Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

Jalghasy: III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Mamandar 1972 jylghy Germaniya qúramasyn atalmysh el tarihyndaghy eng ýzdik komanda dep esepteydi.

Oyynshy almastyrugha rúqsat berildi

1970 jyly Surihte ótken UEFA atqaru komiytetining kezekti otyrysynda sodan eki jyl búryn Italiyada úiymdastyrylghan III Europa chempionatynyng qorytyndylary talqylanyp, turnirding erejesine biraz jana ózgerister engizildi. Teng ayaqtalghan oiynnyng jenimpazyn jerebe arqyly anyqtaudyng (1968 jyly jartylay finalda italiyalyqtar KSRO qúramasynan solay «basym týsken» bolatyn) әdiletsiz ekenin «endi týsingen» qúrlyq futbolynyng qúrmetti basshylary eldi búdan bylay onday kýlkili jayttardyng qaytalanbaytynyna sendirdi. Endi pley-off kezeninde eki oiyn da birdey eseppen teng ayaqtalghan jaghdayda jenimpaz bes-besten 11 metrlik aiyp dobyn tebu arqyly anyqtalatyn boldy. Osyghan «miy jetken» UEFA-nyng qúrlyqtyq klubtyq jarystarda qoldanyla bastaghan «komandalar birin-biri birdey dop aiyrmasymen (mәselen, 2:1 jәne 0:1) jengen jaghdayda basymdyqty olardyng syrt alanda kóbirek dop soqqan bireuine beretin» erejeni Europa chempionatyna da engizuge qarsy boluy júrtshylyqty qatty tang qaldyrdy. Al júrt kópten kýtken taghy bir ózgeris: IV chempionattan bastap match barysynda әr komandagha óz qúramyndaghy 11 oiynshynyng ekeuin almastyrugha mýmkindik beru – federasiyalar tarapynan eshqanday qarsylyqqa úshyraghan joq.

Irikteu turniyrining jerebesi Rimde tartyldy. 32 qúrama tórt-tórtten 8 topqa bólindi. Toptardyng jenimpazdary eki oiynnan túratyn shiyrek finaldyq jekpe-jekterde jýldegerler tórttigin anyqtady.

Osydan búrynghy turnirlerdegidey, irikteu kezeninde tamasha oiyn kórsetken Chehoslovakiya qúramasynyng taghy da joly bolmady. Eng alghashqy kezdesude óz alanynda finderdi úta almaghan olar basqa oiynnyng bәrin sәtti ótkizgenimen, bәribir ekinshi orynda qaldy: óitkeni osy toptaghy Rumyniya futbolshylarynyng qarqyny búdan da qatty boldy. Birdey úpay jinaghan qarsylastardyng әri qarayghy taghdyryn dop aiyrmasy sheship, rumyndar jenimpaz atandy. Kerisinshe, 2-topta turnirdi sәtti bastaghan fransuzdar men bolgarlar ózara qyrqysyp, bir-birinen úpay jyryp alyp jýrgende, әuelgi oiyndarda әlsiz kóringen vengrler bapkerin auystyrghannan keyin (Hofferding ornyna Illovsky keldi) qaharyna minip, shiyrek finalgha beriler joldamany qos qarsylasynyng qolynan júlyp әketti. Ásirese olardyng Parijde alang iyelerin 2:0 etip jengen oiyny keremet boldy. 3-topta ózderine layyqty qarsylas tabylmaghandyqtan, aghylshyndar kelesi satygha oinap jýrip-aq shyqty.

