.png)
Eldiksiz eshkimning de kósegesi kógermeydi!
25 qazan - Respublika kýni!
Jazushynyng últtyq tәuelsizdik jәne últ bolashaghy turaly oi- tolghanystary
Ábish Kekilbayúly «Tәuelsizdik tolghauy» atty enbeginde: «Biz azattyqty bir kezdegi joghaltqan dәurenimizge qayta oralu ýshin alghan joqpyz. Ol dәuirden býgingi adamzat týgili, bizding ózimizge de ilese almay tarihtyng qiyan týkpirlerinde qalyp qoydy. Biz ol kezden mirasqa jetken múralarymyzdy múqiyat mengerip, joghalta bastaghan daralyq sipattarymyzdy qalpyna keltirip, biraq soghan qanaghattanyp qalmay, ozyp ketken zamana kóshin quyp jetip, sol kezden bergi ketip kele jatqan qapylarymyzdy týgendep, ornyna keltirip, erteng de, býrsigýni de, alys bolashaqta da últ retinde, el retinde jer betinde qala aluymyz ýshin jan ayamay kýresuimiz kerek. Ózimizdi ózimiz shyndap, ózgeden esemiz ketpeytindey bop ar-namysqa tyrysuymyz qajet. Tәuelsizdikting baghy sonda ghana janady. Tәuelsizdik jolynda qan da tógilgen, jas ta tógilgen, ter de tógilgen. Biraq, ar tógilmeui kerek», - dep últtyng keleshek damuynyng maqsattaryn osylay anyqtaydy.
«Últ» - «halyq» úghymynyng sinoniymi әri «memleket» úghymyn da bildiredi, últ ózining tarihy barysynda qalyptasady, últtyng memleket boluy ýshin ortaq territoriyasy, ortaq tili men ortaq mәdeniyeti, ótken ortaq tarihy men ortaq bolashaghy boluy kerek, qazaq halqy ótken ghasyrlar tarihynda eldigi ýshin, jeri ýshin, ózining jahandaghy orny men bolashaghy ýshin qyzyl qanyn tókti, janyn ayamady, qúndylyqtaryn qarashyghynday saqtady.
Eng bastysy, qazaq halqy XXI ghasyr men jana mynjyldyqqa azat últ, tәuelsiz memleket bolyp ózining bolashaghyna batyl attady, búl últtyng kóp ghasyrlar boyyndaghy qalyptasuynyng jemisi de әri jenisi.
Ábish Kekilbayúly kórkem tuyndylarynda qazaq halqynyng tarihyn, últ ómirin, bolmysy men salt-sana dәstýrlerin filosofiyalyq - psihologiyalyq terendilikpen beyneledi, әdeby keyipkerlerining ishki әlemin, olardyng taghdyrlaryn, sezimderi men ómirlik sәtterin әdebiy-kórkem sheberlikpen surettedi.
Akademik Serik Qirabaev: «HH ghasyrdyng ekinshi jartysynda әlemdik әdebiyet ýrdisinen ýlgi alyp, ómirdi tanu men suretteuding jana jolyndaghy izdenisterge shyqqan jazushynyng «Anyzdyng aqyry», «Ýrker», «Elen-alan», «Abylay», «Shynyrau», t.b. shygharmalary qazaq әdebiyetining altyn qoryna kirdi. Búlardaghy kórkemdik izdenister – ómirdi suretpen tanu, psihologiya, adamdy oiy men sezimi arqyly ashu, shyndyqtyng syry men shyny jayy oily tolghanystar jalpy últtyq әdebiyetting bedelin kóterdi» dep bagha beredi.
Jazushy elding Kenester Odaghynan shyghyp, egemen el boluy ýshin, tәuelsiz memleket boluy ýshin atsalysty, tәuelsizdikting alghashqy jyldary memleketting qalyptasuyna, elding birligi men tútastyghy ýshin ayanbady.
