Ata-bablarymyzdyng mәdeniyetimen soghan beyimdelgen hәm baghdar ústanghan últtyq qas sipatymyzdy tanytatyn salt-dәstýri ghasyrlar boyy týzilip, býginge jetken bizding halyqymyzdyng mәngilik ómirining ajyramas bir bóligi bolyp tabylady.

Ony Resey iymeriyasy tarapynan, keyin Stalindik hәm «sovet adamy» degen jalghan danghazagha qúrylghan qyzyl rejim kezindegi ruhaniy-sayasy qudalau jәne ótken tariyhqa tas atqyzu jyldary tól mәdeniyetimzdi esh joya almady. Qazirgi kezde egemen Qazaqstannyng mәdeniyeti әlem elderi arasynda ózining layyqty oryn tauyp, Ortalyq Aziyadaghy bauyrlas elderdegi siyaqy keng qarqyndy damyp keledi.

Osy orayda bizding oiymyzgha «Qazaqstan mәdeniyetin ne qúraydy?» degen zandy súraq oralady. Endi osyghan ret-retimen jauap beruge bel sheshe kirisetin bolsaq, aldymyzdy týrli filosoftar tarapynan tújyrymdalghan  «Adamdar tirshilik prosesinde jasaytyn barlyq materialdyq jәne ruhany qúndylyqtar qogham mәdeniyetin qúraydy» degen kesikti jauapty ala alamyz.

Resey iymeriyasy tarapynan, keyin Stalindik hәm «sovet adamy» degen jalghan danghazagha qúrylghan qyzyl rejim kezindegi ruhaniy-sayasy qudalau jәne ótken tariyhqa tas atqyzu jyldaryn bastan birge ótkizgen Ortalyq Aziyadaghy bauyrlas últtardyng arasynda «Qazaq mәdeniyetinin» ózindik erekshelikteri bar ekendigin anghara alamyz. Mine, osy biz jogharyda sóz etken «Qazaq mәdeniyetinin» ózindik erekshelikteri respublikamyzdaghy tituldy últtyng ózindik tóltuma biregeyligi bolyp tabylady desek, әset aqiqattyng auylynan esh alshaq ketpeymiz.

Ár últty bir-birinen aiyratyn tap osynday sipat  qazaqtyng ómir sýru saltyn әlem júrtshylyghy aldynda aiqara aiqyndap beredi. Qazir qazaq birynghay kóshpeli bolghan degen ghylymy tezis ózining dúrys emestigin tanytty. Sebebi, últymyz jemis-jiydek, dәndi-daqyldar atauyn óz ana tilinde atay alady. Mine, osy atay alushylyq qazaqtyng jartylay kóshpeli bolghan el ekendigin tanytady. Qazaqtar europalyqtar men orystar siyaqty eginshilikpen ainalysqan joq. Qazaq surylmaly eginshilikpen ainalysty. Patsha ókimeti ýsh ghasyr boyly suarylmaly egistikke jaramdy ónirlerdi últymyzdan tartyp alyp, qazaqty dәstýrli eginshilik dәstýrinen aiyrdy. Jәne Jonghkar shapqynshylyghy kezinde búl aimaqtar qalmaqtardyng qolynda qaldy. Dәstýrli qala mәdeniyeti joyyldy. Sauda-sattyq qúldyrady. Mine, osy faktilerdi eskergen kezde ghana últymyzdyng san ghasyrlyq mәdeniyetining terenine ýnile alamyz.

Patsha ýkimeti jerinen aiyrghan kóshpeli halyq ómir sýrui jәne ósip-ónui tyghyryqqa tirelgenimen jana aralas-qúralastyq qazaq mәdeniyetining damuyna óizndik erekshelikterin engizip,  Ortalyq Aziyadaghy bauyrlas últtardyng arasynda europalanghan últ bolyp qalyptasa bastauyna yqpal etti. Solay desek te, ruhany mәdeniyet keyinirek basymdyqqa ie bolghan kóshpeli ómirding әserimen tabighatpen tyghyz baylanysta damydy. Qazirgi mәdeniyet te sol ýsh ghasyr aralyghynda qalyptasyp ýlgergen kóshpeli halyqtyng ruhyna toly.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz