QR Preziydenti,
QR Qaruly kýshterinin
Bas qolbasshysy Q.K. Toqaevqa!

Júrttyng esinde bolsa kerek, 28 mamyrda Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng tóraghasy M.S. Áshimbaev pen Senattyng Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiytetining tóraghasy S.T. Aldashevtyng atyna «Qandastardyng taghdyryn tokarilar men slesarilar sheship jatyr, Mәulen myrza!» atty hat jazyp, atalghan komiytetting mýshelerimen kezdesu úiymdastyryp beruin súraghan edik.

Sol ótinishimiz oryndalyp, býgin – 24 mausym, saghat 16:00-de Senattyng ghimaratynda  Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiytetining Tóraghasy jәne mýshelerimen kezdesu ótti.

Kezdesuge Komiytetting segiz mýshesining beseui – Aldashev Sýiindik Tasemenúly (Komiytet tóraghasy), Shaydarov Serik Jamanqúlúly, Qaniyev Bauyrjan Núralyúly, Lúqpanov Saghyndyq Esenghaliyúly, Rysbekova Lәzzat Túyaqbayqyzy qatysty.

Sonymen birge, Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau birinshi viyse-ministri Sarbasov Aqmәdy Ádilúly, osy ministrlikting qúzyryndaghy Kóshi-qon komiyteti tóraghasynyng eki orynbasary Abulhatin Erbolat Mahambetúly degen zuyldaq pen Rayghaniyev Erlan Telimanúly, sonday-aq arnayy úsynysymyzben MTQB «Parlamentarizm instituty» ShJQ RMK diyrektorynyng orynbasary Sýleymen Lyazzat Janylysqyzy sharyldy.

Ishki jәne Syrtqy ister ministrliginen de bir-birden ókil kelipti...

Búl senatorlarmen kezdesudegi maqsatymyz – ótken jyly 19 sәuirde osy Komiytet qarap, maqúldaghan, kóship kelushilerdi qonystandyru ýshin Ýkimet arnayy bekitken segiz oblystan basqa toghyz oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha óz erkimen kóship kelip, qonystanghysy keletin etnikalyq qazaqtardy qonysyn tandau erkinen aiyryp tastaghan atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghynyng QANDAY QAJETTILIKTEN jәne NE MAQSATPEN maqúldaghanyn Kómiytet mýshelerining óz auyzdarynan estu bolatyn.

Áriyne, basqosugha mýmkindik tudyryp bergeni ýshin Senat tóraghasy Mәulen Saghathanúlyna alghysym sheksiz!

Biraq, shynyn aitsam, býgin men Senat emes, әkimshilikte bolghanday әserde qaldym. Senat deputattarymen emes, oblystyq nemese audandyq әkimdikte әkimdermen kezdeskendey kýy keshtim.

Qysqasy, býgingi Senatty – Senat degennen góri, «ÁShIMBAEVTYNG ÁKIMDIGI» degen әldeqayda dúrys sekildi.

Bәrin basynan bastayyn.

Áshimbaev pen Aldashevtyng atyna jazghan hatymda da, býgingi basqosu bastalarda da shegelep túryp aittym, «Maghan basqasy kerek emes, Senattyng Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiyteti tek qana atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghyn QANDAY QAJETTILIKTEN jәne NE MAQSATPEN maqúldaghanyn aityp berse bolghany!» dep.

Tipti, jinalysta birinshi bolyp sóz alyp, ónirlik kvotanyng segiz oblysta ghana bar ekenin, 2024 jylgha arnalghan ónirlik kvotasynyng sany 2 433 adam ekenin, atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghyna say, ózge on bir oblys pen ýsh qalagha óz betimen kóship kelip qonystanghysy keletinderge «Qandas» mәrtebesining berilmeytinin, búl normany ótken jyly 19 sәuirde Senattyng osy komiyteti – Sizder maqúldap jiberdinizder dep, tәpteshtep-aq týsindirdim jәne osy taqyryptan shyqpaugha shaqyrdym.

Qaydam, atalghan ótinish jayyna qaldy. Qayran sózim qor boldy.

