Qashan ekeni esimde qalmapty, biraq oqighalar tizbegin sol kýiinde jattap qalghanyma qaraghanda ainalamdaghy qúbylystardy tәp-tәuir ajyrata alatyn jasta boluym kerek.

Birde, sheshem ekeuimiz naghashy jaqtaghy qydyrysymyzdy ayaqtap avtobuspen ózimiz túratyn qalagha qaytyp kele jatqanbyz. Jolaushylap shyqqan adamdar az bolghandyqtan bos qalghan oryndardyng birinen ekinshisine auysyp, qyzyqtap kele jatqam, әbdebir uaqytta, aldynghy jaqtan shesheme әldenege dauys kótere aiqaylaghan biyletshi әielding shanqyly jýrgimdi dir etkizdi. Dәrmensizdigime tisimdi qayrap artqy oryndardyng birinen sheshem jaqty qalt jibermey baqylyp otyrmyn. Bәrinen búryn, sheshemning jóndi jauap qaytara almaghanyna qatty jәbirlendim. Biyletshi әielge kektene qarap, qalagha jetkenshe ony qiyalymda san myng týrli azappen rahattana azaptap shyqtym. Qytay anyzyndaghy jyn-shaytandarmen shayqasatyn, 72 týrli siqyrynyng arqasynda jenbeytin bәlesi joq, bala bitkenning qaharmany sanalatyn tas maymyl - Su Ukúnnyng beynesine endim. Sóittim de terezeden be, joq avtobustyng tóbesin qaq jaryp kirdim be, әiteuir, dauyl túrghyzyp men jetip kelgende Su Ukúndy týrinen tany ketken biyletshi әielding maghan ýreylene qaraghan jýzi tym ayanyshty boldy. Taghy da sol maymyldyng jyn-shaytandardy azaptaytyn syiqyrynyng birin qaldyrmay týgel sarqyp, shesheme jasalghan «jauyzdyqtan» meyirimim qanghansha ese qayyrdym. Áyel jalbaryndy, jalyndy, istegen isine ólerdey ókindi. Anamnan tizerlep keshirim súraghan kezde men tipti masayrap kettim.

Ádiletsizdikti alghash sanamen seze bastaghan bala kezinde-aq adam onymen qalay kýresuge bolatynyn oilay bastaydy.

Biraq, búl kezdegi bizding qorqynysh úyalaghan kózimiz shalghan әdeltsizdikting sureti tym qarabayyr. Ol surette ýnemi mynalar ghana beynelenedi: ózimizding jaqsy kóretin jandarymyz - әke-sheshmiz ne agha-qaryndastarymyz jәne olardy әrtýrli jaghdayda renjitetin ýnemi jekkórinishti ekinshi jaq. Al, úrey men ashudan qaltyraghan jas bala jaqyndaryna jasalyp jatqan әdiletsizdikti tezirek jenip tastaghysy kelip asyghady. Óitkeni, ol biletin ertegi-anyzdarda batyrlar qylyshtaryn jalghyz-aq sermep jeti basty Diidy da, ashatúyaq Jeztyrnaqty da jer jastandyrghan ghoy. Biraq, tuystaryna bolysugha fizikalyq kýshi, intelektualdy әleueti túrghysynan da sharasyz bala qiyalynda sol batyrlardyng birining tabighattan tys alyp kýshin ózine darytady da jәbir kórsetushilerding myqtap túryp sazayyn berip bir shette júdyryghy týyli qarap túrady. Bala әdiletsizdikke qarsy alghashqy kýresinde osylaysha tylysym kýshke, tanghajayypqa senuden bastaydy.

