HVIII ghasyr - qazaq halqynyng últtyq tútastyghy men birligine ýlken qauip tóndirgen kezeng retinde tarihtan belgili. El basyna kýn tughan zamanda jer ýshin janyn qighan batyry men handaryn halyq jadynan shygharghan emes. «Ábilmәmbetting kenje ýii – Qarashanyraghy Shúbartau» elining qúty bolghan Ómirzaq  - Altay әuletining qasiyetti mindetin abyroymen, songhy demi qalghansha atqarghan qazaqtyng songhy atalyq ókili. «Ómirzaqtyng dәuletine, Janazardyng quatyna jinalghan» sol eldin  esil erleri qazaqtyng ýlken hany Ábilmәmbetke, Ábilpeyizge jәne Abylaygha qyzmet etti. Osy rette, biyl 300 jyldyghy toylanyp otyrghan Abylay hannyng senimdi qolbasshylarynyng biri bolghan Janazar bahadýrding enbegi men erligi erekshe.

HVIII ghasyr - qazaq halqynyng últtyq tútastyghy men birligine ýlken qauip tóndirgen kezeng retinde tarihtan belgili. El basyna kýn tughan zamanda jer ýshin janyn qighan batyry men handaryn halyq jadynan shygharghan emes. «Ábilmәmbetting kenje ýii – Qarashanyraghy Shúbartau» elining qúty bolghan Ómirzaq  - Altay әuletining qasiyetti mindetin abyroymen, songhy demi qalghansha atqarghan qazaqtyng songhy atalyq ókili. «Ómirzaqtyng dәuletine, Janazardyng quatyna jinalghan» sol eldin  esil erleri qazaqtyng ýlken hany Ábilmәmbetke, Ábilpeyizge jәne Abylaygha qyzmet etti. Osy rette, biyl 300 jyldyghy toylanyp otyrghan Abylay hannyng senimdi qolbasshylarynyng biri bolghan Janazar bahadýrding enbegi men erligi erekshe.

Ýstimizdegi jyldyng 19-qazan kýni Qaraghandy oblysy, Balqash qalasynda Ómirzaq pen Janazardyng býgingi úrpaqtary babalardyng qúrmetine túrghyzylghan kesenening ashylu rәsimin jasap, as bermek. Atauly sharagha tarih ghylymdarynyng doktory Jambyl Artyqbaev, aqyn, Memlekettik syilyqtyng laureaty Nesipbek Aytúly, QR –nyng halyq artiysi Qúman Tastanbekov jәne atalyqtar әuletining shejiresine qatysty izdenisterimen tanymal tehnika ghylymdarynyng doktory, akademik Beken Kemelbekov,akademik Qadirbergen Qaspaqov, Serikbay Jәrkeshov, QR-nyng enbek sinirgen qayratkeri Bәzilya Kókenqyzy sonday-aq belgili qogham qayratkerleri men Ábilpeyiz tóre әuletining ókilderi qatysady. Jiyngha barlyq búqaralyq aqparat qúraldary ókilderin, ata úrpaqtaryn jәne osy kezendi zerttep jýrgen tarihshylardy shaqyramyz.

Ómirzaq atalyq pen Janazar batyr turaly qysqasha aqparat

Ómirzaq Shúbartau jerine qazaqtyng ataqty tóresi Ábilpeyiz súltandy bastap kelgen, qalyng elge qút bolghan ataqty adam. 1757 jylghy Týrkistanda bolghan han kenesining sheshimimen Shyghysqa – qazaqtyng kóshin bastaghan Ábilpeyiz súltan turaly maqala jazghan J. Artyqbaev Ábilmәmbet hannyng tólengitterimen aralasyp ketken Saydaly Arystan atalyqtyng Mamadayyr («Ýsh arys – Mamadayyr» - Ómirzaq, Jalan, Boran), Mamashyqtyng batyr úrpaqtary Shúbartau tobyn qúraydy dep, Á. Bókeyhannyng «Ábilmәmbetting kenje ýii – qarashanyraghy Shúbartau elinde, kýngey Sayaqta» dep jazghany sol tarihy kezenderge qatysty deydi. «Qarashanyraqty qorghaudy mindetine alghan top ózining mindetin abyroymen oryndady, solardyng arqasynda biz biz kәzir Jetisu, Altay men Tarbaghataygha iyelik etip otyrmyz» - dep jazady.

Kórnekti qogham jәne memleket qayratkeri Álihan Bókeyhan jazyp qaldyrghan «Ómirzaqtyng qútyna  Janazardyng tuyna» degen tirkes el auzynda. Ata-babalary  Shynghys hannan  alghan dep aitatyn  Janazardyn  qara ala tuy  osy kýngi  úrpaqtar úghymynda da «ata - baba aruaghy qonghan» kiyeli zat.Ókinishke qaray, Janazar batyrdyng ústaghan tuy býgingi kýni qolda joq, qayda ekeni belgisiz.Bir anyq jayt -  Janazar batyrdyng tuyndaghy negizgi element,  nayza sabyna kiygizilgen jalbyraghan qara aighyrdyn  qúiryq-jaly ekeni. Saralap qarasaq, «Janazardyng tuy» degen sóz tirkesi sonau ertedegi Shynghys han zamanynan kele jatqan mongholdyq әskery basqaru  iyerarhiyasyndaghy qolbasshylyq mansap dәrejeni bildiretin belgi. Shynghys hannyng eki sýlde-tuy bolghan,  bireui  soghys kezinde kóteretin Qara-sýlde, ekinshisi beybit zamandaghy Aq- sýlde tuy. 

