1-suret: Preziydentting Qostanay oblysyna sapary kezinde balalar ýiindegi býldirshindermen kezdesken sәti, 2007 jyl
2-suret: «Jasyl el» enbek jasaghynyng «Qúrmetti komandiyri» - QR Preziydenti N.Nazarbaev «Jasyl el» enbek jasaghy jastarynyng ortasynda. Preziydentting col jaghynda: «Jasyl el» otryadynyng jetekshisi - Múhtar Mankeev.
3-suret: «Astana Innovations» aksionerlik qoghamynyng basqarushy diyrektory Múhtar Mankeev

Danalyghymen el basqarghan, daralyghymen qol bastaghan, auzynyng dualylyghymen sóz saptaghan kisini kórgen halqymyz qasiyet qonghan adamgha balap, airyqsha qadirleytini bar.

Babalardan jalghasqan baghzy dәstýrding ereksheligi sonda – úlaghatty túlghanyng ómirin úl-qyzyna ónege etuge de erekshe mәn bergen. Ataghy atyrapqa jayylghan azamat aulyna at shaldyrghanda qadamyn endi basqan býldirshinning túsauyn kestirip, qolgha su qúnggha jaraghan balasyna batasyn bergizip, taygha taqym basqan úlanyna aqyl-kenesin tyndatyp qalugha tyrysqan. Tәrbiyege tereng mәn beretin últymyzdyng kýni býginge deyin úmytylmaytyn osy tanym-týsinigining týp-tórkini úrpaghynyng әlgindey júrt syilaytyn el aghasyna eliktep, jolyn quyp, ornyn basugha jarasa degen izgi niyetimen úshtasyp jatyr. Qazaq tarihyndaghy talay-talay túlghalardyng tanyluyn halyq qasiyet qonghan kisilerding atyn qongmen, batasyn aluymen, túsauyn kesuimen, auzyna týkiruimen baylanystyratynyn qalay joqqa shygharamyz?!

1-suret: Preziydentting Qostanay oblysyna sapary kezinde balalar ýiindegi býldirshindermen kezdesken sәti, 2007 jyl
2-suret: «Jasyl el» enbek jasaghynyng «Qúrmetti komandiyri» - QR Preziydenti N.Nazarbaev «Jasyl el» enbek jasaghy jastarynyng ortasynda. Preziydentting col jaghynda: «Jasyl el» otryadynyng jetekshisi - Múhtar Mankeev.
3-suret: «Astana Innovations» aksionerlik qoghamynyng basqarushy diyrektory Múhtar Mankeev

Danalyghymen el basqarghan, daralyghymen qol bastaghan, auzynyng dualylyghymen sóz saptaghan kisini kórgen halqymyz qasiyet qonghan adamgha balap, airyqsha qadirleytini bar.

Babalardan jalghasqan baghzy dәstýrding ereksheligi sonda – úlaghatty túlghanyng ómirin úl-qyzyna ónege etuge de erekshe mәn bergen. Ataghy atyrapqa jayylghan azamat aulyna at shaldyrghanda qadamyn endi basqan býldirshinning túsauyn kestirip, qolgha su qúnggha jaraghan balasyna batasyn bergizip, taygha taqym basqan úlanyna aqyl-kenesin tyndatyp qalugha tyrysqan. Tәrbiyege tereng mәn beretin últymyzdyng kýni býginge deyin úmytylmaytyn osy tanym-týsinigining týp-tórkini úrpaghynyng әlgindey júrt syilaytyn el aghasyna eliktep, jolyn quyp, ornyn basugha jarasa degen izgi niyetimen úshtasyp jatyr. Qazaq tarihyndaghy talay-talay túlghalardyng tanyluyn halyq qasiyet qonghan kisilerding atyn qongmen, batasyn aluymen, túsauyn kesuimen, auzyna týkiruimen baylanystyratynyn qalay joqqa shygharamyz?!

