El damuynyng manyzdy mәseleleri referendum arqyly sheshilude. Búl ýrdis halyq pen biylik arasyndaghy altyn kópirge ainaldy desek qatelespeymiz. 2022 jyly Jalpyúlttyq referendum kezinde Konstitusiyamyzgha ózgeris engizu mәselesi talqygha týsti. Endi Preziydentimiz aldaghy kýzde AES salu mәselesi jóninde referendum ótkiziletinin mәlim etti. Búl mәsele de halyqtyng nazaryna úsynylmaq. Abai.kz tilshisi Qazaqstan Halqy assambleyasyna qarasty Almaty qalalyq «Analar kenesinin» tórayymy, Almaty qalalyq mәslihat deputaty Mahinur Israilovamen jýzdesip, qoghamdaghy manyzdy mәselelerdi sheshude referendumnyng manyzy jayynda әngime-dýken qúrdy.

- Mahinur hanym, qoghamda  manyzgha ie mәselelerdi referendum arqyly sheshudi dúrys sheshim dep oilaysyzba? Siz ýshin referendum degen ne? Onyng elimiz ýshin manyzy nede?

- Elimizdegi manyzdy әri ózekti mәselelerdi talqygha salyp, referendum arqyly sheshudi memleketimizding sәtti qadamdarynyng biri der edim. Eng aldymen referendum ne ekenin tilge tiyek etip tarqatyp bereyin. Referendum ol sheshilui tiyis mәselenә halyqpen aqyldasyp birge sheshu. Referendum degende biraz aqparattardy aqtaryp  kórdim. Referendum ótkizude  әlem boyynsha Shvesariya eli aldynghy qatarda eken. Búl memlekette sayasi, ekonomikalyq, әleumettik mәselelerding barlyghy referendum arqyly ortagha salynady eken. Tipti memleket óz dengeyinde sheshiletin mәseleni de halyqpen birge talqylaydy eken. Sonymen qatar referendum Úlybritaniyada da qalypty ýrdiske ainalghan. Sondyqtan referendumdy halyq bolyp qoldaghanymyz dúrys. Óitkeni bizding Preziydentimiz sayasy mәselelerde,  elimizding bolashaghyna qatysty mәselelerde elding pikirimen sanasqysy keledi. Búl bir jaghynan elimizdegi manyzdy mәselelerge halyqty aralastyru, olardyng oy -pikirimen sanasu. Sondyqtan әriyne referendum ótkizu búl bizding elimiz ýshin dúrys sheshim. Elimizdegi Qazaqstan Halqy assambleyasyna qarasty Almatydaghy «Analar kenesinde» biraz jyldan beri  júmys isteymin. Búl mening qyzmetimning bir bóligi. Odan bólek Almaty qalalyq mәslihatynda deputatpyn. Elimizding eldik mәselesine kelgende belsendilik tanytyp, elimizding damuyna tittey de bolsa óz ýlesimdi qosqym keledi. Ózderiniz bilesizder, keneske qalamyzdaghy 36 etnomәdeny birlestikteri kiredi. Al óz kezeginde «Analar kenesinin» basty mindeti — elimizdegi yntymaqtastyqty, tatulyq pen birlikti, toleranttylyqty nyghaytu. Sonymen qatar barlyq etnomәdeny birlestikter birige otyryp, jastardy patriot etip tәrbiyeleuge kýsh saludamyz. Qoghamda yntymaqtastyq ruhty damytu jolynda biz jýieli júmystar atqaryp kelemiz. Osynyng barlyghy bizding elimizde erekshe oryn alatyn oqighalar. Referendum búl manyzdy sheshimderding bastauy. Biz referendum arqyly kýsh bolyp birigemiz. Referendum osy kýsh bolyp biriguimen ýlken manyzgha ie dep oilaymyn. Sondyqtan referendumnyng manyzdy ekenin elimizding әrbir azamaty bilui kerek.

- Preziydentimiz aldaghy kýzde AES mәselesine qatysty referendum ótetinin mәlimdedi. Siz qalay oilaysyz AES mәselesin halyq talqysyna salghanymyz dúrys pa?

