Jeksenbi, 8 Qyrkýiek 2024
Biylik 1054 2 pikir 25 Shilde, 2024 saghat 20:07

Ghylym jәne joghary bilim: Ministrling jarty jyldyng esebin jariyalady

Suret: primeminister.kz

Jartyjyldyq qorytyndy: ghylym men joghary bilimdi damytu, ghylymy zertteu jәne halyqaralyq yntymaqtastyq

Ghylym jәne joghary bilim ministrligining 2024 jyldyng birinshi jartyjyldyghyndaghy basty jetistikterining biri ónirlerde bilim beruding qoljetimdiligi men sapasyn arttyrugha yqpal etetin innovasiyalyq tehnologiyalardy engizu boldy. Vedomstvo oqytushylardyng kәsiby biliktiligin arttyru jónindegi bastamalaryn qolday otyryp, kadrlyq әleuetti jetildiru boyynsha belsendi júmys jýrgizude.

Ghylymy zertteuler salasynda ekonomika men әleumettik salanyng innovasiyalyq qozghalysyna yqpal etetin qoldanbaly ghylymy jobalardy damytugha kónil bólinedi. Ghylym men tehnologiyanyng negizgi salalarynda bilim men tәjiriybe almasugha yqpal etetin jetekshi halyqaralyq ghylymy ortalyqtarmen jәne uniyversiytettermen belsendi yntymaqtastyq jalghasuda, Joghary bilim sapasyn jaqsartudaghy, ghylymy zertteulerdi yntalandyru jәne halyqaralyq ghylymy yntymaqtastyqty damytu nәtiyjeleri Primeminister.kz sayty redaksiyasynyng sholuynda úsynylghan.

Joghary bilim sapasyn jәne ghylymy zertteulerding nәtiyjeliligin arttyrugha baghyttalghan Qazaqstan Respublikasynda joghary bilim men ghylymdy damytudyng 2023-2029 jyldargha arnalghan tújyrymdamasyna ózgerister engizildi.

Joghary jәne joghary oqu ornynan keyingi bilim

Qazirgi uaqytta Qazaqstanda 120 joghary oqu orny júmys isteydi. Onda 642 588 adam oqidy, memlekettik tapsyrys boyynsha - 255 685 adam, professor-oqytushylar qúramy 37,4 myng adamdy qúraydy.

Joghary jәne joghary oqu ornynan keyingi bilimi bar kadrlardy dayarlaugha memlekettik tapsyrys kólemi artyp keledi, 2024 jyly 93 952 grantty (bakalavriat - 77 844, magistratura - 13 189, doktorantura – 2 919) qarjylandyru kólemi 228,6 mlrd tengeni qúrady. 2024 jyldyng birinshi jartyjyldyghynda 300 oryndyq 3 jataqhana, onyng ishinde 2-ui JOO ýshin, 1-ui kolledjder ýshin 70 oryndyq jataqhana paydalanugha berildi. 2024 jyldyng birinshi jartyjyldyghynyng qorytyndysy boyynsha Qazaqstannyng joghary oqu oryndarynda 27 969 sheteldik student oqidy.

Memleket basshysynyng tapsyrmalaryn jәne Joghary bilim men ghylymdy damytudyng 2023-2029 jyldargha arnalghan tújyrymdamasyn iske asyru shenberinde sheteldik joghary oqu oryndarynyng filialdaryn ashu júmystary jýrgizilude. Búl – otandyq joghary bilim beru jýiesin damytu, bilim men halyqaralyq ozyq tәjiriybeni transfertteu arqyly onyng sapasyn jaqsartu, sonday-aq sheteldik studentterding ýlesin arttyru. Býgingi tanda 19 strategiyalyq әriptestik pysyqtaldy, onyng ishinde 15-i – sheteldik joghary oqu oryndarynyng filialdary. 8 strategiyalyq seriktestik júmys jýrgizude.

Halyqaralyq kampustary bar uniyversiytetterge, sonyng ishinde qazaqstandyq joghary oqu oryndarymen әriptestik qarym-qatynastaryna basty nazar audaryldy. Ónirlik qajettilikter kartasy qalyptastyryldy.