1996-2002 jyldary Qazaqstan Respublikasy Memlekettik hatshysy Á.Kekilbaevtyng kenesshisi bolghan, QR BGhM GhK Memleket tarihy institutynyng qyzmetkeri, sayasy ghylymdarynyng doktory Japsarbay Quanyshev: «Tumysynan tereng oishyl Ábish Kekilbaev jan-jaqty bilimge sýiengen kemenger suretker retinde adam men qogham, tabighat pen órkeniyet, tarih pen bolashaq tújyrymdamalaryna mýlde janasha qarau kerektigin erte týsindi. Ábekeng el jýregining dýrsilin sezetin, ózi ómir sýrip jatqan ortanyng qyr-syry men jay-japsaryn, mýddesin, óz qoghamy men elining әlemdik órkeniyettegi orny men onyng damu ýrdisterin әdebiyetshi - túlghalardyng ortasynda jýrgen kezinen-aq bilgen. Sondyqtan, erkin oily qalamger jәne gumanist túlgha ózin sayasatta da erkin sezindi, pikir derbestigin de joghaltpady», - deydi.
«Ar» gazetining súraqtaryna bergen jauabynda Ábish Kekilbayúlynyng ózi: «Tәuelsizdik jyldaryndaghy qyzmet jolym - júrtshylyqtyng kóz aldynda. Biraq ólimimdi satyp, mansap qughan eshtenem joq. Shaqyrghan qyzmetterin ózime qol kórsem – bardym. Saylaghan qyzmetterine – kórsetilgen senimdi jerge tastamay, qabyl aldym. Biraq, qay – qaysysy da tarihy qiyn synaqtar kezeninde qiyn mindetter arqalaytyn kýrdeli qyzmetter edi. Men olargha baq, dәreje, artyqshylyq dep emes, eng aldymen, ýlken jauapkershilik dep týsindim», - dep qayyrady, býginde bir anyghy, osynau jauapty tarihy tústa kiyeli tәuelsizdik múrattaryn aldamshy mýddelerge, týkke túrmaytyn tirshilik qaraketterine aiyrbastamady, últyna, eline adal qaldy, ózining parasat payymyna berik boldy.
Ekonomika ghylymdarynyng doktory, professor Myrzageldi Kemel Ábish Kekilbaevtyng el tәuelsizdigining bastau jyldarynda últtyq memleketting sayasy órisining kemeldenuine sinirgen zor enbegi men kisilik kelbetine arnalghan jazbalarynda: «Ol qúlshynys pen tәubeni teng ústap, ózi ghana jetilip qoymay, ózgelerge de ýlgi bolumen ghúmyr keship keledi, qashanda bolmysy baysaldylyqpen bayyp, minezi qarapayymdylyqpen kórkeyip túrady. Uaqytta iz qaldyru әrkimning óz enshisinde. Ábekeng uayymsyz jýrip, uaqytyn tekke ótkizetinderden emes. Tirshilik – kólding betinde, zamana jelding ótinde, eskeksiz qayyqtay qaltyldaumen ghúmyr keshkenderge, qashan kórseng jausyrap, óshtik izdep otyratyn óshpendige, qanaghatty úmytqan toyymsyz jebirge, men bireuden nege qalyp baramyn dep emes, ózinen eshkim ozbasa dep tileytin kóre almasqa, taghy sonday tómenderge baghyt berer, tәufiq –tәubesine keltirer sózdi Ábekennen tabamyn» - dep túlghalyq dara bolmysyn sipattaydy.
Ábish Kekilbayúly últtyng qazirgi damu satysynda jauapkershilik, últtyq namys jәne últtyq sana kerektigin týsindirdi, halyqtyn jana tarihy sanasy, jana oilau jýiesi, qazaq eli qanday boluy kerek degen súraqtargha jauap izdedi, el múrattaryn tәrk etpeuge, últty jasampazdyq tәuekelge, gumanistik sipatta jәne innovasiyalyq – janarushylyq baghytta damugha, ótken adamzattyq tәjiriybege sýienuge, otanshyldyqqa, uaqytsha joqshylyq pen qysyltayandyqqa shydaugha, últtyng ózi shyghar biyigin ózi belgileuge, ózining aldyna ózi maqsat qoya biluge, ynsaptylyq túrghysynan ónegeli bolugha, yjdahatty enbek pen parasatty izdenisterge, ýzdiksiz ózgeristerge, bayandy bolashaqqa, kemel adamgershilik pen últtyq ýlken jauapkershilikke ýndedi.
Ábish Kekilbayúlynyng әdeby – kórkem tuyndylary, qoghamdyq – sayasy jәne filosofiyalyq múrasy intellektualdyq qazynagha ainaluda, qazir de tәuelsizdik turaly, el tarihy, últ turaly oi- tolghanystary últtyq iydeologiya negizderin qúraydy, kemenger jazushynyn iri tarihy sayasy qayratkerlik túlghasyn da kórsetedi.