- Áriyne, búl dúrys sheshim. Nege deysiz ghoy? Osy jerde óz oiymdy qosa keteyin. AES salu búl bizding elimiz ýshin, elimizding bolashaghy ýshin ýlken manyzgha iye. Mәselen men AES salu kerek, ya bolmasa salmau kerek degen pikirdi ústanatyn atom salasynyng naghyz mamany emespin. Degenmende elimizde bolyp jatqan әrbir oqighagha  ýlken jauapkershilipen qaraghanymyz jón degim keledi. Óitkeni biz otbasy qúndylyghy, jas úrpaqtyng tәrbiyesi, sapaly da sanaly bolashaqty qalyptastyru syndy manyzdy baghyttardy damytamyz. Biz ýshin elimizdegi әrbir azamattyng jaqsy adam bolyp qalyptasuy manyzdy. Biz jastargha enbek etuding mәnin týsindirgimiz keledi. Sonymen qatar biz sekildi kóp últty memleketke ruhany yntymaqtastyqty nyghaytu, tatulyq pen dostyqty nasihattau basty mindet ekeni sózsiz. Áriyne bizding assambleya tarapynan búl baghytta naqty júmys jasalady. Biraq aitpaghym, AES salu mәselesin qogham nazaryna úsynu, talqylaugha jol beru ol Preziydentimizding algha qaray bir qadam jasaghany. Mening oiymsha, Preziydent AES saludy memleketimiz ýshin eng manyzdy, eng qúndy dýniyege ainaldyrmaq. Odan bólek, alghashqy jyldary elimizge AES salynady eken sheshim shyqqanda, halyqtyng arasynda ýlken rezonans tudy. Sonday-aq AES salugha qatysty týrli negativti aqaparattar qatar tarady. Halyq qay aqparattyng dúrys, qay aqparattyn  búrys ekenin týsinbey qaldy. AES salynsa mynaday ziyan bolady eken degen aqparattar da halyq arasynda tarap jatty. Biri salynsa eken dep quanyshysyn  bildirse, biri salynbasyn degen pikirde boldy. Óitkeni AES saludy manyzdy strategiyalyq jospar ekenin o basta biz bilgenimizben, kópshilik qauymnan qarsy taraptar da óz ýlesterin qosty. Sondyqtan mening oiym, búl mәseleni halyq tarapyna úsynyp, talqylaugha salu eng dúrys sheshim.  Biz atalarymyzdyng eren enbegining arqasynda beybit ómirdi keng baytaq elimizde tatu -tәtti sýrip jatyrmyz. Úrpaghymyz atalarymyzdyng enbegin esh úmytpauy kerek. Jastarmen kezdesken kezde osyny ýnemi aityp jýremin. Odan bólek, elimizde 100-den astam últtyng ókilderi túrady. Biraq barlyghyn Qazaqstan degen ortaq shanyraq biriktiredi. Osy ortaq shanyraqta bir-birimizben tatu-tәtti ómir sýruding ýlgisin býkil әlimge pash etip kelemiz. Qazaqstan Halqy assambleyasynyng da basty mindeti — osy modeldi saqtau, tatulyqty tu etu. Al osy rette tatulyqpen baryp AES salu mәselesine ózindik ýlesimizdi qosu da ýlken jauapkershilik dep sanaymyn. Halyq búdan bylay eldik mәselelerdi sheshude referendum arqyly dauys berip, óz pozisiyasyn kórsetedi. Men referendum arqyly kópshilik oiymen sanasudy qúptaymyn. Sebebi elimizding әrbir azamaty ózine berilgen jauapkershilikti arqalauy kerek. Referendum osymen de manyzdy, әri qaray da  manyzdy bolyp qalady dep sanaymyn.

- Býginde referendumgha senbeytin orta bar. Siz qalay oilaysyz referendumgha degen halyqtyng kózqarasyn ong baghytqa qaray ózgerte alamyz ba? Halyqty referendumgha qatystyru ýshin ne isteuimiz kerek?