Zaman auyssa da, qazirge deyin týsinigi ózgermegen, qúny joyylmaghan halyqtyng osy bir qasiyetin Últ kóshbasshysy, Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng el aralaghan sәtterinde jii bayqaymyz. Tilshi retinde syrttay baqylaghandyqtan jýzdesuge kelgen elding Elbasygha qaray talasa-tarmasa úmtylyp, qolyn alugha, bir auyz tilegin tyndaugha jan-tәnimen yqylas tanytqanyn kórip, qayran qalasyn! Tipten sol kýni tansәriden oyatyp, múntazday etip kiyindirip, jetektep әkelgen nemeresining nemese balasynyng basynan sipatu ýshin janyn salatyndar da jii úshyrasady. Bәrin de bayyz taptyrmaytyn sol bayaghy niyet – jaqsygha janasu, sha¬rapatyna bólenu. Eger sәti týsip sәlemdese qalsa, talay jylghy armany jýzege asqanday airyqsha quanyshqa bólenip, kópke deyin sonyng әserinen aryla almaytyny ras. Ghasyrlar boyy ýzilmey kele jatqan dәstýrimizge say Elbasy talay-talay býldirshinning túsauyn kesti, batasyn berdi, bauyryna basyp, әuelete kóterdi. Jaqynda QR Preziydentining kenesshisi – Baspasóz hatshysy Dәuren Abaevpen әngime ýstinde qyzyqty taqyryp qozghaldy. «Preziydentpen jýzdesip, tilegin tyndap, baghyt-baghdar alghan kóptegen balalardyng keyin zor jetistikke jetkenin bilemiz. Talaby men enbegi zamandastaryna ýlgi bolatyn osynday azamattar jayynda nege jazbasqa?!» – degen ol birqatarynyng býgingi tabystary jayynda әngimelep berdi.

Rasynda da, Elbasymen kezdesip, batasyn alghan balalar býgin qayda jýr? Qanday jetistikke jetti, qanday biyiktikti baghyndyrdy? Jalpy, olardyng ómir joly qalay órildi? San týrli súraqqa jauap tapqansha tynshymaytyn jurnalistik kәsibimizge oray elding ortasynan әlgindey órenderdi izdeuge kóshtik. Jan-jaqqa súrau saldyq, 10-20 jyl búrynghy jýzdesuler men jolyghular kezindegi fotosuretterge ýnildik, arasynan qazirgi qoghamdaghy kózge týsip jýrgen birqatar zamandastarymyzdyng beynesin bayqadyq. Mine, qyzyq, bir kezdegi bir sәttik kezdesuler, birer minuttyq tildesuler keyipkerlerding taghdyryn ózderi de kýtpegen tosyn arnalargha baghyttapty! Bayaghy balghyndar býginde elimizding әr týkpirinde, qoghamnyng san salasynda qyzmet atqaryp jatqan belgili azamattargha ainalghan. Birqatary әlemning mandayaldy uniyversiytetterinde bilim aluda.

Sol bir jýzdesulerde Elbasynyng aldynda talantymen tanylyp, razylyghyna bólenip, alghysyn alyp, tilegin tyndaghan qanshama balghynnyng ishinen ómirde de, ónerde de baghy janghandary kóp. Bilim men tәrbiyege aqyl men qayratty úshtastyryp, belgili bir biyikti baghyndyrghan keshegi balalardyn, býgingi daralardyng jetistigin elge tanytu ýshin Preziydentting Baspasóz qyzmeti men «Ayqyn» gazeti Túnghysh Preziydent kýnine oray «PREZIYDENT PEN PERZENT» atty jana jobany bastap otyr. Aydarymyzdyng alghashqy keyipkeri – «Astana Innovations» aksionerlik qoghamynyng basqarushy diyrektory Múhtar Mankeev.

«MÚHTAR, NEGhYP TÚRSYN, KIYGIZSEYShI ENDI»

Múhtardyng jadynda Preziydentpen eki kezdesuding de әr sәti úmytylmastay saqtalghan. Ásirese, sonau student kezindegi alghashqy jýzdesuding jóni bólek.

