. Jәne búghan deyin qanshama ghylymiy-tanymdyq, kórkem әdeby shygharmalar jasaldy. Qazirgi kez kelgen sauatty adam kirillisa men latynshany bilui tiyis. Jana nәrse engizu ýshin qalyptasqan dýniyeni joghaltudyng qajeti joq.

-  Qazaqstangha qatysty aldaghy on jylgha qanday boljam aitasyz?

- On jyl dep tym úzaqqa boljam aitugha bolmas. Biz besjyldyqtardy boljap, oilap ýirenip qalghanbyz. Búl bizding dәstýrimizde bar. 2015 jyly Euraziya odaghy qúrylmaq. Búl mening kónilimdi tynyshtandyrady. Búl -  Qazaqstannyng qauipsizdigining kýsheyip kele jatqanyn kórsetedi. Tórt taraptan: Batys, Shyghys, Ontýstik, Soltýstikten soqqan jelding ótinde túrghan biz siyaqty elge tolyq Tәuelsizdik – qauipti әri mýmkin emes. Men jas sayasatkerlerding 2 million 700 myng sharshy kilometrge juyq jer aumaghy jәne qazba baylyqtary men tranzittik mýmkindigi bar elding absolutti Tәuelsiz boluy kerek dep jariya týrde aityp jýrgenderin qabylday almaymyn.  Biz tәueldilikting ne ekenin ghasyrlar boyy kórdik. Álemdegi alys-jaqyn kórshilerimizben ózara tәueldilik dәuirine ótui ýshin Tәuelsizdikting teoriyalyq kezenin bastan keshirip jatyrmyz. Qazirgi tarihymyzdyng osy ssenariymen damyp kele jatqany kónilime qonady. Sauatty qadam.

- Kimmen dos bolyp, kimmen dostaspauymyz kerek?

- Bizge Resey kerek. Reseymen aradaghy enbekpen, qanmen, termen, qamqorlyqpen kelgen kórshilestik yntymaqty, dostyqty jedel sayasy jәne bireuler qoyghan talaptargha auystyrmauymyz shart.  

- Al, Qytay she?

- Qytaymen aradaghy shekara alghash ret naqty belgilenip, zandastyryldy. Búl manyzy zor tarihy jetistik. Jәne búl mәngilik saqtalatyn shyghar dep ýmittenemin.

- Múnday kórshiden qauip bar ma?

- 1 milliard 700 million17 millionmen kórshi bolyp otyrghanda,әriyne, qauip bar.  Olar jýz ese kóp. Onyng ýstine olardyng úrpaqtan úrpaqqa berilip, tipti mektep oqulyqtaryna deyin enip ketken «Ortalyq Aziya jәne Qazaqstan Jungo imperiyasynyng ortalyghy» degen soqyr nanymgha negizdelgen imperiyalyq dәstýri bar. Qytaymen qarym-qatynasta óte saq boluymyz kerek. Qytaylar bizding qazba baylyqtargha tәueldi. Biraq, ony qazba, ken ornymen qosyp, basy býtin bir-aq bere salugha bolmaydy! Al, bizding olardyng enbekqorlyghy men tehnikalyq mýmkindikterine tәueldimiz

- Preziydentting múrageri turaly ne aitasyz?

- Búl – qashyp qútylmaytyn nәrse. Múragerlerding familiyalaryn tizimmen atap bere almaymyn. Óitkeni, bilmeymin. Bilgenning kýnning ózinde әlgi boluy mýmkin múragerdi ynghaysyz jaghdaygha qaldyrmau ýshin de aitpas edim.

Múrager – qanday adam boluy kerek? Qazirgi preziydentting sayasatyn jalghastyrushy ma, әlde reformator ma?

- Ol adam ýzildi-kesildi týrde auyldyq partiotizm dengeyinde oilaytyn adam bolmauy tiyis.  Kerisinshe, zamanauy әri Nazarbaevtyng jasaghan sayasy әlemge layyq jәne jiyrma jylda qordalanyp qalghan mәselelerdi sheshetin adam boluy qajet.

Abai.kz