- Iә ortamyzda referendumgha senbeytinder boldy. Ony alghashqy referendum kezinde bildik. Referendum bastalghangha deyin halyq arasynda ashyq talqylau jýrdi. Sol kezde bayqaghanym elimizding sayasy oqighada tóbe kórsetuining mәni zor eken. Referendumdy biz kóbirek nasihattau arqyly halyqqa barynsha tanymal ete alamyz. Biz eng aldymen otandastarymyzgha referendumnyng manyzdy mәsele ekenin kórsetuimiz kerek. Áriyne elimizding әrbir azamaty ózining azamattyq ústanymynda bolady. Degenmen de biz referendum arqyly, elimizdegi manyzdy mәselelerdi talqylap, onyng ong sheshiluine yqpal ete alamyz. Halyqty referendumgha qatystyru ýshin ne isteuimiz kerek degen  qate bolar. Óitkeni biz eshkimdi kýshtep apara almaymyz ghoy. Tek bizding qolymyzdan keletini  barynsha nasihattau. Halyqqa týsindiru. Qazir ózderiniz bilesizder AES salu qoghamda pikirsayys tudyrdy. Bir tarap qarsy, al bir tarap AES salynatynyn jaqtap otyr. Ár tarapttyng óz uәjderi bar. Biraq bayqaghan bolarsyzdar eki taraptyng da bir -birimen kelisetin tústary bar. Biraq osy jerde biz elimizding taghdyryn aldynghy oryngha qonymyz kerek. Aldaghy uaqytta AES mәselesi boyynsha qyzu talqylau bolady. Bolyp ta jatyr. Jaqynda otandyq arnadaghy «Ashyq alan» baghdarlamasynda da AES salu mәselesi kóterildi. Atom salasynyng mamandary men qogham belsendileri deputattar da óz oilaryn ortagha saldy. Atom salasynyng mamandary AES qúrylysynyng kerek ekenin aityp, naqty faktiler keltirdi. AES elimiz ýshin eng manyzdy nysan bolatynyn tilge tiyek etti. Qazirgi tanda jan -jaqty talqylaular әli de ótedi. Mening oiym halqymyz osy mәselede de belsendilik tanytyp, óz oilaryn býkpesiz kópshilikke úsynsa deymin.

- Sizding oiynyzsha elimizdegi qanday mәseleler referendum arqyly sheshilui kerek? Qanday manyzdy baghyttardy halyq talqysyna salghanymyz dúrys?

- Áriyne el bolghannan keyin halyq talqysyna salatyn mәsele bolady. Sonday- aq halyqtyng qatysuynsyz da sheshiletin  manyzdy mәseleler  bolady. Jogharyda aityp ótken Konstitusiya bolsyn, AES salu mәselesi bolsyn barlyghy elimizde asa manyzgha ie mәseleler. Búnday mәselening halyqpen birge sheshilui óte oryndy. Biraq elimizdegi ekonomikamyzgha, әleumetimizge, sayasy әri syrtyq qatynasqa baghyttalghan mәseleler halyqpen emes, biyliktin  ózinde sheshilui tiyis. Elimizde problemalardy kóterip, talqylap joghary jaqqa úsynatyn Parlamenttik jýie bizde qalyptasqan. Halyq senim artqshan deputattarymyz bar. Biz ózimizding ishki  jaghdayymyzdaghy problemalardy solar arqyly kóterip, talqylap sheshu joldaryn da kórip jatyrmyz. Al halyq arasynda rezonans tudyrghan mәselelerdi  jalpy halyqpen birge talqylanuyn dúrys dep sanaymyn. Referendum arqyly osynday eldik mәseleler talqylanuy kerek. Sondyqtan AES salu mәselesinle de kópshilikting pikiri eskerilip, elimiz ýshin, elimizding aldaghy bolashaghy ýshin manyzdy qadam jasalatynyna senimdimin. Eng bastysy el bolyp birigip, barlyghymyz  referendumgha qatysyp óz ýlesimizdi qosuymyz kerek.