– 2005 jyly Jәngir han atyndaghy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnikalyq uniyversiytetining 4-kursynda oqyp jýrdim. Bolashaq mamandyghym – injener-múnayshy, – dep bastady ol әngimesin. – Preziydent sol jyldyng aqpan aiynda Qazaqstan halqyna arnaghan dәstýrli Joldauynda Ýkimetke studentterdi jaz mezgilinde júmyspen qamtyp әri enbekke ýiretu ýshin «Jasyl el» otryadyn qúrudy tapsyrdy. Sәuir aiynda elimiz boyynsha alghash ret bizding oblysta enbek toby jasaqtalyp, oghan basshylyq etu maghan jýkteldi. Jetekshilikti qolgha alghanymyzgha kóp uaqyt ótpesten, ónirimizge Elbasy saparmen kelip, jana nysandarmen tanysyp, «Jasyl el» enbek jasaghymen kezdesedi degen habar týsti. Ózimizshe qyzu dayyndalyp, әrtýrli jayttardy talqylap jatyrmyz. Belgilengen kýn jaqyndap qalghanda dostarymnyng tarapynan bir qyzyq úsynys aityldy. Ózara kenese kele, iydeyamyzdy Preziydent protokoly qyzmetindegi jigitterge aittyq. Azdap oilanghan olar bir ghana shartpen kelisimin berdi. Studentterding qyzyqty úsynysy mynau edi. Elimizdegi alghash qúrylghan «Jasyl el» enbek jasaghynyng «Qúrmetti komandiyr» degen jazuy bar arnayy kiyimin Elbasygha tartu etip, ózimiz kiygizgendi jón kórdik. Alayda protokol qyzmetkerleri úsynysty qoldaghanymen, «kiygizuding qajeti joq, jay ghana qolgha berse jetkilikti», – dep shekteu qoydy. Sonymen kópten kýtken 2005 jyldyng 11 mamyryna da jettik. Memleket basshysy mingen úshaq Oral qalasyna qonyp, bekitilgen kestege say nysandardy tanystyru júmystary bastalady. Búghan deyin auditoriyadan shyqpaghan studentterge birlesip enbekke aralasu tansyq kóringendikten jasaqqa jazylghandardyng qarasy myngha jaqyndap, uniyversiytetting aldynda asa zor quanyshpen kýtip túr edi.

– Bәrimiz «Jasyl el» jasaghynyng kiyimimen sap týzedik. Elbasy ortamyzgha kelgende men elimizdegi túnghysh otryadtyng túsaukeser rәsimin bastadym, – deydi osydan 8 jyl búrynghy jýzdesudi býge-shigesine deyin este saqtaghan Múhtar. – Alayda qobaljyghandyqtan shyghar, kibirtiktep toqtay berdim. Sirә, tosyrqaghanymdy bayqasa kerek, Núrsúltan Ábishúly meni sózge tartyp, ózining oilaryn ortagha salyp, tym-tyrys ahualdy lezde ózgertip jiberdi. Sodan keyin ghana ózimdi erkin sezinip, dayyndaghan sózim ayaqtalghan tústa saltanatty dauyspen: «Núrsúltan Ábishúly, myna «Qúrmetti komandiyr» degen jasaq formasyn sizge úsynamyn», – dedim. Elbasy da, jinalghan júrtshylyq ta bir sәt antarylyp qarap qaldy. Sol kezde ol kisi: «Múhtar, neghyp túrsyn, kiygizseyshi endi», – dep barshamyzdy du kýldirdi. Negizi, kiyimdi men jay ghana kórsetken song kómekshilerding biri alyp ketui kerek edi. Elbasy oghan qaramastan kýrteshe men bas kiyimdi kiyip alyp, studentterge aqyl-kenesin aityp, suretke týsip, elge erekshe kónil-kýy syilady. Formamyzdy jergilikti tigin fabrikasy tigip edi, abyroy bolghanda qúiyp qoyghanday túp-tura eken. Osy jolghy kezdesuding әserinen kópke deyin aryla almay jýrdim. Sebebi Preziydent bekitilgen uaqyttan da úzaghyraq ayaldap, keleshekte qalay әreket etuimiz kerektigi jayynda oiymyzgha kelmegen tosyn iydeyalar berdi.

«JASYL ELDIN» JETEKShISI

Ol kezde 4-kurs studenti Múhtar myngha tarta «sarbazyn» ertip, jaz boyy qala tazalyghymen, egilgen kóshetterdi kýtip-baptaumen ainalysty. Qara júmystan ajyrap qalghan jastar ketpen men kýrekke qol ýiretip, kýzge salym oqu jyly bastalarda tәp-tәuir qarajat tapty. Eng quanyshty jayt, Batys Qazaqstandaghy «Jasyl el» enbek jasaghy óz júmysynyng nәtiyjesi boyynsha el kóleminde ýzdikter kóshin bastady. Elbasynyng baghyttauymen әreket etu, elordadaghy respublikalyq shtabpen jәne ózge de ónirlerdegi stu¬denttermen jii baylanysyp, tәjiriybe almasu alys aimaqtaghy toptyng tabysty boluyna jol ashty.

