Konstitusiyalyq Sottyng da әuselesi belgili boldy!

QR Konstitusiyalyq Sotynyng Tórayymy E.Á.Azimovagha!

Sonymen, Qazaqstan Respublikasynyng býkil aumaghynda Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng ýstemdigin qamtamasyz etedi dep, Preziydent óz qolymen qúrghan, halyq senim artqan Konstitusiyalyq Sottyng da әuselesi belgili boldy.

Konstitusiyalyq Sot Konstitusiyasynyng ýstemdigin qamtamasyz etkeni bylay túrsyn, sol Konstitusiyagha qayshy normany óz qolymen bekitip, Preziydentke qol qoydyryp jibergenin kórip, tóbemnen jay týskendey boldym!

Endeshe, әngimeni basynan bastayyq.

Ángime bayaghy «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 20-babynyng 5) tarmaghy turaly.

Mine, bir jyldan asty, atalghan normanyng Ýkimet aiqyndaghan segiz oblystan basqa toghyz oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha óz betimen kóship kelip qonystanghysy keletin etnikalyq qazaqtardyng túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap alu qúqyghyn shektep tastaghanyn, onyng Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 21-babyna mýlde qayshy ekenin tynbay aityp ta, jazyp ta kele jatyrmyn.

Sóitsek, 2023 jyldyng 22 aqpanynda Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti bastama jasaghan «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine Qazaqstan Respublikasy әkimshilik reformasynyng mәseleleri boyynsha ózgerkter men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasy (№7-11-54/4277/71) boyynsha Qazaqstan Respublikasy Parlamenti deputattarynyng týzetulerine Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti QORYTYNDY beredi.

Ol QORTYNDYGhA sol kezdegi Premier-ministr Álihan Smayylov qol qoyady.

Sol QORTYNDYDA atyshuly normany qamtyghan 20-baptyng da tolyq jobasy Ýkimet jaghynan jasalyp, Senattyng qarauyna kelip týsedi.

Sóitip, «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine Qazaqstan Respublikasynyng әkimshilik reformasy mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng Zany 2023 jyldyng 14 nauryzda Parlament Senatynyng Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiytetining keneytilgen otyrysynda qarastyrylyp, komiytetting barlyq mýshelerining qoldauymen Senattyng jalpy otyrysyna jiberildi.

2023 jyldyng 16 nauryzda Senattyng jalpy otyrysynda qarastyrylyp, Parlament Senatynyng barlyq deputatary qoldap, dauys berumen qabyldandy.

Atalghan Zang jobasy ary qaray Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyalyq Sotynyng qarauyna ketedi.

Kóz ilespes jyldamdyqpen jýitkigen búl Zang jobasyn Konstitusiyalyq Sot (2023 jylghy 8 sәuirdegi №7 normativtik qaulysymen): «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn», - dep qauly etedi.

Konstitusiyalyq Sottaghy búl QAULYNY qabyldaugha Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyalyq Sotynyng Tóraghasy E.Á. Azimova,  sudiyalar A.Q. Eskendirov, Q.T. Jaqypbaev, A.E. Jatqanbaeva, A.Q. Qydyrbaeva, Q.S. Musiyn, B.M. Núrmúhanov, E.Á. Ongharbaev, R.A. Podoprigora, E.J. Sәrsembaev jәne S.F. Udarsev; Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng ókili – Parlament Senatynyng deputaty S.J. Shaydarov; Qazaqstan Respublikasy Últtyq ekonomika ministrligining ókili – Viyse-ministr B.B. Omarbekov; Qazaqstan Respublikasy Ádilet ministrligining ókili – Viyse-ministr A.Q. Múqanova; Qazaqstan Respublikasy Qarjy ministrligining ókili – Viyse-ministrler   D.O. Temirbekov jәne E.E. Birjanov qatysypty.

Búl aqparatty rastaytyn qújattardy maghan Senattyng deputaty әri Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiytetining tóraghasy Aldashev Sýiindik Tasemenúly berdi.

2023 jylghy 24 nauryzda Qazaqstan Respublikasy Preziydenti atalghan Zangha qol qoyady...

Taghy da qaytalap aitamyn, «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 20-babynyng 5) tarmaghy Ýkimet aiqyndaghan segiz oblystan basqa toghyz oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha óz betimen kóship kelip qonystanghysy keletin etnikalyq qazaqtardyng túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap alu qúqyghyn shekteydi.

Búl norma Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 21-babyna mýlde qayshy!

