Sonymen, eldegi ishki sayasattyng manyzdy da ózekti taqyryptarynyng biri – otandyq tarih mәselesi ekendigi memlekettik hatshynyng kirisuimen jana oqu jylyna jana serpin bergeni ras. Degenmen, kez kelgen iygi bastamany qyzyl nauqangha ainaldyratyn bәlshebektik әdetimizge basyp, qansha oqu orny bolsa, sonsha dóngelek ýstel men konferensiyalardy balalata bastaghanymyz da ras. Áyteuir, der kezinde preziydentting ózi toqtau saldy...

Desek te, ghalymdardyn, jurnalisterdin, jalpy qoghamtanu salasyna jaqyn júrtshylyqtyng bir birimen aralasyp, mәz bolysqany óz aldyna, siyrek te bolsa, búl mәselege barynsha ynty-shyntysymen kirisken azamattardyng baryn da kóre biluimiz kerek. Sonyng biri - Áliyev Oraq Jolmyrzaúly,«Túran» bilim beru korporasiyasynyng viyse-preziydenti, ekonomika ghylymdarynyng doktory, professor, “Universum-Metaepistemia” qoghamdyq akademiyasynyng preziydenti, M.V. Lomonosov atyndaghy MMU-ning filosofiyalyq ekonomikalyq ghylymy jinalysynyng tolyq mýshesi, Sharuashylyq filosofiyasy akademiyasynyng akademiygi (Resey).

Sonymen, eldegi ishki sayasattyng manyzdy da ózekti taqyryptarynyng biri – otandyq tarih mәselesi ekendigi memlekettik hatshynyng kirisuimen jana oqu jylyna jana serpin bergeni ras. Degenmen, kez kelgen iygi bastamany qyzyl nauqangha ainaldyratyn bәlshebektik әdetimizge basyp, qansha oqu orny bolsa, sonsha dóngelek ýstel men konferensiyalardy balalata bastaghanymyz da ras. Áyteuir, der kezinde preziydentting ózi toqtau saldy...

Desek te, ghalymdardyn, jurnalisterdin, jalpy qoghamtanu salasyna jaqyn júrtshylyqtyng bir birimen aralasyp, mәz bolysqany óz aldyna, siyrek te bolsa, búl mәselege barynsha ynty-shyntysymen kirisken azamattardyng baryn da kóre biluimiz kerek. Sonyng biri - Áliyev Oraq Jolmyrzaúly,«Túran» bilim beru korporasiyasynyng viyse-preziydenti, ekonomika ghylymdarynyng doktory, professor, “Universum-Metaepistemia” qoghamdyq akademiyasynyng preziydenti, M.V. Lomonosov atyndaghy MMU-ning filosofiyalyq ekonomikalyq ghylymy jinalysynyng tolyq mýshesi, Sharuashylyq filosofiyasy akademiyasynyng akademiygi (Resey).

Búl kisining nazarymyzdy audarghan bir ghana enbegin atap ótkenimiz dúrys degen oidamyz, sebebi, onyng «Kazpravdagha» (№№258,263,23-30.08.2013, «K osmyslenii teorticheskih osnov otechestvennoy istoriiy») shyqqan «Otandyq tarihtyng teoriyalyq negizderin oilastyru» atty maqalasy otandyq tariyhqa ghana emes, jalpy gumanitarlyq sala ghylymdarynyng qay qayssyna da qajetti tújyrymdamalyq baghdary bar irgeli enbek. Búghan deyin qoghamdyq alqa dengeyinde aitylyp kelgen jaydaq oilardy O.Áliyev naghyz ghylymtanu salasynyng paydasyna oiystyryp, ghylymi-iydeologtargha tabylmaytyn iydeya men baghyt deuge túrarlyq enbek jazyp shyghypty. Tarihshy bolmasaq ta, bireuding baqshasyna týskendey bolmayyq, biraq bizding qazaqy ortada kóp aitylatyn «naghyz emes, diyletanttar ghoy» dengeyinedegi baghanyng ózine Oraq Jolmúrzaúly qisyndy ghylymy tújyrymmen jauap beripti.