2006 jyldyng kókteminde Múhtar bastaghan uniyversiytet belsendileri jazghy nauqangha qyzu dayyndyqqa kirisip, qataryna enbeksýigish zamandastaryn tartu ýshin ýgit-nasihatty ýdetken edi. Astanadaghy «Jasyl el» respublikalyq shtabynan júmysqa shaqyrghan jedel úsynys týsti. Bizding keyipkerimizding 5-kursty tәmamdauyna sanauly kýnder ghana qalghandyqtan ol kóp oilanbastan bas-ayaghy bir aptada jinaldy da, jolgha shyqty. Tirshiligi qyz-qyz qaynaghan elorda Oral emes, múndaghy júmys auqymy da, úiymdastyru jýiesi de mýlde bólek. Degenmen aimaqta jinaghan tәjiriybe men bilim kәdege jarady. «Jasyl el» respublikalyq shtaby jetekshisining orynbasary qyzmetin eki ay atqardy. Isine tyndyrymdy, sózine myghym jas jigitke kópting de kónili tolsa kerek, naghyz nauqan – jaz aiy kelgende jetekshining orny¬na taghayyndalyp, býkil eldegi 38 myng sarbazy bar jasaqtyng «qolbasshysy» bolyp shygha keldi. Bolashaqqa qúlash úrghan jas jigitti tynymsyz enbekpen bite qaynasqan qoghamdyq-sayasy júmystar kәdimgidey shyndady. Arada eki jyl ótken song sol bir kezenderde júrttyng qyzyghushylyghyn oyatqan salalarda da baq synap kóru ýshin innovasiyalyq ghylymy orta – «Samghau» últtyq holdingine auysty. Alayda injener-múnayshy «Samghauda» jasaqta jýrgendey samghay alghan joq. Oilana kele, kәsiby bilimi boyynsha enbek jolyn jalghastyrudy jón sanady.

INNOVASIYaNY IYGERGEN INJENER

– Elbasy da naghyz óndiriste shyndal¬ghan túlgha ghoy. Men de kóp oilanyp, aldyma naqty maqsat qoydym. Oralgha oralyp, múnay kenishinde injener-múnayshy retinde baghymdy synaugha bel bayladym. Sóitip, tughan qalama kelip, «Qarashyghanaq» múnay kenishine injener bolyp júmysqa túrdym. Naghyz ómirdi, qyzu óndiristi osynda kórdim. Úlybritaniyalyq kompaniyada qyzmet etkendikten jaghdayymyz jaman bolghan joq. Sheteldiktermen týsinisu ýshin aghylshyn tilin ýirenuge den qoydym. Qarbalasy men jauapkershiligi mol kәsiporynda jýrip, ýsh jyldyng qalay ótkenin bayqamay da qaldyq. Qyzmetimiz de jogharylady. Isimizge kónili tolghan aghylshyndar syrt elderdegi jobalardy jýzege asyrugha shaqyrdy. Mejelegen merzim ayaqtalghan son, ózimdi qashanda baurap túratyn Astanagha qayta oraldym, – deydi keyipkerimiz.

Múhtar Mankeev 2010 jyly Industriya jәne jana tehnologiyalar ministrligine departament diyrektorynyng orynbasary bolyp qyzmetke túrdy. Jalaqysy Qarashyghanaqqa qaraghanda eki ese az, әitse de innovasiyalyq jobalargha jany jaqyn jigit qiyndyqtyng barlyghyn enseruge ishtey dayyndalyp tas-týiin kelgen edi. Ong men solyn ajyratyp, óndiriste shyndalyp, ómirlik baghyt-baghdaryn naqty belgilep alghan azamattyng endigi maqsaty aiqyn-dy. Osy elordada Nazgýl ekeui otau qúrdy. Toydan song ózgeler sekildi pәter jaldap, qym-quyt tirshilikke aralasyp ketti.