Tómendegi sheteldik joghary oqu oryndarymen strategiyalyq seriktestik damydy

  • De Montfort Qazaqstan Uniyversiyteti (Úlybritaniya)
  • Ál-Faraby atyndaghy QazÚU bazasyndaghy «Últtyq yadrolyq zertteu uniyversiyteti MIFIY»
  • S.Ótebaev atyndaghy Atyrau Múnay jәne gaz uniyversiytetining bazasynda Gubkin atyndaghy Resey múnay jәne gaz uniyversiyteti
  • M.Qozybaev atyndaghy Soltýstik Qazaqstan uniyversiyteti bazasyndaghy Arizona uniyversiyteti (AQSh)
  • Q.Júbanov atyndaghy Aqtóbe ónirlik uniyversiytetining bazasynda Heriot-Uott uniyversiyteti
  • Shәkәrim uniyversiytetining bazasynda Bydgosh qalasyndaghy (Polisha) Ekonomika uniyversiytetining filialy
  • Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining bazasynda injenerlik salada magistrlerdi dayarlau ýshin Soltýstik-Batys poliytehnikalyq uniyversiyteti
  • M.Dulaty atyndaghy Taraz ónirlik uniyversiytetining bazasynda D. Mendeleev atyndaghy Resey himiya-tehnologiyalyq uniyversiytetining filialy
  • Qazaq últtyq agrarlyq ghylymiy-zertteu uniyversiytetining bazasynda «Tashkent irrigasiya jәne auyl sharuashylyghyn mehanikalandyru injenerleri instituty»
  • Abay atyndaghy Qazaq últtyq pedagogikalyq uniyversiytetining bazasynda Lotaringiy Uniyversiyteti
  • Halyqaralyq Astana uniyversiytetining bazasynda Beyjing til jәne mәdeniyet uniyversiyteti
  • Koventry uniyversiyteti
  • Esenov uniyversiyteti bazasynda qazaq-nemis konsorsiumy shenberinde Berlin tehnikalyq uniyversiyteti (GFR)
  • Q.Sәtbaev atyndaghy Qazaq últtyq tehnikalyq zertteu uniyversiytetining bazasynda Gonkong qalasy Uniyversiyteti

QS WUR әlemning ýzdik uniyversiytetterining halyqaralyq reytingisine 21 qazaqstandyq JOO kirdi, Times Higher Education reytinginde - 29, 4 JOO pozisiyalargha ie boldy, onyng ishinde Nazarbaev Uniyversiyteti reytingine alghash ret kirdi.

JOO-lar 245-ke juyq birlesken bilim beru baghdarlamalary men qos diplomdy baghdarlamalardy iske asyruda. Jyl sayyn 200 ghalymdy tartugha qarajat bólinedi. Kadrlardy dayarlau baghyttarynyng jana jikteuishi engizildi. Tizilimge 8 mynnan astam bilim beru baghdarlamasy engizildi, onyng 57%-y janartyldy.

Sifrlyq uniyversiytetterding modeli әzirlendi jәne osy jyldan bastap osy modelidi Q. Sәtbaev atyndaghy QazÚTZU jәne D. Serikbaev atyndaghy ShQTU 2 JOO bazasynda pilottyq rejimde iske qosu josparlanuda.

Yntymaqtastyqty damytu jәne oqytudyng innovasiyalyq tehnologiyalaryn qoldanu maqsatynda Coursera, «Huawei Technologies Kazakhstan» LLP, Binance Kazakhstan siyaqty iri kompaniyalarmen kelissózder jýrgizilip, memorandumdargha qol qoyyldy. Huawei sertifikattalghan kurstaryn úsynu ýshin 35 JOO bazasynda Huawei IT Academy qúryldy. Binance Kazakhstan qoldauymen 22 JOO AKT fakulitetterining 350-ge juyq oqytushysy blokcheyn-tehnologiyalar boyynsha oqudan ótti.

Býgingi tanda Coursera-nyng 102-ge juyq kursy qazaq jәne orys tilderine audaryldy. Onlayn kurstar arqyly iygerilgen kreditterdi studentterge qayta esepteuding naqty tetigi engizildi. 2024 jylgha 93 joghary oqu ornynan qazaqstandyq studentterge 40 myng liysenziya bólindi.

