Seysenbi, 12 Tamyz 2025
Abay múrasy 366 0 pikir 12 Tamyz, 2025 saghat 16:12

Abaydyng taghylymy

Suret: Abai.kz múraghatynan alyndy.

Ásempaz bolma әrnege
Ónerpaz bolsan, arqalan.
Sen de bir kirpish dýniyege,
Ketigin tap ta, bar, qalan! 

Búl alghash mektep esigin ashyp, qara tanyp, ejiktep әrip oqyp, Hakim Abaydyng ruhany әlemimen tanyskanda sanasynda saqtalyp qalyp, býginge jetken balalyq shaqtyn, jastyq dәurennin, tolyp-tolysqan kezenin, el aghasy jasqa kelip, jaratystyng qúdiretin óz kózi, óz sezimimen sezine bastap "tolyq adam" bolugha úmtylys jasap kórmek bolghan pendening jadynda janghyryp túratyn jyr Payghambarymynyng bir shumaghy bolatyn.

Abay - iysi qazaqtyng últtyq pasporty boldy. Onyng kuәsi shetelde tuylyp, bilim alyp, qyzmet istep, eki memlekettin, eki qoghamdyq formasiyanyng ystyq-suyghyn otyz-otyz jyldan teng kórip, taghdyry men taban tirer tiyanaghyn tәuelsizdikpen qauyshtyrghan myna biz desek artyq aitkandyq bolmas.

Qazaq bar da Abay mәngi!

Biz әrqashan da kýn sayyn, apta attap, ay aunatyp, mezgil auystyryp, jyl jyljytyp Abaydy oqyghan sayyn janadan sanamyzgha sәule týsip, kókirek kózimiz ashylghanday bolady. Onyng ruhyn búrynghydan mýlde basqasha sezinip, shyt jana úghym men týisikke kenelemiz.

Adamzat órkeniyet tarihynda ghasyrlar koynauynan bir-birin tútastyryp jalghap túrghan dәuir bólgishtik sipatqa sanauly ghúlamalar kezdesedi.  Sondyqtan da bolar aghylshyndar Uiliyam Shekspirdi "aytyp tauysugha bolmaytyn Shekspiyr" dese, nemister Yogann Volifgang fon Gyoteni "aytyp, jazyp jetkizuge bolmaytyn Gyote" dep týiindeydi. Jana eradan búryn tuylghan Kon Fusiyding taghylymyn qytaylar kýni býginge deyin tәpsirlep, jerine jetkize almay keledi. Abay atamyz da biz ýshin sonday hikmet.

Abaydan keyin imperiyanyng temir qúrsauynda bolys-bolys bolyp "ónkey qiqymgha" ainalyp ketken el Alashorda ainalasyna jinalyp, shetterinen "jasymda ghylym bar dep eskermedim", dep ah úryp, eldikting jolyn ghylym, mәdeniyet, bilimnen izdedi.

Imperiya ydyrap, Kenestik kezeng bastalghanda, aty Respublika bolsa da, zaty otar bolghan el qajyrly enbek etip, zor bodau bere otyryp shyghar joldy industriyalyq sistema qalyptastyryrudan, ghylym, bilim, densaulyq, әleumettik nysandaryn janartyp qúrudan izdedi .

Tәuelsizdik tany atqanda, tizgin-shylbyr qolyna tiygen el men elita tilge, dilge, dinge, dәstýrge baylanysty qúndylyqtardyng tuyn biyik jelbiretumen birge "birindi qazaq biring dos, kórmeseng isting bәri bos", dep últtyq biregeylenuding sara jolyna týsip, qazaq kóshining altyn ghasyryn bastady.

1995 jyly Semey oblysynda BÚÚ -nyng YuNESKO shenberinde ótken Abaydyng 150 jyldyq mereytoyy "Adamzattyng bәrin sýi, bauyrym dep" degen Abay qúndylyghy búdan keyingi kóp vektorly syrtqy sayasatymyzdyng týpqazyghyna ainaldy. 

Jana Qazaqstan tarih sahynasyna shyghyp, әleumettik әdilettilik ornatyp, adam kapitalyn tiyimdi paydalanu maqsaty kýn tәrtibine engende Preziydent auzymen aitylghan "Adal adam - adal enbek - adal tabys" konsepsiyasynyng tamyry úly Abaydyng “tolyq adam” iydeyasymen úshtasyp jatyr. Mine, Hakim Abay bizding últtyq bolmysymyzgha ainalyp ketti. Búdan keyin de damu men órleuimizding baghdarshamy bolyp qala beredi.

Tamyz aiynyng biri men ony aralyghynda qasiyetti Semey jerinde Úly Abaydyng 180 jyldyq mereytoyy әr týrli baghytta dýrkirep ótti. Mereytoy mәresine jeter kýni Qarauylda 180 ýy tigilip, dәstýrli qúndylyqtardy aighaqtaytyn manyzdy shara ótti. Sol kýni qasiyetti Qarauylgha 30 mynnan astam adam at basyn tirep quanyshty bólisip, merekening mereyin ósirdi.

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz

0 pikir