«Bas ekeu bolmay, mal ekeu bolmaydy» degen. Shanyraq kótergen jigitting aiy onynan tudy. Ýnemi izdenis ýstinde jýretin ol industrialdy-innovasiyalyq damudy josparlaytyn «AstanaInnovations» kompaniyasynyng basqarushy diyrektory bolyp taghayyndaldy. Halyqaralyq sharalar barysynda tyng jobalaryn tanystyrukezinde Elbasymen taghy da jolyghudyng sәti týsti. Bilikti mamandar dayyndaghan jobalardy qarap shyqqan Preziydent әli de shiratudy, qoghamgha layyqtaudy, tiyimdi túsyn anyqtaudy shegelep tapsyratyn. Tehnologiyasy joghary, órkeniyeti ozyq elderden ýirenu qajettigin aitatyn. Elbasy Finlyandiyagha saparynan song innovasiyalyq ýderisterdi jetik mengergen osy memleketti ýlgi etti.

ÝZDIK ELDING ÝLGISI

– Astanagha kelu jónindegi alghashqy sheshimime Elbasymen birinshi kezdesuim tikeley әser etti. Onyng nәtiyjesin kórip otyrmyn. Osy joly Fin eli jayynda әngimelegende taghy da kóp oy týidim, – deydi Múhtar. – Qarashyghanaqta jýrgende ýirengen aghylshynshamdy elordagha kelgen song jetildire týstim. Preziydentting sózi qamshy bolyp, izdenu nәtiyjesinde Finlyandiyanyng Oulu qalasyndaghy uniyversiytetting granty jariyalanghanyn bildim. Sóitip, baq synaugha kiristim. Internet arqyly qújattardy joldap, negizgi synaqtan ótu ýshin Oulugha bardym. Álem boyynsha 200 ýmitker ótinish bildiripti, al grant nebәri 4-aq oryngha bólingen. Synaqtyng barlyghy aghylshyn tilinde jýrgizildi. Tynymsyz dayyndyqtyng nә¬tiyjesi әri baghymnyng janghany shyghar, 4 granttyng biri maghan búiyrdy. Qalghanyn Japoniya, Amerika, Germaniyadan kelgen ýsh azamat jenip aldy. Quanghanymdy kórseniz! Onyng ýstine býginge deyin «Bola¬shaqpen» shetelden oqityndardyng arasynan eshkim Fin elin tandamapty. Al innovasiyalyq tehnologiyalar boyynsha Finlyandiya dýniyejýzinde alghashqy orynda.

Júmystan bir jarym jyldyq akademiyalyq demalys alyp, Oulu uniyversiytetinde «Biznes әkimshisining halyq¬aralyq sheberi» mamandyghy boyynsha oqydym. Osylaysha Elbasymen ekinshi kezdesuim de ómirime kýrt ózgeris әkelgen sheshim qabyldauyma yqpal etti. Eger ol kisi Finlyandiyany mysalgha keltirip, baghyttamaghanda, bәlkim, barmas ta edim. Bir jarym jyl ishinde tanym-týsinigim qoghamgha, ainalama, kәsibime qatysty ne¬bir oilarmen tolyqty. Endi ozyq memleket¬ten alghan bilimim men jinaghan tәjiriybemdi elimizdegi eng manyzdy saladaghy tyng jobalardy iske asyrugha arnaymyn. Últ kóshbasshysy jobalaghanday, Qazaqstan әli-aq jana ghasyrdaghy tehnologiyany tereng mengergen, eng myqty memleketke ainalady. Onyng jolynda siz ben biz eshbir ayanyp qalmaymyz.

...Múhtardyng elge, elordagha oralyp, ózining júmysyna qayta kiriskenine ýsh ay boldy. Qyzmeti búrynghysha, biraq oi-tanymy, baghyt-baghdary mýlde bólek. Aryndy, quatty, iydeyashyl. Preziydent belgilegen mejege merziminde jetuimiz kerek dep shiyrshyq atqan jas jigit uaqytpen sanaspay, artylghan mindetti abyroymen oryndaugha qúlshynyp otyr. Orda búzar otyzyna endi tolatyn azamat Elbasymen eki kezdesu de ózin erekshe qanattandyrghanyn, sonyng әserimen ózi de kýtpegen biyikterdi baghyndyrghanyn aitady. Ýshinshi ret jýzdese qalsa, taghy da tyng iydeyalar tabaryna nyq senimdi. Seniming aldamasyn, Múhtar!

Beysenbay DÁULETÚLY

Abai.kz