Endi sony Konstitusiyalyq Sottyng Tóraghasy E.Á. Azimovagha týsiniktirek bolu ýshin, mynaday qarapayym jolmen týsindireyin:

Konstitusiyalyq Sot 2023 jylghy 8 sәuirdegi №7 normativtik qaulysymen «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn», - dep qauly shygharghan 20-baptyng 5) tarmaghyndaghy qandastardy aumaqtyq-әkimshilik birlikte qabyldaudyng ónirlik kvotasynyng bolmauy nemese etnikalyq qazaqtyng qonystandyru ýshin úsynylghan aumaqtyq-әkimshilik birlikten bas tartuy – Qandas mәrtebesin beruden jәne úzartudan jәne (nemese) qandastardy qabyldaudyng ónirlik kvotasyna engizuden bas tartu ýshin jasalghan negizderding biri bolyp tabylady.

Atalghan normany «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn», - dep qauly shygharghan jogharydaghy Konstitusiyalyq Sottyng sudiyalarynyng ishinen E.Á. Ongharbaev aghamyzdy men óte jaqsy tanimyn.

Erkin Ánuәrúly Ongharbaev – Qazaqstan Respublikasynyng enbek sinirgen qayratkeri, Últtyq ghylym akademiyasynyng qúrmetti mýshesi, Qazaqstan Últtyq jaratylystanu ghylymdary akademiyasynyng akademiygi, Qazaqstannyng qúrmetti zangeri, zang ghylymdarynyng doktory, professor. 2019-2020 jyldary  «Otandastar qory» KEAQ basqarushy diyrektory bolyp enbek etken kisi. Sol jyldary Mәjilistegi Kóshi-qon ýrdisin retteuge arnalghan zang jobasyn talqylaugha ekeumiz birge qatysqanbyz.

Demek, Erkin Ánuәrúly aghamyzgha kóshi-qon sayasaty, qandastar taghdyry jat emes, óte tanys әri jaqyn taqyryp.

Endi sol Erkin Ongharbaev aghamyz Konstitusiyalyq Sottyng sudiyasy emes, Týrikmenstannan kóship kelgen etnikalyq qazaq bolsyn deyik.

Etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaev otbasymen Týrkistan oblysy, Sozaq audany, Sholaq-Qorghan auylyna kóship kelip, sonda túraqty tirkeuge túryp, Qazaqstan azamattyghyn alghysy keledi.

Ol ýshin aldymen «Qandas» mәrtebesin aluy kerek!

Erekeng «Qandas» mәrtebesin alayyn dep, «Qútty meken» mobilidi qosymshasy arqyly ótinish berse, ótinishi otyz bes kýnnen keyin OTKAZ bolady. Taghy berse, taghy  OTKAZ bolady...

Sebebi, birinshiden, Týrkistan oblysy qandastardy qonystandyrugha arnalghan ónirlerge jatpaydy;

Ekinshiden, Týrkistan oblysy qandastardy qonystandyrugha arnalghan ónirlerge jatpaytyndyqtan, oghan Ýkimet jaghynan ónirlik kvota bólinbeydi.

Al, Konstitusiyalyq Sot 2023 jylghy 8 sәuirdegi №7 normativtik qaulysymen «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn», - dep qauly shygharghan 20-baptyng 5) tarmaghyndaghyna say, etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaev otbasymen «Qandas» mәrtebesin alyp, Qazaqstan Respublikasynyng azamaty atanu ýshin, 2024 jyly Ýkimet arnayy kvota bólgen Pavlodar, Qostanay, Aqmola, Shyghys Qazaqstan, Soltýstik Qazaqstan, Abay oblysynyng bireuine baruy kerek!

Al, 2024 jyldyng on bir aiynda 16 535 etnikalyq qazaq tarihy otanymen tabysyp, qandas mәrtebesin alypty.

20-baptyng 5) tarmaghyna say, qandastardy aumaqtyq-әkimshilik birlikte qabyldaudyng ónirlik kvotasynyng bolmasa nemese etnikalyq qazaqtar qonystandyru ýshin úsynylghan aumaqtyq-әkimshilik birlikten bas tartsa, olargha «Qandas» mәrtebesi berilmeui kerek edi!

Týrikmenstannan kóship kelgen etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaevtyng ol oblystargha barghysy kelmeydi. Tek, osy Týrkistan oblysy, Sozaq audany, Sholaq-Qorghan auylyna ghana qonystanghysy keledi.

Sebebi, Erekenning atalary ótken ghasyrdyng nәubet jyldary osy Týrkistan oblysy, Sozaq audany, Sholaq-Qorghan auylynan jan saughalap bosyp ketken bolatyn.

Mine, Qazaqstan Respublikasy Tәuelsizdik alyp, otyz ýsh jyl ótkende onyng úrpaghy Erkin Ongharbaev etnikalyq qazaq atanyp, ata-babasynyng kindik qany tamghan auylyna qayta oralyp otyr.

IYә, etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaevtyng Ýkimet aiqyndaghan nemese ónirlik kvota beriletin alty oblystan basqa on bir oblys pen Astana, Almaty, Shymkent – ýsh qalagha barmaugha, tek osy  Týrkistan oblysy, Sozaq audany, Sholaq-Qorghan auylyna qonystanyp qaluyna tolyq haqysy bar.