«Seviliya qamaly týbindegi shayqas»

4-toptaghy negizgi bәseke KSRO jәne Ispaniya komandalary arasynda ótti. Mәskeude ótken matchta ispan jattyqtyrushysy Ladislao Kubala tasqamal qorghanys taktikasyn ústandy. Qonaqtar óz qaqpasynyng manynda úilyghysyp, algha mýlde jyljyghan joq. Kenes futbolshylary býkil oiyn boyyna aiqyn basymdyq tanytqanymen, 79-minutqa deyin qaqpa qúlpy ashylmady. Matchtyng bituine on bir minut qalghanda ghana Viktor Kolotov ispan qaqpashysyn qapy qaldyryp, tablodaghy siresken 0:0-di ózgertti. Qarsy jaq oqys soqqydan esin jiyam degenshe, Vitaliy Shevchenko esepti úlghaytyp ýlgerdi. Kubala alang jiyeginde túryp «algha!» degen belgi berip edi, osyghan deyin qorghanystan qoly bosamaghan ispandyqtar algha lap qoydy. Biraq olardyng belsendiligi tym kesh oyanghan eken, Karles Reksach bir dop qarymta qaytarghanymen, odan әrige barugha uaqyt jetken joq.

Al Seviliyadaghy kezdesu búghan mýlde kerisinshe sipatta ótti. Sport taqyrynda qalam jazatyn belgili orys qalamgeri Lev Filatovtyng osy oiyn turaly reportajyn «Seviliya qamaly manyndaghy shayqas» dep atauy tegin emes («Futbol-Hokkey», №11, 1971). Maqalanyng taqyrybyn oqyghan adam ony futbol emes, soghys turaly eken dep oilap qaluy әbden mýmkin edi. Rasynda da, qos komandanyng jasyl alandaghy jankeshti qimyly anau-mynau aiqasynnan kem emes-ti. 90 minut boyy KSRO qúramasynyng 11 futbolshysy týgeldey óz qaqpasyn jantalasa qorghaugha mәjbýr boldy. Búl kýni alang iyelerining qarqyny tipti tau qúlatarday edi. Oiyndy teledidardan kórgen adamgha búl futbol matchy emes, Nikolay Ozerovtyng sinhrondy audarmasymen berilip jatqan sheteldik trillerdey kórinui ghajap emes edi: qúlaq túndyrar shuyl, óz komandasyn janyn sala jigerlendirip jatqan 40 myng jankýier, minut sayyn qarsy qaqpany nysanagha alyp jatqan ispan shabuylshylary... Biraq Kiyevting «Dinamosynda» oinaytyn qaqpashy Evgeniy Rudakov alang iyeleri ýshin alynbas qamalgha ainaldy. Odan ailasyn asyra almaghan ispandyqtar tipti jylarman halge jetti. Eger sol kezdegi gazetter әr oiynshygha ball qoyatyn bolghanda, Rudakov sózsiz 10 ball alar edi. Oiynnyng 0:0 bop bitui negizinen osy jigitting arqasy bolatyn. Osy nәtiyje kenes komandasyn top jenimpazy atandyrdy.

Muller jәne onyng komandasy

Qalghan tórt toptyng ýzdikteri óz qarsylastarynan aiqyn basym týsti. Sóitip, 1972 jyldyng qantarynda Surihte ótken jerebe nәtiyjesinde shiyrek finaldyq júptar bylay týzilip, mynaday nәtiyjeler tirkeldi: Germaniya – Angliya – 0:0 (birinshi oiyn 3:1), Beligiya – Italiya – 2:1 (0:0), KSRO – Yugoslaviya – 3:0 (0:0), Vengriya – Rumyniya – 1:1, 2:2, 2:1 (ýshinshi oiyn beytarap alanda – Belgradta ótti).

Finaldyq turnir әu basta Angliya, Italiya nemese Beligiyada (qaysysynyng jartylay finalgha shyghuyna baylanysty) ótedi dep josparlanghan bolatyn. Eger bәri de shiyrek finaldan óte alsa, basymdyq aghylshyndargha, olar óte almasa, italiyalyqtargha beriletin bolyp sheshilgen-di. Sóitip, beligiyalyqtar ishtey ýmitin ýzip qoyghan bolatyn. Qyzyq bolghanda, aghylshyndar batysgermandyqtardan jenilip tyndy, al Italiyany Raymond Gutals shәkirtterining ózi jolda qaldyrdy. Sóitip, IV Europa chempionatynyng sheshushi tórt kezdesui Beligiyada ótti.

