(1916 – 1963)    

Biz bala kezimizden Qazaq radiosynyng әue tolqynynan tyndap ósken әnshilerimizding óneri men ómiri jayly tym az biletinimiz mәlim.

Maydaqonyr maqpal ýnimen tyndaushysyn әsemdik әlemine jeteleytin Jamal Omarova, Rabigha Esimjanova, Lәzzat Sýiindikova, Janyl Qartabaeva apalarymyzdyng sazdy da nazdy әnderi qay qazaqtyng da qúlaghyn eleng etkizetini sózsiz.

Al dramalyq akter, kino salasynda da birneshe rolidi sәtti oinaghan, Arqa әnderin tamyljyta shyrqaghanda aldyna jan salmaytyn әnshimiz, Qazaqstannyng halyq әrtisi, Qazaqstan Memlekettik syilyghynyng laureaty – Rahiya Qoyshybaeva jayly biz ne bilemiz?

Ángime jelisi osy bir júldyzday jarqyrap, nebary 47 jyl ómir sýrgen, óner kógine shyqqan birtuar daryn iyesi jayly bolmaq.

Arnayy oqu ornyn bitirmese de boygha bitken qasiyetti almastay jarqyratyp kórsete bilgen, óner ýshin jaralghan asyl adam Rahiya Qoyshybaeva alghash óner jolyn 1933 jyly Qaraghandyda qúrylghan júmysshy jastar truppasynda bastaghan. Sol jerdegi akterlar dayyndaytyn ýsh  jyldyq kursty qosymsha oqy jýrip, ol ýlken roliderdi somday bildi. Búl ýiirmening dramalyq qoyylymdaryn Shahmet Qúsayynov basqaratyn.

«Taltanbaydyng tәrtibi» piesasynda «Aqsýirik», «Maydanda» ósekshi әiel Mamyq, «Kek kettide» qart ana, «Týngi sarynda» Jýztaylaq roliderin oinap, kórermen kónilinen shyqty.

Endi Qazaq radiosynyng altyn qorynda saqtalghan Qazaqstanynng halyq әrtisi Mýlik Sýrtibaevtyng esteligine kónil bólsek:

Mýlik: «Qaraghandy shahterler qalasy bolghandyqtan teatr kerek boldy. Soghan baylanysty júmysshy jastar teatry qúryldy. Teatr janynan qúrylghan studiyada Rahiyamen birge oqydyq.

Bizding ataqty әrtisterimiz Qaliybek, Serke, Elubay aghalardy sol uaqytta kórgemiz joq. Sol kezde óz ishimizdegi daryndardan ýirenuge tura keldi. Rahiya oqyp jýrgennen-aq ózining daryndylyghyn tanytty. Biz sahnada obrazgha  kirude  Rahiyadan kóp ýirendik.

Rahiya Beyimbetting «Maydan» piesasynda Pýlishpen sóilesetin kezinde esikten attap kirgennen obrazgha kirip, jan-dýniyesimen oinaytynyna tanghalatyn edik»

1939 jyly Aqmola Qartaly temirjol qúrylysy bastaldy. Ár oblystan qyzu enbekke aralasqan jastardyng ishinde Rahiya Qoyshybaeva da bar edi. Sol saparda auyr júmys istep jýrip, ol kisi biyikten qúlap, beline zaqym keltiredi. Solay bola túrsa da ójet adam belin shart buyp, qyzu enbekten әste qol ýzbeydi. Birer jyldan song búl qúrylys ta bitip, Rahiya Qoyshybaevagha «QR enbek sinirgen temirjol qayratkeri» degen qúrmetti ataq beriledi. Odan song Rahiya Almatydaghy qazaq drama teatryna qayta oralady.

Rahiya  sahnada  ana rolin keremet somday biletin. Ol oinaghan Maqpal, Kýnikey, Zere siyaqty rolider asa meyirimdilikti, ana mahabbatyn sezimmen jetkizudi qajet etetin keyipker beynesi edi.

