Janarbek Áshimjan bastaghan Mәjilistegi «AMANAT» fraksiyasynyng deputattary QR Premier-ministri Oljas Bektenovting atyna deputattyq sapual joldap, әleumettik jelilerge baqylaudy kýsheytudi talap etipti.

Deputattyq saualgha qol qoyghandar: «AMANAT» fraksiyasynyng deputattary – Janarbek Áshimjan, Elnúr Beysenbaev, Amanjol Áltay, Qazybek Álishev.

Biz atalghan deputattyq saualdy Abai.kz oqyrmandarynyng talqysyna qaz qalpynda úsynyp otyrmyz...

Janarbek Áshimjan, Mәjilis deputaty:

– Qúrmetti Oljas ABAYÚLY!

Býgingi tanda balalardyng әlippesi – әleumettik jeli, emizigi – TikTok, besik jyry – Instagram desek artyq bolmas. Adamzat balasyn otyrghyzyp-túrghyzghan osy qúbylystardyng әseri – әsirelep aitsaq atom bombasynan kem bolmay túr.

Ótken jyly әriptesim Erlan Sayyrov TikTok platformasynyng qoghamdaghy keri әseri turaly tiyisti oryndargha dabyl qaghyp edi, selt etken jan joq.

Senator әriptesimiz Núrtóre Jýsip «búryn balalalardy «tәk-tәkpen» tәrbiyeleytin edik, qazir TikTok-pen tәrbiyelep jatyrmyz» dep edi minbeden. Óli tynyshtyq.

Sóz joq, qazir – aqparattyq ghasyr. Áleumettik jeliler ómirimizding ajyramas bóligine ainaldy. Paydaly jaghy da joq emes. Alayda, últtyq tәrbie men dәstýr-saltymyzdyng uyqtaryn talqandap, aqyl toqtatpaghan, jaqsy men jamandy әli tolyq ajyratyp ýlgirmegen balalar men jasóspirimderdi menduana jegendey menireu әlemge bastap bara jatqan jaghdaydyng aldyn almasaq opyq jeymiz.

Búl rette, balalar men jasóspirimder arasynda TikTok keninen tanymal. Songhy eki jylda 14,1 mln. qazaqstandyq tirkelipti. Búl jelining negizgi tútynushylary da – sol besikten beli shyqpaghan balalar men jastar. Onda paydaly kontentten góri, jastargha teris әser etetin ziyandy aqparattar órip jýr.

Qúmar oiyndardy jarnamalau, strimder arqyly әdepsiz әreketter kórsetu, boqauyz sózder, pornografiya, suisidke shaqyru, diny uaghyzdardyng ondy-soldy taraluy, bulling, tyiym salynghan zattardyng jarnamasy sekildi teris әreketterge shaqyratyn las aqparattar osy TikTok arqyly taraluda. Jasóspirimderding TikTok-tan kórgenin qaytalap, jaghymsyz qylyq pen әdepsiz iske ýiir bolyp bara jatqany da jasyryn emes.

Mәselen, «Mysyq serueni» dep atalatyn chellendjdi myndaghan jas qaytalasa, oghan qatysushylar podium modelindey kóshede ótip bara jatqan adamdardyng aldynda jýrui tiyis. Mәn-maghynasy joq chellendjding qaralymy 500 millionnan asqan.

Eki jastyng birine kelmegen qyzdarymyzdy bóksemen biyleuge shaqyryp, arnayy ýirenu ýlgilerin úsynyp jatqan kontentter sanyrauqúlaqtay qaptady.

Rasynda, qazirgi tanda úrpaq tәrbiyesimen tikeley әleumettik jeliler ainalysuda. Sonyng saldarynan últtyq qúndylyqpen susyndamaghan jas úrpaq ósip keledi.

Osyny eskerip әlem elderi múnyng odan әri etek aluyna jol bermeu maqsatynda TikTok-qa shekteu qong nemese ondaghy kontentke baqylaudy kýsheytudi qolgha aluda.

Mәselen, Resey, Qyrghyzstan, Ózbekstan, Tәjikstan elderi TikTok jelisine ishinara nemese tolyq shekteu qoydy. Al, Fransiya ýkimeti jasóspirimderding internetke qoljetimdiligin zannamalyq dengeyde rettedi.

Avstraliya 16 jasqa deyingi balalargha qoldanudy zanmen shektedi. Osy jogharyda atalghan elderding bir bilgeni bar shyghar... Europalyq Odaq, Kanada, Úlybritaniya, Jana Zelandiyada balalar qauipsizdigine qatysty alandaushylyqqa baylanysty 2023 jyly sheshim qabyldap ýlgergen. Kerek deseniz, TikTok-tyng atasy sanalatyn Qytaydyng ózinde búl platforma qoljetimdi emes.

Biz de jedeldetip TikTok-qa shekteu qong mәselesin qarastyrghanymyz jón. Óitkeni, TikTok-ty shamadan tys qoldanudyng psihologiyalyq әleumettik jәne akademiyalyq saldary, balanyng sanasy men densaulyghyna keri әseri az emes. Tipti, oftalimolog dәrigerler telefongha telmirgen balalardyng arasynda keyingi bes jylda kóz aurulary kýrt kóbeyip ketkenin aitady.

Sondyqtan úrpaghymyzdy TikTok-tan keler azghyndyqtan arashalap qalu ýshin osy mәseleni taghy kóteruimizge tura kelip otyr.

Sondyqtan, Ýkimetke kelesi sharalardy qolgha aludy úsynamyn.

1. TikToktaghy әdepke, últtyq qúndylyqtargha, dәstýrimiz ben saltymyzgha qayshy keletin, balalardyng sanasyn ulaytyn, teris әdetterge shaqyratyn barlyq kontentke shekteu qoy.

2. Elimizde TikTokty kәmelettik jasqa tolmaghan balalardyng paydalanuyna qatang shekteu qong nemese mýldem tyiym salu tetikterin qarastyru kerek dep esepteymsiz.

Saualgha zanda kórsetilgen merzimge say jauap beruinizdi súraymyz.

Abai.kz