Jartylay finalgha jetkenining ózin «asa iri tabys» dep baghalasa da, alang iyeleri match sayyn qarqynyn ýdete týsken «nemis mashinasyna» layyqty qarsylas bola bildi. Antverpende ótken oiynnyng esebi (2:1) qarsylastar kýshining ara salmaghyn aiqyn anghartqanday edi. Al Brusselidegi jekpe-jekte «eski tanystar» – KSRO jәne Vengriya futbolshylary toqaylasty. Qos qarsylas ta shabuyldan góri qorghanysqa kóbirek manyz berdi. Jalpy alghanda teng dәrejede ótken oiynnyng 53-minutynda kenes komandasynyng joly boldy: búryshtan berilgen dopty vengr qorghaushylarynyng biri keri qaytaramyn dep, tura Anatoliy Konikovtyng aldyna týsirip berdi – 1:0. Kezdesuding sonyna qaray vengrlerding esepti tenestiruine tamasha mýmkindik tudy: Murtaz Hursilava aiyp alanynyng ishinde oiyngha jana ghana aralasqan ardager Florian Alibertti shalyp jyqty – penaliti! Ony shabuylshy Shandor Zambo soghyp edi, Rudakov taghy da erlik kórsetip, dopty keri qaytardy. Kónil-kýii týsip, saghy synghan vengrler 3-oryn ýshin bolghan oiynda alang iyelerinen útylyp qaldy (1:2).

Final bir ghana komandanyng – batysgermandyqtardyng basymdyghymen ótti. Orys baspasózining ózi múny «Mersedes» pen «Zaporojestin» jarysyna tenedi. Mamandar qúramynda Zepp Mayerdey qyraghy qaqpashysy, Frans Bekkenbauer, Pauli Braytner syndy ýzdik qorghaushylary, Gunter Netser tәrizdi oily dispetcheri, Gerd Mullerdey súrmergeni bar 1972 jylghy GFR (Germaniya Federativtik Respublikasy, qazir bireuler Almaniya dep te jýr) qúramasyn atalmysh el tarihyndaghy eng ýzdik komanda dep esepteydi. Tipti 1974 jyly Álem kubogyn oljalaghan qúramanyng ózi búghan qaraghanda sәl solghyndau edi desedi. Áriyne, Helimut Shen baptaghan «nemis mashinasymen» salystyrghanda «Zaporojes» siyaqty bolghanymen, KSRO komandasy da qúrlyqtaghy tandauly újymdardyng biri ekenin dәleldedi...

IV EUROPA ChEMPIONATY

(Beligiya, 1972 jyl)

Finaldyq turnirde 4 match oinalyp, 10 dop soghylghan. Mergen futbolshy: G.Muller (GFR) – 4 dop.

Jartylay final

Beligiya – GFR – 1:2, KSRO – Vengriya – 1:0

3-oryn ýshin match

Beligiya – Vengriya – 2:1

FINAL

GFR – KSRO – 3:0

18 mausym. Brusseli. «Eyzeli» stadiony. 43 066 kórermen. Tóreshi Marshall (Avstriya).

GFR: Mayer, Hettges, Braytner, Shvarsenbek, Bekkenbauer, Vimmer, Haynkes, Heness, G.Muller, Netser, Kremers.

KSRO: Rudakov, Dzodzuashvili, Hursilava, Kaplichnyi, Istomiyn, Konikov (Dolmatov, 46), Troshkiyn, Kolotov, Baydachnyi, Baniyshevskiy (Kozinkevich, 63), Oniyshenko.

Goldar: G.Muller, 27 (1:0), Vimmer, 51 (2:0), G.Muller, 58 (3:0).

Eskertu alghandar: Kaplichnyi, Hursilava.

Sәken Sybanbay

Abai.kz