OpenSearch jobasyna IT salasyndaghy studentterdi tartu jәne salalyq dengeyde tәjiriybe jinaqtau maqsatynda GhJBM men Amazon kompaniyasy arasynda ózara týsinistik turaly memorandumgha qol qoyyldy. 2024 jyly otandyq 15 joghary oqu orny Google-dyng jasandy intellekt kurstaryn engizude. Generative AI kursy ayasynda jobagha 12 myng student qatysuda. Abay atyndaghy QazÚPU jәne Júbanov atyndaghy AÓU Google for education pilottyq jobasyna qatysuda. NVIDIA mәlimetteri boyynsha DLI jobasyna 12 oqu orny qatysuda; 12 sertifikattalghan ambassador NVIDIA sertifikattaryn alady.

2024 jyly 15 otandyq joghary oqu orny jasandy intellekt boyynsha Google kurstaryn engizude. Generative AI kursy ayasyndaghy jobagha 12000 student qatysady. 2 JOO (Abay atyn. QazÚPU jәne Júbanov atyn. AÓU) Google for education pilottyq jobasyna qatysady.

NVIDIA boyynsha – 12 JOO DLI jobasyna qatysady; 12 sertifikattalghan elshi NVIDIA sertifikatyn aldy, 1 oqytushy NVIDIA-dan DLI sertifikatyna ie boldy.

Ministrlik 01 EduSystem kompaniyasymen innovasiyalyq baghdarlamalau mektepterin ashu boyynsha ózara yntymaqtastyq boyynsha júmys jýrgizude. Búl joba elimizding 20 ónirlik uniyversiytetinde iske asyrylatyn bolady. Yessenov University pilottyq joba bolady.

Joghary oqu oryndarynda sifrlyq ekojýie kýsheytildi — barlyghy LMS (Platonus, Univer, Moodle jәne t.b.) platformalaryna qosylghan. Konkurs ótkizu arqyly rektorlardy taghayyndaudyng jana jýiesi engizildi. Rektorlyq korpustyng 50%-dan astamy janartyldy. Sheteldik jetekshi joghary oqu oryndarynyng týlekteri, «Bolashaq» baghdarlamasynyng stiypendiattary qatarynan jas basqarushylar tartyldy.

Akademiyalyq sheberlik ortalyqtaryn qúru boyynsha sharalar qabyldandy. 15 ónirlik jәne 5 pedagogikalyq JOO irikteldi. Qazirgi uaqytta 6 joghary oqu ornynyng ótinimderine memlekettik ghylymiy-tehnikalyq saraptama jýrgizilude.

Zertteu ekojýiesin qalyptastyru jәne serpindi tehnologiyalaryn damytu ýshin әl-Faraby atyndaghy QazÚU, L. Gumiylev atyndaghy EÚU, M. Áuezov atyndaghy OQMU jәne E.A. Bóketov atyndaghy QarU-ge zertteu uniyversiyteti mәrtebesi berildi.

Q. Sәtbaev atyndaghy QazÚTZU-dy damytudyng 2022-2026 jyldargha arnalghan baghdarlamasy әzirlendi, onyng bazasynda injenerlik bilim men ghylymdaghy jana tehnologiyalardyng ghylymiy-zertteu haby qúryldy.

Memleket basshysynyng tapsyrmasy boyynsha Jezqazghan qalasynda «Úlytau tehnikalyq uniyversiytetin» qúru turaly Ýkimet qaulysy qabyldandy. Sonday-aq Qonaev qalasynda innovasiyalyq ortalyghy, jana zamanauy uniyversiyteti bar akademiyalyq qalashyq qúru pysyqtaluda.

Ozyq kadrlarmen qamtamasyz etu ýshin joghary oqu oryndarynyn, әkimdikterding jәne biznes-qúrylymdardyng kýsh-jigerin strategiyalyq shoghyrlandyrudy kózdeytin «Mamandyghym bolashaghym» jobasy iske asyryluda. Býgingi tanda 5 ónir – Manghystau, Atyrau, Aqtóbe, Aqmola jәne Jetisu oblystarynda forsayt-mektep ótkizildi. Edunavigator.kz platformasynda 338 mektepten 7-9 synyptaghy 27005 oqushylaryna kәsiby diagnostika jýrgizildi. Qazaqstanda 50 joghary oqu orny joba ayasynda 440 jana bilim beru baghdarlamasyn engizdi.