Jinalysty jýrgizgen Senattyng Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiytetining tóraghasy Sýiindik Aldashev jinalysqa kelgen atqarushy biylik basshylarynan Kóshi-qonnyng barysyn, zandardyng qalay júmys istep jatqany turaly bayandaudy súrady.

Sol-aq eken, Erbolat Abulhatin degen zuyldaq bayaghy әdetimen Tәuelsizdikten beri qansha etnikalyq qazaqtyng Atajúrtyna oralghany, songhy jyldary, tipti biyl qansha qandasymyzdyng kóship kelgeni, olardyng qanshasy qayda qonystanghany, neshesi ónirlik kvotagha ie bolghany turaly zuylday jóneldi.

Ol zuyldaqty betine su shashqanday bolyp jýrip, zorgha toqtattyq.

«Qúrmetti Senatorlar, men Ýkimetting kóship kelushilerdi Ýkimet aiqyndaghan ónirlerge qonystandyru sayasatyn Sizder 100 payyz qoldasanyzdar, men 200 payyz qoldaymyn! Men Sizderden SAYaSAT turaly súrap otyrghan joqpyn ghoy, Aghataylar! Men Sizderden QÚQYQ turaly súraghaly keldim ghoy! Atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghy jayly aitynyzdarshy, sadaghang keteyinder!» - dep, men jalynam.

Joq, búl súraqqa atqarushy biylikting jauapty túlghalary da, zang shygharushy organnyng ókilderi de jolamaydy. At tondaryn ala qashady. Tipti, «ZAN», «KONSTITUSIYa», «ADAM QÚQYGhY» degen sózderdi auyzdaryna almaydy.

Sýiindik Aldashev taghy osy baghytta súraq qoyady.

Erbolat Mahambetúly taghy zuylday jóneledi...

***

Atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghynyng kesirinen, kóship kelushilerdi qonystandyru ýshin Ýkimet arnayy bekitken segiz oblystan basqa toghyz oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha óz erkimen kóship kelip, qonystanghysy keletin etnikalyq qazaqtar «Qandas» mәrtebesin ala almay, shuylday bastady.

Soghan baylanysty, ótken jyldyng 22 qyrkýieginde «Tamaranyng taltayyp túryp qabyldatqan zanynyng siqy…» - degen maqala jazyp, atalghan normanyng kóship kelushilerdi qonystanu ornyn tandau qúqyghynan aiyryp tastaghanyn aityp, búl mәseleni jalpaq әlemge jayyp saldyq.

Sol-aq eken, BAQ búrqyratyp jaza bastady.

Sóitip, Enbek ministrligi biyl 10 qantarda «Qandas» mәrtebesin beru nemese úzartu erejesine ózgeris engizgenin jariyalady.

Sol Enbek ministrligi engizgen «ózgerisine» say, jergilikti atqarushy biylik «Qandas» mәrtebesin Atajúrtyna kóship kelgen etnikalyq qazaqtargha zandy belden basyp bere bastady.

«Zandy belden basyp» deytin sebebimiz, osyghan deyin de aityp kelemiz, qúzyrly ministrlik pen zang shygharushy organ atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghy arqyly kóship kelushilerdi qonystandyru ýshin Ýkimet arnayy bekitken segiz oblystan basqa toghyz oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha óz erkimen kóship kelip, qonystanghysy keletin etnikalyq qazaqtargha «Qandas» mәrtebesin mýlde berilmeytin etip shegelep tastaghan.

Búl normany qoldanystaghy zannan alyp tastamay nemese osy normagha qatysty «Qandas» mәrtebesin shekteusiz beru turaly Preziydentting Jarlyghy shyqpay, etnikalyq qazaqtargha «Qandas» mәrtebesin beruge mýlde bolmaydy.

Óitkeni, Zannyng aty – Zan!

Preziydentimiz keshe ghana: «Elimizde Zang ýstemdigin nyghaytyp jatyrmyz, yaghny barlyq salada, eng aldymen, Zang ýstemdigin qamtamasyz etu – basty mindet. Búl mәsele boyynsha mening kózqarasym – aiqyn.» -degen joq pa!