- Referendum degen úghymdy tolyqtay týsine aldyq pa? Halyq  osy mәseleni qalay qabyldaydy. Aldaghy ótetin referendumda elimiz belsendilik tanytady dep oilaysyz ba?

- Áriyne bizding elimiz referendumnyng manyzyn týsindi. Ózderiniz bilesizder 2022 jyly Konstitusiyamyzdy ózgertuge baghyttalghan referendumgha barlyghymyz qatystyq. Dәl sol syndarly saghatta halyqtyng ruhy oyanghanday boldy. Biz de óz tarapymyzdan referendumnyng joghary dengeyde ótuine atsalystyq. AES salu mәselesi elimiz ýshin eng manyzdy dep taghy da aityp ótkim keledi. Qazir quantatyny elimizdegi barlyq mәselege halyq ýn qosyp ýirendi. Preziydentimizding algha qoyghan óz maqsaty bar. Elimiz әlem elderining dddiskussiya ortalyghyna ainaldy. Biz alpauyt memlekettermen tyghyz baylanys ornatyp, elimizge investisiya tartyp, sayasy әri geosayasy mәselelerde bel ortasynda jýrmiz. Búl da elimizding sasy arenadaghy ornynyng baryn kórsetedi. Sondyqtan aldaghy referendumda azamattarymyz belsendi bolady. Múnday ózgerister óte kóp, sondyqtan men búl «jay» ózgerister dep aitatyn keybir azamattarmen kelispeymin, manyzdy ózgerister jasau kerek boldy. Mening oiymsha, kezen-kezenimen sayasy janghyrtudy iske asyryp, qoghamymyzdy demokratiyalandyramyz jәne tiyisinshe, búl qadam óte manyzdy. Kýzde ótetin referendumgha baryp, elimizdegi ózgeristerdi qoldaugha tiyispiz. Sebebi búl ýlken sayasy nauqannyng bastauy bolyp tabylady. Sondyqtan men elimizdi referendumdy qoldaugha shaqyramyn. Súhbat barysynda referendumnyng qanshalyqty manyzdy ekenin ashyp aita aldyq dep oilaymyn.

"Ekonomikamyzdy eki ese úlghaytamyz degen jospar bar. Ýkimet biraz óndiris ashugha júmys istep jatyr. Osynday kezde elektr energiyasynyng búdan da kóbirek kólemi kerek ekeni anyq. Eger energiya kózi bolmasa, búl ýlken problemagha alyp keletini sózsiz. Sol sebepti sifrlyq tehnologiyalardy, jasandy intellektini, óndiristi damytugha qosymsha energiya kerek. Múny túraqty týrde sheshuding birden bir joly – Qazaqstanda atom elektr stansiyasyn salu", – dedi Senat tóraghasy Mәulen Áshimbaev cenatta ótken jiynda.Senat tóraghasy AES saluyng manyzyn osy bir sóilemmen ghana aiqyndap berip otyr. Sondyqtan halyq AES qúrylysynyng elimiz ýshin manyzdy qadamnyng biri ekenin týsinui kerek. Eng aldymen barlyq kriyteriylerdi baghalap baryp, әr adam ózining sheshimin qabyldaydy dep senemin. Sebebi referendum kezinde әr adamnyng dausy manyzdy. Sondyqtan men halqymyzdan sayasy nauqannyng belsendi mýshesine ainalu kerek ekenimizdi súraymyn. Qazir elimiz jana kezenge ayaq basty. Qanday da bir mәselede Preziydent tarapynan nazar audaru bar. Bir jaghy ghalamtordyng da paydasy, qazir eldik mәseleler birden halyqtyng nazarynda. Odan bólek halyq pen biylikting arasynda baylanystyng ornaghany birden bayqalady. Birqatar ózgerisnerding oryn alghanyn da bayqap otyrmyz. Elimizde jana sayasy baghyt aiqyndaldy. Memleketimizding «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasy iske asyrylyp keledi. Sondyqtan men Preziydentimizge  senim artyp, elimizben birge kórkeiyge kýsh saluymyz kerek degen ústanymdamyn.

- Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan Álima Álmerek

Abai.kz