Últty úly múrattar ghana algha jeteleydi!
Bizding bolashaqqa ýlken senimmen qaraugha barlyq negiz bar. Tek ony der kezinde ornymen bilsek lazym. Ol ýshin әleumettik birlik pen últtyq namys kerek. Olar tek gumanistik sipatta, innovasiyalyq – janarushylyq baghytta boy kórsetkeni dúrys. Óitkeni últty úly múrattar ghana algha jeteleydi.
Bizding qolymyzgha memlekettik tәuelsizdik dәl osynday syn kezende qayta oraldy. Qaytqan malda qayyr bar degendey, qayta oralghan mýmkindikti qayyrly etu – halyqtyq túrlau men pәtuagha baylanysty. Ol – bizding әrqaysymyzdyng әleumettik әleumetimiz ben azamattyq sanamyzgha tәueldi.
***
Tәuelsizdikti kógertip – kórkeytip, barsha múratyna jetkizetin – ghylymy damugha negizdelgen jasampazdyq tәuekel. Ol ótkendegi ózimizding de, ózgelerding de ashy – túshy tәjiriybelerin jiti ýnilip, uaqytynda dúrys qorytyndy jasay biluge mindetteydi. Odan eng aldymen angharghanymyz - últ bolugha jetilu eshqashanda eshkimge de onay týspegen. Tarih synaghyna tek uaqyt talabyna uaqytyly beyimdile alatyn asa sergekter men alghan dúrys baghytynan qaytpaytyn asqan tabandylar ghana tótep bere alghan. Artta qalghan tauqymetterden alar taghylymyz – osy. Al artymyzda biz bayqamay ótken júmaq pen peyish joq. Ne jaqsylyq kýtsek te, tek aldan kýtemiz.
***
Qazaq qanday jolmen ilgeri basuy kerek? Qanday baghyt ústansaq, tezirek el bolyp kete alamyz? Búl mәselede de eshkimge úqsamaytyn atymen jana ýrdis tabu óte qiyn. Óitkeni, tarihy damudyng daghdylaryn kýlli adamzat qalyptastyrady. Al últ – onyng bir bólshegi ghana. Demek, kez kelgen halyq ózin ózi aman saqtap qaluy jәne ilgeri dami bilui ýshin býkil adamzattyq tәjiriybege jýginuge mәjbýr bolady. Osy retten kelgende, adamzattyng damu joldaryn meylinshe zerdelep, jete biluimiz qajet.
***
Memleketting qalyptasuy - búl barynsha úzaq әri tym kýrdeli prosess. Óitkeni, talay tar jol, tayghaq keshulerden ótken Úly kósh әrqily jymysqy sayasattyng yqpalynda qalyp qoyghandyqtan, tól tarihymyzdy tereninen tany almay keldik. Al tarih halqymyzdyng ótken ómiri, ata-babalarymyzdyng ómir joly. Bir halyq ózining tarihyn bilmese, bir el ózining tarihyn joghaltsa, onyng artynsha ózi de joghalugha ynghayly bolyp túrady. Demek, býtin bir elding ruhymen qalyptasqan tarihty eshqashan óshiruge bolmaydy.
***
Tarih - taghylym. Sondyqtan, memlekettiligimizding qalyptasuy kezenindegi handarymyzdyng dәuirin, sol tústaghy jyraular men abyzdardy, biyler men batyrlardy bar bolmysymen úrpaq sanasyna siniru kerek. Uaghynda: «Eshbir dúshpan basynbaghan elmiz, basymyzdan sóz asyrmaghan elmiz, dosymyzdy saqtay bilgen elmiz, dәm-túzdy aqtay bilgen elmiz», dep tolghaghan Qazybek by babamyz sekildi qazaq halqynyng qadir-qasiyetin, últtyq sipatyn dóp basyp beynelegen eshkim bolmaghan shyghar, sirә. Alash balasy arghy-bergi taghdyrynda talay búralan-búralang belesterden ótip, bostandyqqa jetip, jer betinen Qazaq atyn joghaltpay, Mәngilik El bolugha, bayandy bolashaqqa betbúrys jasap keledi.