Studentting qoghamdyq ómirge jәne volonterlik qyzmetke qatysu dәrejesin anyqtau ýshin ýlgerimning kiriktirilgen әleumettik ortasha ball (Great point average, GPA) engizildi

Ghylymy zertteulerdi damytu

Elimizde ghylymy zertteuler men әzirlemelerdi oryndaumen 425 úiym ainalysady, qazaqstandyq ghylymda 25,5 myng zertteushi júmys isteydi.

Ghylymdy damytugha jәne tehnologiyalyq sayasatty iske asyrugha, elimizding bәsekege qabilettiligin qamtamasyz etu ýshin ghylymy jetistikterding nәtiyjelerin engizuge, sonday-aq ghylymy qyzmetting strategiyalyq, kәsiptik jәne әleumettik mәselelerin sheshuge baghyttalghan «Ghylym jәne tehnologiyalyq sayasat turaly» Zang qabyldandy.

Ghylymy zertteuler men ghylymy júmystardy memlekettik satyp aludyng jalpy burokratiyalyq rәsiminsiz oryndau ýshin qajetti GhZY men JOO satyp alatyn tauarlardy, júmystardy, kórsetiletin qyzmetterdi satyp alugha baylanysty normalardy kózdeytin «Memlekettik satyp alu turaly» Zangha qol qoyyldy. Satyp alu tәrtibi Memlekettik satyp alu salasyndaghy uәkiletti organnyng kelisimi boyynsha GhJBM-men aiqyndalatyn bolady.

2024 jylghy 1 qantardan bastap ghylymy úiymdar qyzmetkerlerining lauazymdyq jalaqysy 18%-gha artty. Ghylymy ataqtarynyng bolghany ýshin ghylymy qyzmetkerlerge qosymsha aqy mólsheri úlghaytyldy.

  • Ghylym kandidaty, filosofiya doktory jәne beyini boyynsha doktor ghylymy dәrejesi bar qauymdastyrylghan professor (dosent) ýshin 25 eselengen AEK (búryn – 17 AEK);
  • Ghylym doktory ghylymy dәrejesi bar qauymdastyrylghan professor (dosent) ýshin 42 eselengen AEK (búryn – 34 AEK);
  • Ghylym kandidaty, filosofiya doktory, beyini boyynsha doktor jәne ghylym doktory ghylymy dәrejesi bar professor ýshin 50 eselengen AEK (búryn – 17 AEK).

Últtyq Ghylym akademiyasynyng institusionaldyq róli nyghayyp, QR ÚGhA budjettik qarjylandyru mәseleleri sheshildi. Qazaqstandyq ghylymdy damytu salasynda strategiyalyq manyzdy sheshimder qabyldau ýshin QR Preziydenti janyndaghy Ghylym jәne tehnologiyalar jónindegi Últtyq kenes qúryldy. 250 ghylymy úiym Web of Science, Scopus jәne ScienceDirect derekqorlaryn paydalanady.

Biyl 1971 ghylymy joba, 162 ghylymiy-tehnikalyq baghdarlama, 137 kommersiyalandyru jobasy iske asyryluda. Jas ghalymdar 727 ghylymy jobany jýzege asyruda.

Mәselen, Q. Sәtbaev atyndaghy Qazaq últtyq tehnikalyq zertteu uniyversiytetining ghalymdary medisinada, elektronikada jәne shyny óndirisinde keninen qoldanylatyn 99,5% tazalyghy bar Selen himiyalyq elementin óndiru әdisin oilap tapty. Býgingi tanda Qazaqstan Selendi kilogramyna 8 dollardan eksporttaydy, óndiruding jana әdisining arqasynda búl elementting qúny 15 ese ósui mýmkin (1 kg ýshin $120-160).

Qazaq últtyq qyzdar pedagogikalyq uniyversiytetining jas ghalymy Aqbota Quandyqova kókónisterding ónimdiligin arttyrugha kómektesetin preparatty oilap tapty. Búl preparat Últtyq ziyatkerlik menshik institutynyng arnayy patentine ie boldy.

M. Qozybaev atyndaghy Soltýstik Qazaqstan uniyversiytetinde Soltýstik-Batys auyl jәne orman sharuashylyghy uniyversiytetimen (QHR) birlesip agrokompetensiyalar zertteu ortalyghyn ashu turaly kelisimge qol qoydy. Hab júmysynda 3 negizgi baghyt – ósimdik sharuashylyghy, mal sharuashylyghy jәne azyq-týlik qauipsizdigi belgilendi.

Abai.kz

2 pikir