Júma, 15 Tamyz 2025
Aqmyltyq 684 0 pikir 14 Tamyz, 2025 saghat 13:40

Alyaskagha alandaghan әlem

Suret: 24tv.ua saytynan alyndy.

Sonymen, Soltýstik Amerikanyng soltýstik-batys shetinde ornalasqan AQSh-tyng jer kólemi jaghynan eng ýlken shtaty – Alyaska jaqqa tórtkýl dýniyening kózi tiguli, qúlaghy týruli.

Erten, 15 tamyzda onda, AQSh-tyng «Elmendorf-Richardson» әskery bazasynda Tramp pen Putin kezdespekshi. Basty taqyryp – Reseyding Ukrainagha qarsy soghysyn toqtatu amaldary.

Áriyne, boljaudyng da boljauy bar. Jәne de kelissózge basty arqau bolghan taqyryptyng negizgi eki jaghy – Ukraina men Reseyding basty ústanymdary beseneden belgili, әzirshe olar bir-birine antagonistik týrde, bitispes hәm  kereghar sipatta, tipti bir-birine qabysatyn tústary da joq.

Basqynshy Reseyding talaby sol qalpynda: sonyng ishinde, eng negizgisi - Ukrainanyng ózi basyp alghan birneshe oblysyn ózine qaratyp alu.

Ukraina jaghy múnday talappen kelise almaytyny týsinikti de: kim jerin basqa bireuge óz erkimen bere salady? Onyng ýstine, jer mәselesin preziydent jekedara sheshe almaydy, ol mәsele Jogharghy Rada qúzyrynda, al onda әrtýrli sayasy kýshter jinalghan. Jer mәselesinde tayqyp ketse, Zelenskiyding ózi bir kýnde dalada qaluy mýmkin.

Áriyne, soghysty toqtatu kerek, sayasat - kompromiss óneri. Alayda, kez kelgen elding Tәuelsizdigi men jer tútastyghy siyaqty kiyeli de qasterli ústanymdargha kelgende, meninshe, múnday әdemi sózder oinamay qaluy tiyis!

Osy tyghyryqtan shyghudyng bir joly payda bolghan siyaqty, jәne de ol songhy kezde taraptar jaghynan jii aityla bastady, onyng aty – aumaqtarmen almasu. Alayda onyng naqty mehanizmi jariyalana qoymady.

Sol sebepti Reseymen shekaralas elder de (ishinde biz de barmyz) osy kelissózderge alandap otyr: basqa memleketting jerin basa-kóktep jaulap alghan Reseyding myna bassyzdyghyna layyqty bagha berile me әlde basqynshy jazasyz qala ma?

Ukraina men Resey arasyndaghy soghysty toqtatu kelissózderining basty moderatoryna ainalghan Trampqa keletin bolsaq, onyn, mening payymdauymsha, óz maqsaty bar. Ol – әlemdik dengeyde AQSh-tyng liyderlik rolin taghy da pash etu, osy qyrghyn soghysty toqtatu arqyly Nobeli syilyghyn alu. Óitkeni, 2029 jyly saylaugha týse almaytyn onyng ýstine qazirding ózinde birneshe qylmystyq is qozghalghan. Sol sebepti asa bedeldi Nobeli syilyghy Tramp ýshin belgili bir dәrejede moralidyq hәm qúqyqtyq qorghanysh bolar edi.

Osy maqsat jolynda ol eki jaqtyng da týbegeyli mýddesin tәrk etuden tayynbaytyn syqyldy. Jәne de onyng Zelenskiyden góri Putinge qaray býiregi búryp túrghany kórinip túr, әitpese, osynau sheshushi sәtte aldymen basqynshydan zardap shegip jatqan Zelenskiymen osynday jeke formatta kezdespes pe edi (men búghan deyin bolghan ýlkendi-kishi basqosularyn aityp otyrghan joqpyn). Nemese bir jaq retinde emes, mәmileger retinde Zelenskiy men Putinning ortasynda otyrmas pa edi?