***
Óz memleketinning tәuelsizdigin qasterleu, ózing túratyn elding egemendigin qúrmetteu – tek patriottyq paryz ghana emes, ýlken gumanistik jauapkershilik. Ózi jýrgen ortanyng aldynda ghana emes, óz taghdyry aldyndaghy jauapkershilik. Ózi jýrgen ortanyng jarastyghyn oilaghan adam ghana jarastyqty dýniyede ómir sýre alady. Tek azat adamdar men tәuelsiz halyqtar ghana dýniyede onday shynayy jarastyq ornata alady. Óitkeni, halyq bostandyqqa jetpey túryp, qogham bostandyqqa jete almaydy. Qogham bostandyqqa jete almay túryp, adam bostandyqqa jete almaydy. Tәuelsizdik qazirgi adamzattyng eng basty múrasy, eng asyl iygiligi. Sondyqtan, uaqytsha qiyndyqtargha bola mәngilik múrattardy tәrk etuge bolmaydy.
***
Endeshe adamzat qoghamynda bolyp jatqan әlgindey qúbylystargha baylanysty bizding óz últtyq bolmysymyzda, últtyq sanamyzda qanday ózgerister boluy yqtimal? Búl súraqtyn kez kelgen estiyar azamatty enjar qaldyrmaytyny әbden týsinikti. Oghan dúrys jauap tabu ýshin jalpy adamzat qoghamynyng ótken jolyna taghy da kóz jýgirtuge mәjbýr bolamyz. Óitpeyinshe, biz algha basyp baramyz ba, ne keyin sheginip kelemiz be, alghan baghytymyz dúrys pa, búrys pa deytin kýdik kýmәnnan aryla almas edik.
Al, últtyq sana degenimizding ózi de, әr adamnyn jeke azamattyq sanasy siyaqty, әr últtyng óz tirshiligin ózi baghdarlauy, ózining barar jerin, shyghar biyigin ózi belgileui, ózining aldyna ózi maqsat qoya bilui.
Bәrin aitta birin ait: úzaq jyl bodandyq kórgen halyqty bostandyqqa ýiretetin – Tәuelsiz memleket. Últ – memleketting kósegesin kóteretin – últtyq damu.
***
Últtyq damudyng eng basty tetigi – ýzdiksiz ózgeris ýstindegi qorshaghan ortagha beyimdele bilu. Biraq, búl ghasyrlar boyy qalyptasqan mentaliytetindi taban astynda býgin bylay, erteng olay onay qúbyltyp otyru degen sóz emes, әr aluan dýniyede ózindik bet bederindi saqtap qalu ýshin óz mentaliytetine meylinshe úqypty qarau degen sóz. Mentaliytet, jalpy, ózgeris ýstindegi ýderisten atymen beytarap qalu degen degen sóz emes. Ol ózin – ózi órkendeuge emes, ózin- ózi qúrtugha alyp baratyn jol. Mentaliytetting kýrdeli qúrylymyn jiti zerdelep, ony ózgermeli dýniyege sәikestendire bilu arqyly ghana tirshilik iyesi óz tirshiligin saqtay alady. Sol arqyly ózindik erekshelikterin qorghap qana qoymay, odan iri damyta alady.
***
Biz tanghajayyp qiyal dýniyesinde emes, kedir búdyr shyndyq dýniyesinde ómir sýrip otyrghanymyzdy bir sәt te úmytpaghanymyz jón. Eshkimning qyzylyna qyzyqpaytynymyz belgili. Biraq, eshteneden de qapy soghyp qalmauymyz kerek.
***
Úlan baytaq ólkemizding qay púshpaghyn da óz ýiimizdey kórip, ystyghyna kýiip, suyghyna tonyp, bir atanyng balasynday birge kógertip, birge qúlpyrtugha bilek sybanyp, birge kirispegen jerde, birlik bereke jayyndaghy әngimening de túzy jenildey bermekshi. Etek jeni Europa men Aziyany birdey qamtyp jatqan en baytaq Otanymyzdy janasha qorghap ýirenbey túryp, zamanamen qatar adymdap, qatar damuymyz da kýmәndi.
