Digital Qazaqstan: Sifrlyq ózgerister baghdary

Preziydentimiz Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev «Jasandy intellekt dәuirindegi Qazaqstan: ózekti mәseleler jәne ony týbegeyli sifrlyq ózgerister arqyly sheshu» atty Qazaqstan halqyna Joldauyn jariyalady. Búl baghdarlamalyq qújat el damuynyng strategiyalyq baghdaryn aiqyndap, memlekettik sayasattyng aldaghy jyldardaghy manyzdy baghyttaryn belgilep berdi.
Joldauda sifrlyq kýn tәrtibin ilgeriletuge airyqsha mәn berildi. Memleket basshysy jasandy intellektini keninen engizu jәne auqymdy sifrlandyru elimizding strategiyalyq baghdarynyng negizgi tetigi boluy kerek ekenin aitty. Shyn mәninde, múnday qadam Qazaqstannyng barlyq sektordaghy әleuetin aitarlyqtay arttyryp, ekonomika men әleumettik salany sapaly jana dengeyge shygharugha jol ashady.
Preziydentimiz týbegeyli sifrlyq ózgeristerding týpki maqsaty – azamattardyng әl-auqatyn arttyru, olardyng ómir sýru sapasyn jaqsartu jәne elding bәsekege qabilettiligin nyghaytu ekenin erekshe atap ótti. Osyghan baylanysty Qazaqstandy tolyqqandy sifrlyq derjava retinde qalyptastyru tayau jyldardaghy basym mindetterding biri bolyp belgilenip otyr. Sol arqyly jana tehnologiyalar ekonomikalyq janghyrtu men әleumettik túraqtylyqtyng negizine ainalady.
Kózdegen maqsatqa qol jetkizu ýshin sifrlyq damudyng negizgi baghyttaryn, sonyng ishinde jasandy intellekt, platformalyq ekonomika, ýlken derekqorlardy paydalanu jәne basqa da salalardy aiqyndaytyn Sifrlyq kodeksti tezirek qabyldau asa manyzdy. Deputattar búl júmyspen osy sessiya barysynda belsendi ainalysatynyn atap ótken jón. Sonymen qatar Preziydentimiz barlyq sifrlyq bastamalardy jalpyúlttyq baghdarlamagha biriktiretin «Digital Qazaqstan» birynghay strategiyasyn әzirleudi tapsyrdy.
Joldauda investisiyalyq sayasatqa da erekshe nazar audaryldy. Memleket basshysy Ýkimetke sheteldik kapitaldy tartu tetikterining tiyimdiligin qayta qaraudy jәne arttyrudy, sonday-aq, óndeu ónerkәsibi men joghary tehnologiyalyq salalargha basa mәn bere otyryp, jana investisiyalyq kezendi bastaudy mindet etip jýktedi.
Belgilengen basymdyqtardyng qatarynda bәsekelestikti kýsheytetin, ekonomika, qarjy jýiesindegi tehnologiyalardy damytugha jәne sifrlyq aktivter ainalymyn liyberalizasiyalaugha yqpal etetin Bankter turaly zang qabyldau bastamasy da bar.
Senatorlar osy sessiyada júmys isteytin manyzdy qújattardyng taghy biri – Alatau City-ding arnayy qúqyqtyq mәrtebesin bekitetin zan. Jana qala tehnologiyalyq órleuding jәne Qazaqstannyng keleshektegi kelbetinining jarqyn kórinisine ainalugha tiyis.
Memleket basshysy auyl sharuashylyghyn damytu salasyna da erekshe nazar audardy. Parlamentke EAEO ayasynda otandyq ónim óndirushilerdi qorghaudy zanmen qamtamasyz etuge qatysty naqty mindet jýkteldi. Búl qazaqstandyq kәsipkerlerding jaghdayyn qúqyqtyq túrghydan kýsheytuge jәne agrarlyq salanyng eksporttyq әleuetin nyghaytugha mýmkindik beredi.
Sonday-aq Preziydentimiz jer resurstaryn basqarudyng ashyqtyghy men tiyimdiligin qamtamasyz ete otyryp, kadastrlyq mәlimetterdi, infraqúrylymgha jәne jer qoynauyn paydalanugha qatysty aqparatty biriktiretin jer resurstarynyng birynghay sifrlyq kartasyn qúrudy tapsyrdy.
Kólik-logistikalyq salanyng damuy da sifrlandyrumen tikeley baylanysty ekeni anyq. Osyghan oray Memleket basshysy tranzit ýshin jahandyq bәseke kýsheye týsken qazirgi jaghdayda Qazaqstan sifrlyq sheshimder men jasandy intellekt tehnologiyalaryn keninen engizu arqyly ghana óz pozisiyasyn saqtap, nyghayta alatynyn atap ótti.