Endeshe, qoldanystaghy Zanda ne jazyldy, ol sol kýii oryndaluy kerek!

«Ereje», «Qaghidat» «Algoriytim» degenderding bәri Preziydent qol qoyghan Zannyng negizinde jasalady.

Jogharyda aitylghan, Enbek ministrligining  «Qandas» mәrtebesin beru nemese úzartu erejesine  engizgen ózgerisi – dalbasa! Ásheyin, zandy belden basyp, óz qaltalarynan shyghara salghan sandyraq!

Endi «Qandas mәrtebesin beru nemese úzartu qaghidalaryn bekitu turaly» Qazaqstan Respublikasy Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrining 2013 jylghy 22 shildedegi №329-ó-m búiryghyna engizgen Enbek ministrligining biylghy qantardaghy sol «Qandas» mәrtebesin beru nemese úzartu erejesine engizgen «ÓZGERISINE» toqtalayyq.

Múnda, Qazaqstan Respublikasy Áleumettik kodeksining 112 - baby 3-tarmaghynyng «erikti týrde qonys audarudy kózdeytin Qazaqstan Respublikasynyng kóshi-qon salasyndaghy zannamasyna sәikes qonys audarushylardy jәne qandastardy qabyldaudyng ónirlik kvotalary shenberinde Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti aiqyndaytyn ónirlerge erikti týrde qonys audaruyna jәrdemdesedi» degen 2) tarmaqshasyna sәikes, BIRINShI, demografiyalyq damugha qajettiligi bar damu әleueti bar aglomerasiya aumaqtarynda jәne auyldyq eldi mekenderde, shaghyn jәne monoqalalarda, audandyq jәne oblystyq manyzy bar qalalarda qonystandyru ýshin, «Qandas» mәrtebesin beru nemese beruden bas tartu turaly úsynymdy komissiya qabyldaydy jәne hattamamen resimdeledi eken.

Al, sonda sol etnikalyq qazaqtar múnday ónirlerge barghysy kelmese, barmasa, ne istemek?! Qazaqstan Respublikasy aumaghynda zandy týrde jýrgen әrbir adamnyng erkin jýrip-túruy jәne túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap aluy -  olardyng konstitusiyalyq qúqyghy ghoy. Búl – bir!

Ekinshiden, Áleumettik kodeksting atalghan babynda «Qazaqstan Respublikasynyng kóshi-qon salasyndaghy zannamasyna sәikes» dep, jazuly túr.

Demek, búl jerde de «Qandas» mәrtebesin beru nemese beruden bas tartu taghy da atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghyna baryp tireledi...

Ary qaray kettik.

Qazaqstan Respublikasy Áleumettik kodeksining 112 - baby 3-tarmaghynyng 2) tarmaqshasyna sәikes, EKINShI, ótinish beru ónirining aumaghynda túraqty túratyn jәne túrghyn ýy mәselelerin óz betinshe sheshu mýmkindigimen Qazaqstan Respublikasynyng azamattary bolyp tabylatyn ótinish berushining otbasymen jәne/nemese jaqyn tuystarymen qayta qosylu ýshin jәne eger ótinish berushi túrghyn ýiding menshik iyesi bolyp tabylmasa, ótinish berushining túruyna notarialdy kuәlandyrylghan kelisim boyynsha, «Qandas» mәrtebesin beru nemese beruden bas tartu turaly úsynymdy komissiya qabyldaydy jәne hattamamen resimdeledi eken.

Endi qaranyz, Atajúrtqa oralghan etnikalyq qazaqtardyng basym kóp bóligi – óz betimen kóship kelushiler.

Sonda, Qazaqstan Respublikasynyng azamattary bolyp tabylatyn jaqyn tuystary joq kóship kelushiler ne isteydi?! «Qandas» mәrtebesin ala almay, kelgen eline keri kóshui kerek pe?!

Ary qaray kettik.

