Din qoghamnyng bir bólshegi jәne ruhany mәdeniyet fenomeni. Ol qarym-qatynas normalaryn retteytin adamnyng býkil ruhany ómiri. Qazaq halqynyng mәdeniyetine kóz jýgirtsek, onyng ishki mәni Islam dinining qúndylyqtarymen qalyptasqan. Ol bizge ata – babamyzdan dәstýr sabaqtastyghy arqyly jalghasyp kele jatqan jol. Osy ýrdisti keleshek úrpaqqa amanat retinde jetkizu bizding músylmandyq paryzymyz.

Islam dini eshqashan basqa senimderge nemese qoghamnyng qúndylyqtary men dәstýrlerine qarsy shyqqan emes. Qazaq halqy dindi mәdeniyet pen halyqtyng filosofiyasymen tabighy baylanysy bar әmbebap diny ilim retinde qabyldady. Mәdeniyet degenimiz bir qoghamdy qogham, jamaghatty jamaghat, últty últ jasaytyn, ony ózge últtardan ajyratatyn ómirlik kórinisterding toptamasy. Osy ómirlik kórinister әr últtyng ózine tәn bolyp keledi. Demek, әr últtyng ózine tәn oilau jәne ómir sýru saltynyng jýiesi bolyp tabylady.

Qazaqtyng әdet-ghúrpy әrdayym izgilikke shaqyrady. Árbir salttyng tereng tәrbiyelik mәni bar. Mysaly, aqsaqaldarymyz jastargha batasyn beredi. Jastarymyz ýlkenning aldyn kesip ótpeydi, qúrmetin kórsetedi, eshkimning ala jibin attamaydy. Halqymyz qashanda qyz balany syilap, qadirlegen. Múnyng bәri dәstýrli islam qúndylyqtarymen tyghyz ýndesedi. Osyny jastargha týsindiru qajet etedi.

Sonymen qatar, Memleket basshysy Q.K.Toqaev qazirgi uaqytta óskeleng úrpaqtyng ruhany tәrbiyesine erekshe kónil bólu qajet ekendigin eskere otyryp, «...Júrttyng diny sauatyn arttyru kerek. Azamattarymyz shynayy islamnyng qúndylyqtaryn biluge tiyis. Sol qúndylyqtardy halyq arasynda týsindirip, dәripteu qajet. Ásirese óskeleng úrpaqtyng ruhany tәrbiyesine erekshe kónil bólgen jón. Kózi ashyq, kókiregi oyau, bilimdi, sanasy sergek úrpaq últqa adal qyzmet etedi» - dep aitqan bolatyn.

Elimizdegi Islam dinin nasihattauda kóptegen metodologiyalyq qayshylyqtar bolghandyqtan kópshilik arasynda dindi týsinu qiyngha soghuda. Ata-baba jolynan auytqyp, óz tarihyn men mәdeniyetin teristeu әsirese, jastar arasynda keninen etek alyp jatqan faktorlarda bar. Ras, qazirgi jastar ziyalyny, ruhany túlghany kórgisi keledi. Soghan elikteuge tyrysady. Biraq býgingi ziyaly qauym ókilderining kóbi, shyny kerek, diny mәselege shorqaq bolyp keledi. Ata-babalar bizge «eki dýniyeni teng ústa» dep ósiyet qaldyryp ketken. Ziyalylarymyz da eki dýniyeni teng ústap, jastargha baghyt-baghdaryn, aqyl-oyyn aityp otyrsa, jaqsy bolady dep esepteymiz. Jastardyng destruktivti diny aghymdardyng yqpalynda boluy negizgi ýsh sebebin aitugha bolady. 1. Jalpy qoghamda diny sauattylyqtyng әlsiz boluy. 2. Jaghdayy tómen otbasylardy materialdyq túrghydan qamtamasyz etemiz degen uәde arqyly óz qatarlaryna tartyp jatqany. 3. Sheteldik diny uaghyzshylardyn  әsirese internet jelisinde óz qyzymetterin joghary dengeyde jýrgizuinde bolyp otyr. Búl diny aghymdardyng astarynda elimizding tynyshtyghyn búzu, dinaralyq alauyzdyq tudyru siyaqty sayasilanghan mýdde jatqandyghy jasyryn emes.