Eseye kele búnday tylsym kýshting kómekke kelmeytinin, bizge denemizdegi sýiek pen búlshyq etten bolatyn qara kýsh qana es qatatynyna kózimiz jete týsedi. Túmsyqtan jegizudi batyrlyq sanaytyn orta mektep oqushysy jauyzdyqty da túmsyqtan asatam dep oilaydy. Ókinishtisi sol, bizding túla boyymyzdaghy jaratylystyng ózinde әuel basta-aq әdiletsizdik oryn alyp qoyghan ghoy. Mekteptegi denesi iriler men ortashalar tarapynan jasalatyn әlimjettikke birinshi bop dene túrqy shaghyn oqushylar úshyraydy. Al zәbir kórushiler keshkisin bólmelerinde kózderin tars júmyp alyp ózderi qúsaghan әlsizderdi kýshtilerding tekpisinen qútqarugha qashanda uaghymen ýlgeretin Zorro men Robingudke ainalyp әdilet jolyndaghy keskilesken shayqastyng ishine sýngip ketedi.

Al, jigit jasynan ótken song Qúdaydy tanyp bilu bastalady da, әdildikting ornaghanyn kózinning tirisinde kóre almaytynyng ishtey qynjyltsa da, bizge tizesi batqandardyng peshke jol tartqan evreylershe tamúq qaqpasynan sýiretile enip,  myng shaqyrymnan jetken tozaq otynyng lebinen ýiitile bastaghan shash-týkteri men  auyzdarynan shyqqan ystyq jalyngha shydamay  zar iyelegen beyshara hәlderin bir shette túryp rahattana tamashalaymyz degen arman-tilekpen taghy da san-sanaqsyz kýnder bireulerding tekpisine bóksemizdi tosyp jýre túruymyzgha tura keledi. 1990 jyly AQSh bastaghan odaqtastary Iraqqa qarsy әskery joryghyn bastaghanda mektepte oqyp jýrgen biz teledidardan qyzyqty bir aqparatty estidik. Iraqtaghy imamdar jiylyp әlde bәri bir uaqytqa kelisken be, әiteuir, әskery tehnikalary әldeqayda ozyq jau qolyna qarsy dúgha oqyp qúmdy dauyl túrghyzsa kerek. Músylmandar qashanda bir bolu kerek dep oilaytyn bizder sol dauyl jau әskerin tehnikalarymen qosa qúm qiyrshyghynday úshyryp әketse eken dep shyn tiledik. Biraq, odan keyin ol turaly eshtene aitylghan joq. Bәribir de, sol dúghalardyng kýshi me, myndaghan sarbazy maydanda ajal qúshyp, qalalar men kentter  әue soqqylarynan jappay qirasa da Sadam Hýseyin sol soghystan baqanday 16 jyl ótkende baryp kәri Bushtyng emes, bala Bushtyng qolynan aqyry dargha asyldy.

Búlay kýtuding berekesizdigin jәne әdildik osy ómirde ornau kerek dep sanaytyn «shydamsyzdar» partiyalargha, jana basshylargha dauys berip, ýkimet shygharghan zandargha senu kerek degenge toqtaydy. Biraq, basshylar kelip-ketip, zandar tolyqtyrylyp, búrynghysynan kemeldene týsse de bizding kórgen qorlyghymyzdyng ne azayyp, ne jenildemegenine qayranbyz. Baqsaq, adamgha qarsy jasalatyn әdiletsizdikting basy sol basshylar men zanda ekenin týsine bastaymyz.

Kitaptardaghy oidan shygharylghan batyrlar men romantizm jasaghan qaharmandar ornatatyn әdildikting shyn ómirde bolmaytynyn kitaptardyng ózderi kórsetti. Olar bizding әdildikke susaghan janymyzdy rahattandyru ýshin jasalghan әlemning sýiikti keyipkerleri edi. Bala kýnnen jan týkpirinizde óziniz qúdayday sengen tendik izdegen jan bayaghy ertegi-anyzdaghy jenimpaz batyr, shyn ómirdegi adamnyng fizikalyq kýshi, tamúq, biylik pen zannyng bәri әdildik ornatu ýshin emes, tabighatta bar әdildikti kiratu ýshin kelgen kýsh ekenin tanyp jetedi. Aqyry sonynda, zannan da, qúdaydan da ýmiti kesilgen pendege әdiletti óz boyyndaghy nashar qylyqtarmen kýresu iydeyasynan izdeuden basqa shara qalmaydy.

Ámir Qabshyqbayúly

Abai.kz