Qazaqstan Respublikasy Áleumettik kodeksining 112 - baby 3-tarmaghynyng 2) tarmaqshasyna sәikes, ÝShINShI, aldyn ala enbek shartyn qosa bere otyryp, túrghyn ýy mәselelerin óz betinshe sheshu mýmkindigimen júmys berushilerding shaqyruy boyynsha bos júmys ornyna júmysqa ornalasu ýshin ne etnikalyq qazaqtar qataryndaghy dara kәsipkerler ýshin de «Qandas» mәrtebesin beru nemese beruden bas tartu turaly úsynymdy komissiya qabyldaydy jәne hattamamen resimdeledi eken.

Osy jerde «júmys berushilerding shaqyruy boyynsha» degendi qalay týsinemiz?!

Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng shetelderde túratyn etnikalyq qazaqtardyng arasynan tuystaryn Qazaqstan Respublikasyna otbasyn biriktiru maqsatynda qonystandyru ýshin shaqyrulary «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 15-babynyng eki birdey normasymen 2015 jyly rettelgen.

Al, júmysqa shaqyru tetigi «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynda qarastyrylmaghan, mýlde joq!

Sonda, arghy bettegi qazaqtardy bergi bettegi júmys berushiler qalay shaqyryp jýr?!

Ónirlik kvotasy joq ónirlerge qonystanghysy keletin bayqús aghayyndar bergi betke kelgen son, osyndaghy JShS-largha aqsha tólep, uaqytsha júmysqa túruda. «Qandas» mәrtebesin alyp, azamattyqqa qoly jetken song ol JShS-dan shyghyp ketude. Ózderi júmys bastauda...

Senattaghy kezdesude Kóshi-qon komiyteti tóraghasynyng orynbasary Erbolat Abulhatin zuyldaq, topas, aramtamaq Enbek ministrliginin  «Qandas» mәrtebesin beru nemese úzartu erejesine biylghy qantar aiynda engizgen osy «ózgerisi» boyynsha, «Qandas» mәrtebesining jappay berilip jatqanyn aityp, zuyldaydy...

Biz oghan qarsy osy súraqtardy qoyyp, osy uәjdi aitamyz.

Zuyldaqtyng tili buylyp, auzyna qúm qúiylady. Jauap bere almay, otyryp qalady. Biraq, betbaq neme shimirikpeydi. Taghy súrasan, taghy osy jattap alghan jarapazanyn aityp, taghy zuyldaydy...

Al, bizding dәlelimizdi Áshimbaevtyng anau tokari men slesary, veterinarlyq dәrigeri men injeneri, zootehniygi men sanitary týsinip otyrghan joq. Mingirlep birdemeler aitqan boldy. Mysaly, zootehnik – senator Qaniyev Bauyrjan Núralyúly sonau bir jyldary Aqtóbe oblysynyng tórt audanynyng әkimi bolyp qyzmet istegen kezindegi sol ónirge kóship kelgen oralmandargha qalay júmys bergenin aityp, alysqa ketedi.

Óz basym zootehnik – senator Qaniyev Bauyrjan Núralyúly aitqanday ónir әkimderining oralmandargha júmys tauyp bergenin estigen de, kórgende emespin. Olardyng 90-95 payyzy óz betimen ómir sýrip keledi. Búl jerde  zootehnik – senator Bauyrjan Núralyúly sol jyldary «Oralmandargha» beriletin kvotany aityp otyrghan bolsa kerek. Kvota beru – júmyspen qamtu emes, Kvota – bir jolghy beriletin kómek aqsha men baspana ghana. Onyng ózi barlyq kóship kelushilerge berilmeytin. Sebebi, onyng da sany shekteuli bolatyn.

«Qúrmetti Bauyrjan Núralyúly! Biz әkimning kensesinde emes, Qazaqstan Respublikasy Parlamentining Senatynda otyrmyz. Ákimdermen emes, zang shygharushy organnyng mýshelerimen bas qosyp otyrmyz ghoy! Aghatay-au, biz SAYaSMATTY emes, QÚQYQTY talqylaugha keldik qoy!! «Zan» degen nәrse bolady... Kishkene, sol zandargha silteme jasap, zang shygharushy organ qyzmetkerining tilimen sóilesenizshi!!!»-dep, taghy jalynamyz.

Zootehnik – senator Bauyrjan Qaniyev shamdana bastaydy...

Sosyn, qarabayyr mysalmen súraq qoyymyzgha, búl mәseleni sol arqyly týsindiruimizge tura keldi.

– Almaty oblysynyng Shelek auylyna bes otbasy kóship keldi deyik. Olar «Bizge Ýkimet aiqyndaghan ónirinning de, kvotannyng da keregi joq! Bizge tek qana  Qazaqstan azamattyghyn tezirek berseng boldy. Senen júmys súramaymyz, óz janymyzdy ózimiz baghamyz. Júmys tauyp ber dep, qinamaymyz. Ózimizdi ózimiz júmyspen qamday alamyz!»-dese, ne isteysin?! Ana «Qandas» mәrtebesin beru nemese úzartu erejesine  engizgen jana ózgerisine syimay túr búlar. Erbolat Mahambetúly, aitshy, búlardyng «Qandas» mәrtebesin alu mәselesin qalay sheshpeksin?!

Búl súraqqa kelgende, ana zuyldaqtyng kómeyine qúm emes, qorghasyn qúiylghanday boldy. Qyzarandap, ýnsiz qaldy...

Kelesi súraqty Senatorlargha qoydyq.

– Qúrmetti senatorlar, endi kózderiniz jetti me?! Aghataylar, aitynyzdarshy, atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghyn QANDAY QAJETTILIKPEN jәne NE MAQSATPEN maqúldadynyzdar?!

Jogharyda aittym ghoy, Senattyng Tóraghasyna hat jazghaly bir ay boldy. Kezdesu ótkizetin bolghan son, senatorlar: «Rasymen, búl normany ne ýshin, qalay maqúldadyq? Búl ózi Auyt Múqiybek aitqanday, adam qúqyghyn shektey me, joq pa?!!»-dep, senatorlar kishkene dayyndalulary kerek qoy.

Joq!

Bes senatordyng ýsheui sóiledi. Ekeui ýnsiz qaldy. Onday dayyndyqtyng júrnaghyn da kórmedik.

Qoyshy, zang shygharushy organnyng ókilderin de, qúzyrly ministrlikting jauapty túlghalaryn da atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghyna bir juyta almaghan kýii taradyq. Dittegen súrauyma jauap ala alghan joqpyn. Bәri kóshi-qonnyng SAYaSATYna jelip túr. QÚQYQ jaghyna jolamaydy.

Qúday biledi-au, dәl olsy atyshuly 20-baptyng 5) tarmaghynyng adam qúqyghyn shekteytini nemese shektemeytini jayly súraqty Senattyng Áleumettik-mәdeny damu jәne ghylym komiytetining mýshelerimen otyryp taldasaq ta dәl osylay bolary anyq.

Sebebi, onda da birde-bir KÁSIBY ZANGER joq. Ylghy qaptaghan jurnalist, múghalim jәne injener-mehanikter otyr...

Shynymdy aitsam, men myna SENATTAN týnilip kettim!

IYә, býgingi Senatty – Senat degennen góri, «ÁShIMBAEVTYNG ÁKIMShILIGI» degen dúrys!

Asa mәrtebeli Qasym-Jomart Kemelúly!

Sizding janashyr bauyrynyz әri qoldaushynyz retinde ótinemin, myna Senatty taratyp, kózin qúrtynyzshy.

Esesine, eki palatany qosyp, 300 ne 350 deputattan túratyn bir palataly parlament jasaqtanyz...

Ónkey zannan habary joq tokarilar men slesarlardy, veterinarlyq dәrigerler men injenerlerdi, zootehnikter men sanitarlardy, sóz qughan jurnalisterdi jiyp alyp qaytesiz, búlarmen eshqashan әdiletti, jana Qazaqstan qúra almaysyz! Búl týlki alugha jaramaydy...

Qúrmetpen,

Auyt Múqiybek

Abai.kz