Janazar batyr turaly el auzyndaghy, qazaqtyn  ejelgi seniminen órbiytin bir әngime - Janazardyng eki qara shúbar jylany. Eki jylannyng úiqydaghy batyrdyng denesin orap aluy - baba ruhynyn  jylan keypinde kórinui,  aruaqtyng qoldauy.  Qazaqta búl sózdi «aruaq qondy» yaghny «aruaqty adam» dep te aitady. Búl oqigha negizi  -  sol kezende  Janazardyng aruaqty batyr keypinde elge tanylmal bolghany jәne onyng qol astyndaghy   batyrlarynan basqa  «aydaharday tu» kótergen, jaudan betteri qaytpaytyn, erjýrek eki «qarashúbar jylan» birge tughan aghasy Ernazar men inisi Kúnazar.  Janazarda osynday qauqarly kýsh bolghany - Abylaydyng jaugha attanarda  Janazardy kýtip, qazaq qolyn eki-ýsh kýnge  ayaldatuynda. Múnda: «Janazar batyr qaramaghynda erjýrek eki myng tólengitimen, Qabanbay batyr bastaghan  qazaq qolynan tórt ese  kóp bolghan  qytaylardyn  tas-talqanyn shygharyp, Abylay hannyng mәrtebesin ýstem etken bolatyn» degen 1757 jyldyng jazynda Ayagóz jerinde bolghan songhy qazaq- shýrshit  soghysy turaly tarihy derekting sarqyny saqtalghan.Jýieli zertteuding nәtiyjesinde, 2011 jyly Espe ózenining boyyndaghy Qonyratta Ómirzaq onyng qiyamettik dosy Janazar batyrdyng birge jerlengeni anyqtaldy. Janazar batyrdyng ózin, onyng ósiyeti boyynsha Ómirzaqtyng janyna jasyryn jerlegendikten, onyng ziraty kópke deyin qay jerde ekeni belgisiz bolyp kelgen. Oghan basty sebepterining biri - tuystary  olardy jasyryn jerlep, sýiekterin jaularyna qorlatpudy oilaghan. Qabanbaydyn, Er Jәnibekting de denesi jasyryn jerlengeni belgili.  Mine, osy aitylghan túlghalar tәrizdi Janazar batyrdyng da ólimi men ziraty әdeyi jasyrylghan, tek jaqyn  adamdary ghana bilgen.

2011 jyly ata úrpaqtary Balqash kólinen 41 shaqyrymdaghy Espe ózeni boyyndaghy Janazar batyr men Ómirzaq atalyqtyng mәngilik mekenderine taghzym etip, qos túlghagha eskertkish belgi qoyghan bolatyn.2013 jyldyng shilde  aiynda, Ómirzaq baba men Janazar batyrdyng tórt qúlaqty mazaryn janartyp, (8h8 m jәne 3h5 m)  qayta kóteruge sheshim qabyldanyp,  qyrkýiek aiynyng ayaghynda  oidaghyday ayaqtaldy.  Mazargha qajetti qúrlys materialdary -  «aq tas» bloktaryn, qúral – jabdyqtardy    Manghystau oblysy, Aqtau, Janaózen ónirlerinen alyndy. Mazar kompozisiyasy әsemdiligimen, tylysymdatylghan, ertegilik «aq týsimen» kóz tartady.   Aq taspen órilgen   qabyrghalarynyn  әr qyry әshekeyli oylarmen órnektelgen.  Mazar kireberisining arkasy  6 metr biyiktikke  kóterilgen, úshar basyna jarty ay belgisi qondyrylghan. Arka ishindegi qúran oqugha arnalghan orynnyng (3h5 m) joghary jaghy býrilip, kýmbez formasymen ayaqtalghan.  Qabyrghasyndaghy mәrmәr tasqa demeushi bolyp, ýles qosqan ata úrpaqtarynyng esimderi jazylghan.

Ótetin uaqyty: 19.10.2013, sagh.: 10.00

Ótetin orny: Qaraghandy oblysy, Balqash qalasy.

(Sharagha qatysushylardy Balqash

qalasyndaghy Aghybay batyr

eskertkishining

janynda eki avtobus kýtip túrady)

Baylanystaghy túlgha:

Ernúr Jasymbaev úyaly tel. 8 701 943 38 47

Bektemis Músahanov úyaly tel.: 8778 662 32 82

Aqberen Elgezek úyaly tel.: 8 701 838 72 32