Ol «Ghylymdy kim jasaydy?» degen mәselege diplomdylar ghana emes, әuesqoy entuziastardyng da ýlesi az emestigin keltiredi. «Kәsipqoylar: óz qasanyna qamalady, óz ortasynda perdelenedi, óz kenistiginde túiyqtalady, al әuesqoylar: syrtkóz retinde mәselege tosyn kózqaraspen qaraydy; qozdyrushy oimen, aqyldan tys iydeya tastaydy» dey kele Shoqan әskery maman,biraq әlemdik geografiyagha ýles qosdy; Marghúlan – tariyhqa filolog retinde kirdi,biraq onsyz qazaq tarihyn elestetu mýmkin emes; Marks – ekonomikagha zanger retinde bardy, biraq sayasy ekonomikany býgingi kapitalizm de ainalyp óte almaytyn boldy...

Orekeng ghylym salasyna, ghalymdardy bóle jarmay, olargha meylinshe әdil baghasyn bere otyryp, otandyq tariyhqa qajetti basty sýbeli jayttardy atap ótumen birge, naqty úsynys aityp, ghylymdy damytudyng konseptualdyq nobayyn syzyp bergen. Atap aitsaq, ghylymtanushy retinde ol kisi ghylymdy mynaday 11 satyny atqaru arqyly damytudyng teoriyalyq negizderin úsynady:

1)Taqyryptandyru: Tarih ghylymynyng negizgi taqyryptaryn tabu, naqty da dәl aiqyndau.
2)Ózektendiru: Kez kelgen tarihy zertteu taqyrybynyng ózekti ekendigin teoriyalyq túrghyda negizdeu.
3)Mәselelendiru: Tarih ghylymyndaghy negizi jәne qosalqy mәselelerdi anyqtau men kýn tәrtibine qoyu.
4)Nysandandyru: Tarihy zertteu nysandarynyng aiqyndaluy.
5)Subektendiru: Naghyz tarihtyng subektilerining anyqtaluy: halyqtar, klastar, taptar, qauymdar.
6)Zerzattandyru (avtordyng qazaqy termiyni - predmetizasiya):
Tarihy týpnúsqa-zerzattyng tabyluy men birmәndi túrghydan tirkelui.
7)Ádisnamalau: tanym jaraqtaryn, әdisterin, әdistemeleri men tehnologiyalaryn anyqtau.
8)Qaghidalau – teoriyalandyru: mazmúndy tarihy joramaldar men tújyrymdamalardy, qaghidalardy, paradigmalardy әzirleu.
9)Aksiolandyru: tarihy faktilerdi,oqighalardy, qúbylystardy, fenomender men ýrdisterdi, zandylyqtardy sipattau jәne bagha beru.
10)Praksiolandyru: tarih ghylymy retinde de, jekedara tarihy zerttemeler retinde de qajetti funksiyalar, maqsattar men mindetter jýiesin qúru.
11)Nәtiyjelendiru: ghylym qyzmetining nәtiyjeler jýiesin tirkeu men naqty tújyrymgha keltiru.

Bayqap otyrghanymyzday, ghylym tek qana otyrystar men mәjilisterden emes, ony úiymdastyrudan, odan da búryn,tipti ghylymiy-teoriyalyq baghytyn, satylaryn aiqyndaudan túrady eken. Múny otandyq tarih pәnining tújyrymdamalyq negizi deuge de bolar. Últymyz ýshin barynsha manyzdy da ózekti mәsele әldebir «ortaq tarihtyn» otynyna ainalmas ýshin bizding tarihshylar búl iske bilek týre kiriser degen ýmitimiz bar.
Serik Erghaliy
Abai.kz