Rahiya Qoyshybaevanyng «Aqan Seri-Aqtoqty» tragediyasynda Aqtoqtynyng sheshesi Dәmelini oinauy qaytalanbas kórinis.

Er minezdi әiel kóz jasyn kýlkimen kómedi, múnyn aqpeyildiligimen býrkemeleydi.  Rahiya jylap túryp kýldiredi, kýlip túryp jylata biletin daryn iyesi. Ol ózin úmytyp keyipker beynesine enetin. Oqighany shyndyqqa ainaldyryp, sol keyipkermen qosa kýlse kýlip,  múnaysa birge múnaya biletin.

Ol kezde teatrgha janadan kelgen ónerpazdar Rahiyadan kóp ýirenetin.

Osynday shәkirtterining biri – aqiyq aqyn Isa Bayzaqovtyng qyzy, teatr aktrisasy Maqpuza Bayzaqova ústazy jayly óz kezinde bylaysha eske alghan eken:

«Rahiya Qoyshybaevanyng kórnekti roliderining biri – «Qozy Kórpesh-Bayan súlu» piesasyndaghy Bayannyng anasy Kýnikeyding roli bolatyn. Ol kisimen sahna tórinde alghash kezdeskenim әli esimde. Tragediyanyng songhy kórinisinde Qozy-Kórpeshinen airylyp, Bayan sahnagha zarlap shyghady. Men Bayan rolinde edim, sahnagha denemdi әreng biylep shyqtym. Beyit basyndaghy qos anama jaqynday bergenimde kózim Kýnikey – Rahiyagha týsti. Sol-aq eken, qasiretti ananyng jýzinen syr úghyp denem shymyr etti. Jýregimning qyly ýzilip ketkendey ishim eljirep ketti. Ne bolghanymdy bilmey Rahiya apaydyng qúshaghynda túryp qaldym. Óz anamnyng qúshaghynda túryp múnymdy shaqqanday boldym. Daryndy akter mening túnghysh qadamymdy qoldap jibergendey әserde boldym. Sol kýnnen bastap Rahiya apaymen sahnada kezdesu әrkez baqyt boldy. Apay asqan shabytpen berile oinaytyn. Ózining jan-jaghyndaghy joldastaryn da iliktirip әketetin.

Búl arada  Stanislavskiyding «úly әrtis әrqashan shabyttana oinasa, ortasha әrtis anda-sanda shabyty kelgende shabyttana oinay alady» degeni eske týsedi.

Bir kýni Rahiya apay meni ýiine shaqyrdy. Barghan boyy piesany qolyma berdi de osyny múqiyat oqy. Búl jayly әzirshe eshkimge aitpa!-dedi.

Shyn óner iyesi segiz qyrly bir syrly keledi. Rahiya apaydyn  teatr, kino aktrisasy, belgili әnshi ekeni kópke ayan. Al jazushylyqpen ainalysyp jýrgenin keyin bildim. Óz darynynyng órisin jan-jaqty keneytip, tynymsyz izdene bilgen ónerpaz edi.

Rahiya Qoyshybaeva ómirden erte ótti. Biraq qaldyrghan izi aidan anyq. Ony zerttegen әr ónerpaz halyqtyq múrany mol tabady. Rahiya apay óner men ómirdi birdey shyndaghan adam.

«Túlpardan iz qalady» deydi halyq, onyng óneri óshpes órshildigimen qúndy. Ol kisimen sahnada birge oinaghanymdy men әrkez maqtan tútamyn» dep edi aqynnyng qyzy.