Qazirgi kezde din ýirenudegi bir qiynshylyq  - dinning búrmalanyp jetkiziluinde. Ghylymda dәlelsiz eshbir qaghida qabyldanbaytynyn ghalymdar jaqsy bilgenimen, búl prinsipti din salasynda ústana almay keledi. Al, shyndyghynda dinning eng kýrdeli, kólemdi, qajetti de ilim ekeni dausyz.  Áziret Payghambar ózining ósiyetinde: «Alla Taghala adamdardan olardyng bilimin tartyp almaydy, bilim ghalymdardyng dýnie saluymen joq bolyp ketui mýmkin. Nadandyqtyng oi-pikiri qalady. Bilimi joq bola túra pәtua beredi, solaysha ózderi de adasady bireulerdi de adastyrady». Eldik qúndylyqtar – din men dil, dәstýr men bilik ýilesimin layyqty kәdege jaratyp, halyqtyng yntymaghyn arttyru ýshin ne isteu kerek? Din men dil, dәstýr men bilik – qay zamanda bolsyn manyzy men mәnin joghaltpaytyn eldik qúndylyqtar. Ghasyrlar boyy babalarymyz ústanghan asyl dinimizdi saqtayyq. Dәstýrli islam – halqymyzdyng últtyq biregeyligin tanytatyn basty qúndylyqtyng biri. Biz ony berik ústanu arqyly ekstremizmge jәne kertartpalyqqa qarsy túra alamyz. Islam dini qazaq dalasyna keng taralghan jәne dәstýrli baghytymyz - Ábu Hanifa mәzhaby. Hanafy mәzhaby Orta Aziyanyng ruhany múrasy jәne orta aziya músylmandaryn biriktirip otyr. Hanafy mektebining qisyndy oigha sýiengen ústanymy, islamdyq qaghidattar men dәstýrli qúndylyqtardy ýilestire bilui osy kóp etnosty jәne kóp dindi aimaqta halyqtardyng beybit ómir sýruine negiz bolyp tabylady.

QR «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» zang ayasynda elimizde din salasynda qyzmet jasaytyn eki mekeme bar. QR Din ister komiyteti  – din salasyndaghy memlekettik sayasatty iske asyratyn memleketting uәkiletti organ jәne QMDB – Islam dinining sýnny baghyty Ábu Hanifa mazhabyn ústanatyn Qazaqstan azamattarynyng uәkiletti diny úiymy. Ortaq maqsat – halyqqa din salasynda dúrys aqparat beru, jastardyng diny sauattylyghyn qalyptastyru jәne  memleketimizdi teris diny aghymdardan saqtau bolyp tabylady. Qasiyetti Qúran kitabynda «Dinde zorlyq joq» degen ayatqa sәikes QMDB róli biriktiru, ýlgi bolu, nasihat aitu jәne yntymaqqa ýndeu.  Bәrimizding iylegenimiz bir terining púshpaghy. Ol – elding birligi, músylmandardyng yntymaghy. Qazirgi tanda qoghamda әsirese, jastardyng arasynda dinge, diny rәsimderge, diny aqparatqa súranys artyp otyr. Eger biz jastardyng osynday súranysyn qanaghattandyra almasaq, onda olar búl diny aqparattardy syrttan basqa diny aghymdardan izdeydi.

Shәkәrim Qúdayberdiúly aitqanynday «El bastaytyn jastar jay jatpauy kerek. Ghylymgha ash boluy kerek» dep qazirgi jastar ghylymgha, bilimge jaqyn bolsa, sonda bizding qoghamda damu bolady. Qazaqtyng últ bolyp órkeniyetti el qatarly ómir sýrui ýshin, eng aldymen, halyqtyng sana-sezimin oyatatyn jaghday tudyru kerek, qazaqtyng últtyq tilin, әdebiyetin óristetu kerek. Óner-bilim kerek, onan da keregiregi – tәrbiye. Qansha oqysaq ta, tәrbiyemiz kem bolsa, onda qasiyetimiz az bolmaq.

Bahtiyar Alpysbaev, dintanushy

Abai.kz