Búl túrghyda barlyq tasymaldau prosesterin bir jýiege biriktiruge mýmkindik beretin kópbeyindi sifrlyq platformany engizu erekshe manyzgha iye. Sondyqtan Memleket basshysynyng tapsyrmasymen jaqyn ailarda biznesting infraqúrylymgha teng jәne avtomatty qoljetimdiligin qamtamasyz etetin Smart Cargo jýiesi iske qosylugha tiyis. Búl kólik salasyn sifrlandyru ýshin manyzdy kezeng jәne onyng ashyqtyghy men tiyimdiligin arttyratyn tiyimdi tetik ekeni sózsiz.
Preziydentimiz shaghyn jәne orta biznesti damytu mәselesine toqtalyp, qúqyqtyq bazany kәsipkerlerding qajettiligine qaray beyimdeu kerek ekenin jetkizdi. Osy rette jasandy intellekt tehnologiyasyn paydalanu arqyly zannamany týgel tekserip, zerdeleu bastamasy uaqtyly qolgha alynghanyn atap ótken jón.
Sonymen qatar Memleket basshysy túrghyn ýy sharuashylyghy men qúrylys salasyndaghy basymdyqtardy belgilep berdi. Búl rette jasandy intellekt tehnologiyalarynyng kómegimen ghimarattardy aqparattyq modelideu әdisin keninen qoldanudyng manyzy zor. Sonday-aq qúrylystyng barlyq kezenine tolyq monitoring jýrgizudi qamtamasyz etetin últtyq sifrlyq platformany iske qosu da qajetti sheshim bolghany anyq. Osy orayda deputattargha manyzdy tapsyrma berildi. Ol – salanyng qauipsiz әri ashyq boluyna jәne túraqty damuyna berik zannamalyq negiz qalaytyn jana Qúrylys kodeksin jyl sonyna deyin qabyldau.
Joldaudyng negizgi erekshelikterining biri – Memleket basshysynyng parlamenttik reforma jýrgizu turaly úsynysy bolghany belgili. Búl bir palataly Parlamentke kóshudi kózdeydi. Atalghan bastama – tarihy mәnge ie jәne Preziydentimizding Ádiletti Qazaqstan qúru, demokratiyalyq instituttar men tetikterdi kýsheytu jolyndaghy bayypty baghdarynyng logikalyq jalghasy.
Memleket basshysy Senat 1995 jyly elimizde kýrdeli әri túraqsyz sayasy jaghday bolyp túrghan sәtte qúrylghanyna nazar audardy. Sonday-aq Palata ótken 30 jylda memlekettik qúrylymnyng túraqtylyghyn, zannama jýiesin damytudy jәne negizgi reformalardyng iske asyryluyn qamtamasyz etip, ózining asa manyzdy tarihy missiyasyn abyroymen, tiyimdi atqarghanyna toqtaldy. Osyghan baylanysty elimizdegi sayasy jýie men sayasy mәdeniyetting damuyn jәne azamattyq jauapkershilik dengeyining kóteriluin eskerip, Qazaqstannyng parlamenttik jýiesin jetildiruding jana kezenin talqygha salatyn uaqyt jetip otyr.
Preziydentimiz Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev múnday manyzdy reforma tek ashyq әri jan-jaqty qoghamdyq talqylau negizinde ghana iske asyrylatynyn aitty. Soghan sәikes Memleket basshysy bir palataly Parlamentke kóshu mәselesin azamattardyng jәne sarapshylardyng qatysuymen bir jyl kóleminde talqylaudy úsyndy. Búghan qatysty qorytyndy sheshim jalpy halyqtyng pikirin eskere otyryp, jalpyúlttyq referendum arqyly qabyldanbaq.
Jalpy, Preziydent Joldauyn Qazaqstandy janghyrtudyng jana zamandaghy keshendi jol kartasy dep qabyldaymyz. Sebebi, jasandy intellekt pen sifrlyq sheshimderdi jappay engizu aldaghy jyldary memleketimizding bәsekege qabilettiligining manyzdy sharty әri ornyqty damudyng kepili bolatyny sózsiz.
Preziydentimiz jýktegen mindetterdi jýzege asyru – Ýkimet pen Parlamentting ghana jauapkershiligi emes, barsha azamat ýshin ortaq is.
Biz júdyryqtay júmylsaq qana bayypty damu jәne Ádiletti, Quatty әri Zamanauy Qazaqstandy qúru baghdaryn odan әri tabysty jalghastyra alamyz.
Mәulen Áshimbaev,
QR Parlamenti Senatynyng Tóraghasy
Abai.kz