Rahiya Qoyshybaevanyng teatr sahnasynda ýlken roliderdi somday jýrip, Múhtar Áuezovtyng «Abay» romany boyynsha jasalghan piesasynda Zere roli jayly Qazaqstannyng halyq әrtisi Biyken Rimova óz kezinde bylay degen:

«Rahiyanyng bizdi tolghandyrghan kýrdeli enbegi Múhtar Áuezovtyng «Abay» romanyndaghy Zere roli. Birinshi kóriniste jas shәkirt Abay Semeyden auylgha keledi. Saghynyp kýtken әjesi: «Jaman neme, maghan búryn kelmey әkene kettin-au, jaman neme?!»  degeni. Rahiya jas Abaygha qadala qaraghanynyng ózi nemeresining nemen kelgenin, qalay kelgenin barlap otyrghanday edi. Rahiya ýlken jýrekti el anasynyng rolin keremet somdady. Spektaklidi kórip otyrghan orys rejissery Zavadskiy «Rahiya shyn mәninde daryn, adam janyn tebirentetin naghyz dramalyq akter» dep joghary bagha bergen»

Qazaqstannyng halyq әrtisi Rahiya Qoyshybaeva Qazaqtyng Memlekettik Jambyl atyndaghy filarmoniyasynda da qyzmet etip, jer-jerdi aralap óner kórsetti. Qaymaghy búzylmaghan halyq әnderin nәshine keltire oryndap, әn qanatynda samghady.

Qazaq radiosynyng altyn qorynda halyqtyng «Aqbayan», «Gýlderay», «Aghajan Lәtipa», «Qúrbymay», «Kókemay», «Mausymjan», «Aughaysha», «Aqqayyn», «Mayra», «Ahau arman», Syrdyng «Qaratorghayy», Sadyq Kәrimbaevtyng «Jetisu», «Traktorshy qaryndas» jәne taghy da basqa jiyrma  shaqty әni saqtalghan.

Rahiya Qoyshybaevagha Múhtar Áuezovtyng «Abay joly» romany boyynsha jasalghan piesasynda Zere róli ýshin 1952 jyly  QazSR-ining Memlekettik syilyghy berildi. Ghabit Mýsirepovtyng «Qozy Kórpesh – Bayan súluynda» Bayannyng anasy Kýnikeydin, Gh.Mýsirepovtyng «Aqan Seri - Aqtoqty» tragediyasynda  Aqtoqtynyng sheshesi Dәmelini, Shahmet Húsayynov «Aldar Kósesinde» Mensúludy, Sәbit Múqanovtyng «Shoqan Uәlihanov» piesasynda  Zeynep ciyaqty kýrdeli beynelerdi sahnagha shyghardy.

Klassikalyq dramaturgiyadan N.V.Gogoliding «Revizorynda» Anna Andreevnanyn, A.N. Ostrovskiyding «Shyndyq jaqsy, al baqyt odan da artyq» jәne «Talanttylar men tabynushylarynda» Mavra Tarasovna men Dolina Panteleevnanyn, J.B. Molierding «Skapenning ailasy» men «Saranynda» Zerbiynetta men Frozinanyn, t.b. sahnalyq túlghasyn jasady. 1940 jyldan kinogha týsti, «Rayhanda» Ana, «Abay әninde» Zeynep, «Altyn mýiizde» Jamal, «Mahabbat dastanynda» Kýnikey, «Bizding sýiikti dәrigerde» milisioner әiel, «Eger bizding bәrimiz de» Shaysheker rólderinde sheber oinady.

Ghasyrlar qoynauyna jetetin óshpes әn múrasyn qaldyryp ýlgi bolghan daryn iyesi – Qazaqstannyng halyq әrtisi, Qazaqstan Memlekettik syilyghynyng laureaty, Enbek Qyzyl Tu ordenining iyegeri Rahiya Qoyshybaeva maydaqonyr ýnimen óz zamanynyng búlbúly atanghan ayauly әnshi. Býgin biz kózden ketse de kónilden ketpesin degen tilekpen eske ala otyryp, Rahiya apamyzdyng ómirinen az ghana maghlúmat berdik. Óner halyqtiki. Altynday tot baspaytyn halyq óneri jalghasyn tauyp órkendey berse, Rahiya apamyzdyng izin basqan úrpaqtary kóbeye bermek.

Altyn Imanbaeva,

Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Qazaqstan Jurnalister Odaghy syilyghynyng laureaty

Abai.kz