Imidjdik jaghynan búl kezdesu, әriyne, Putinge erekshe tiyimdi bolyp otyr: búl kezdesu onyng órkeniyetti әlemnen oqshaulanuyn bir kýnge bolsa da, toqtatady. Endi óz elektoratyna da, syrtqy júrtshylyqqa da ol: «Menimen әlemdegi eng bedeldi sayasatker sóilesip otyr», - dep aita alady. Jәne de búl tezisti Resey propagandostary alaqaylap, ilip alyp ketetini aitpasa da týsinikti.

Alyaskadaghy kezdesuge Zelenskiymen birge Euroodaq elderining basshylary shaqyrylmay otyr. Búl degeniniz búghan deyin myzghymastay bolyp kelgen «transatlanttyq birliktin» qaq jarylghany dep týsinuimiz kerek: «qyryq kisi bir jaq, qynyr kisi bir jaq» degen osy bolar.

Solay bolsa da, soghys óz aumaghynda (Shyghys Europada) ótip jatqany men Ukraina jenilgen jaghdayda Resey Euroodaq shekarasyna jaqynday týsetinin týsingen EO basshylary óz tirlikterin jasap, qamdanuda. Keshe ghana olar Zelenskiyding qatysuymen viydeobaylanys arqyly Tramppen sóilesti. Qatysushylardyng óz kommentariylerine qarasaq, әngime dúrys bolghan siyaqty. «Putin soghysty toqtatudan bas tartsa, ne bolmaq?», - degen jurnalisting súraghyna Tramp: «Onyng saldary qiyn bolady», - dep jauap berip jatty.

Kelissózding qanshalyqty netiyjeli bolatynyn boljau, әriyne, qiyn. Onyng ýstine, dәl osy kezende әr jaqtyng dittegen maqsaty әrqily. Mәselen, Tramp jetistik dep sanaghan jayt Ukraina ne Euroodaq ýshin jenilis boluy mýmkin.

Ókinishke oray, BÚÚ Jarghysy jәne újymdyq týrde qabyldanuy tiyis әlemdik sayasattaghy eng basty sheshimder býginde bir adamnyn, Tramptyng kónil-kýiining ózgeruine tәueldi bop qaldy. Eng basty qauip sol!

Áriyne, soghystyng dereu toqtatyluyna ne jetsin! Eger de Alyaskadaghy kelissóz soghan qol jetkizse, núr ýstine núr!

Alayda, «Soghysty 24 saghatta toqtatamyn», «Putinge pәlenshe kýn múrsat beremin, bolmasa, sanksiyalardy ýdete týsemin», - dep úshqalaqtau uәde berip, ony orynday almaghan Trampqa qazir senim de azayyp ketkendey me, qalay?

Sol sebepti «ayaq astynan, el-júrt mýldem kýtpegen sheshimder qabyldaugha әues Tramptyng dәl osy bastamasy jemisti bolady, erten, yaghny 15 tamyzda soghysty toqtatu turaly naqty sheshim qabyldanady» degenge asa qatty sene qoymaymyn.

Bәlkim, soghys amaldaryna shekteu (mәselen, әue qúraldaryn paydalanugha tyiym salu) jóninde nemese soghysty uaqytsha toqtatu turaly sheshim qabyldanuy mýmkin. Alayda, uaqytsha bitip ne beredi? Onyng arty ne bolady? Ol da әzirshe týsiniksiz.

Dittegenine jete almasa, onda Tramp ózining bitimgerlik rolinen bas tartyp («kórdinizder me, men qolymnan kelgenning bәrin jasadym, maghan endi ne aitasyzdar?» degen syltaumen), bar jauapkershilikti Euroodaqqa ysyra saluy mýmkin.

Ony da kóre jatarmyz...

Ámirjan Qosan

Abai.kz

0 pikir