Birinshiden, jogharyda aittyq, búl onyng ata-babasynyng bayyrghy qonysy;

Ekinshiden, qoldanystaghy «Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 5-babyna say, Kóship kelushilerding Qazaqstan Respublikasynyng zannamasynda belgilengen tәrtippen túrghylyqty jerin erkin tandaugha qúqyghy bar dep jazuly túr;

Ýshinshiden, Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 21-babyna say, Qazaqstan Respublikasy aumaghynda zandy týrde jýrgen әrbir adam, zanda kórsetilgennen basqa retterde, onyng aumaghynda erkin jýrip-túrugha jәne túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap alugha qúqyghy bar ekeni taygha basqan tanbaday anyq jazuly túr;

Tórtinshiden, 2011-2013 jyldary qazirgi preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaev Bas hatshysynyng orynbasary bolyp qyzmet atqarghan  Birikken Últtar Úiymy Bas Assambleyasynyng rezolusiyasymen 1948 jylghy 10 jeltoqsanda № 217 A (III) qabyldanghan «Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasynyn» 13-babynda «Ár adamnyng әr memleketting ishinde jýrip-túruyna jәne óz qalauynsha túratyn meken-jaydy tandauyna qúqyghy bar» dep, ashyq kórsetilgen...

Demek, etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaevtyng qayda qonystanyp, «Qandas» mәrtebesin alyp, Qazaqstan azamaty atanugha tolyq QÚQYGhY bar edi.

Ókinishke oray, Konstitusiyalyq Sottyng Tóraghasy E.Á. Azimova bas bolyp, onyng E.Á. Ongharbaev bastaghan sudiyalary tós bolyp, «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn!», - dep qauly shygharyp tastaghan 20-baptyng 5) tarmaghyndaghy etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaevtyng Ýkimet aiqyndaghan alty oblystan basqa ónirler men qalalargha qonystanyp, «Qandas» mәrtebesin aluyna zәredey mýmkindik qaldyrmaghan!

Naqtylap aitsaq, etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaevtyng Ýkimet ónirlik kvota bólgen alty oblystan basqa ónirler men qalalardan túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap alugha qúqyghy joq!

Eger, bar dese, Konstitusiyalyq Sottyng Tóraghasy E.Á. Azimova men onyng sudiyalary aitsyn, kәne?

Taghy bir qyzyqty aitayyn.

Biyl qandastardy qonystandyru ýshin jogharyda atalghan alty oblysqa 2433 adamgha ghana ónirlik kvota bólinipti.

Al, biyl on bir aida kóship kelgen etnikalyq qazaqtyng sany – 16 535 adam.

Sonda, qalghan 14 102 adamgha «Qandas» mәrtebesi jetpey qaldy degen sóz.

Demek, etnikalyq qazaq Erkin Ongharbaev sekildilerding qatary 14 102 adamdy qúraydy.

Biraq, biylghy 25 qarashadaghy Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi  taratqan aqparatta: «2024 jyldyng on bir aiynda 16 535 etnikalyq qazaq tarihy otanymen tabysyp, qandas mәrtebesin aldy...», - dep túr.

Demek, 13 694 etnikalyq qazaq úsynylghan aumaqtyq-әkimshilik birlikten bas tartyp, qandastardy aumaqtyq-әkimshilik birlikte qabyldaudyng ónirlik kvotasy joq on bir oblys pen ýsh qalagha qonystanyp alghan.

Sonda, atqarushy biylik Konstitusiyalyq Sottyng ózi bekitken zandy búzyp, 13 694 etnikalyq qazaqqa «Qandas» mәrtebesin zansyz bergen bolyp túr ghoy!?

Qysqasy, Ýkimet etnikalyq qazaqtardyng túrghylyqty mekendi óz qalauynsha tandap alu qúqyghyn shekteytin Zang jobasyn jasap, Senatqa úsynady;

Senattyng aldymen Ekonomikalyq sayasat, innovasiyalyq damu jәne kәsipkerlik komiyteti, sosyn elu deputaty ony bir auyzdan qoldap bere salady;

Al, Konstitusiyalyq Sot «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna sәikes keledi dep tanylsyn», - dep bekitedi de jiberedi...

Demek, Ýkimeting de, Senatyng da, Konstitusiyalyq Sotyng da memlekettik sayasat pen qúqyqty aiyra bilmeytin, Konstitusiyany da, Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasyn da úryp oinamaytyn bolyp túr ghoy?!

Búl – Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng Zang ýstemdik etetin Ádiletti Qazaqstan qúru ústanymyna qarsy jasalghan qastandyq dep esepteymin!

Auyt Múqiybek

Abai.kz