***
Naryq jaghdayynda inttelekt – әri kapital, әri búiym, әri biylik. Osy túrghydan kelgende, intellekt iyesi biylikte jýrsin, bizneste jýrsin, ziyalylyqqa tәn saliqalylyqtan aiyrylmaghany dúrys. Sayasy qúshtarlyqtar jeteginde kete beru shyn ziyalylyqqa jat. Ásirese ruhany ekologiyamyzdyng negizi bolyp otyrghan ornyqtylyq ahualdy tenseltip almaugha múqiyattylyq oryndy bolar edi. Ol ýshin barlyq mәselege eldik túrghysynan kelgen jón. Bizding halqymyz el ishindegi jarastyqty úqqan. Sol jarastyqtyng ýligisi eng aldymen elitamyz, mandayyna bitken ziyaly qauymymyz kórsetkeni abzal. Eldik – bizding býgingi tandaghy barshamyzgha birdey ortaq, birdey qymbat birden –bir jetistigimiz. Eldikti saqtay bilu - eng asyl múratymyz. Eldiksiz eshtenede bitpeydi. Eldiksiz eshkimning de kósegesi kógermeydi.
***
Biz qazir sayasy tәuelsizdigimizdi nyghaytyp jatyrmyz. Ol jolda tabyssyz da emespiz. Biraq ekonomikalyq tәuelsizdigimiz turasynda tap búlay batyl aita almaymyz. Óitetini – bizderding kýnkóris aiyru ýrdisimiz qalghan adamzat jetken biyikten әli de bolsa tómen túr. Múny ashyq moyyndamasaq, ózimizdi ózimiz aldarqatyp, әli de talay uaqyt joldan qalamyz.
Múny aitqanda men otandyq biylik oryndaryn sýtten aq, sudan taza qylyp kórsetpek oiym joq. Sybaylas jemqorlyq, paraqorlyq, aram dәuletke mastanushylyq – bizde de az oryn alyp otyrmaghany ras. Áleumettik sala ayausyz kýzeldi. Dәulet alshaqtyghy kýrt kýsheyip ketti. Múnyng bәri, әriyne, júrtshylyqtyng zandy renishin tughyzady.
Egemendigimizdi nyghaytu, tәuelsizdigimizdi bayandy etu – bizding halqymyz ben qoghamymyz aldyndaghy otanshyldyq, qalghan adamzat aldyndaghy adamgershilik paryzymyz. Artymyzdaghy úrpaqqa az kýndik yrzyq emes, bayandy bolashaq tastap kete alsaq qana, búl dýniyege bosqa kelip, bosqa ketpegendigimiz.
***
Ázirge el ekonomikasy ayaghynan tik basyp kete almay túrghanda, onyng azamattary, әsirese, óz memleketine qyzmet etu tapsyrylghandargha, eng aldymen, ynsaptylyq túrghysynan ónegeli bolugha, әli qabyrghasy qatpaghan memlekettigimizding uaqytsha kedeyligi men әlsizdigine, óz otandastary tarapynan oryn aluy mýmkin әdiletsizdikke, oryndy orynsyz ókpe bopsagha, keyde tipti shekten shyqqan dórekilik pen kekshildik kórinisterine de shydas bere túrugha tura kelmekshi.
Dәl kýni býgingi otanshyldyq – ashu arazdyqtyng shylauymen ketpeytin ústamdylyq pen shydamdylyq. Bizdi qazirgi qiyndyqtar shyrmauynan dәulet pen mansapqorlyq tay talasy emes, yjdahatty enbek pen parasatty izdenister ghana tezdetip shyghara alady.
***
Ýkimet memlekettik tildi memleketting tuynday qasterlep, memlekettik shekaraday qyraghy qorghay bilui shart. Memlekettik shekarasyna nemqúrayly qaraytyn el memlekettilikti qalay tәri etip alatyn bolsa, memlekettik tiline jýrdim - bardym qaraytyn qauym da dәl sonday kelensizdikting kebin kiyedi. Sondyqtan memlekettik tildi qúrmetteudi eng aldymen biylik oryndary kórsetuge tiyis. Memlekettik lauazym iyeleri memleketke adaldyghyn, memlekettik tilge degen qúrmetin izet – yntasymen dәleldeytin bolsyn! Shekaranyng eng senimdi saqshysy – otanshyldyq. Memlekettik tilge qúrmet – otanshyldyqtyng eng basty qasiyeti.
***
Býginde memlekettik tilimizding adamyn ashtyrmay túrghan - osy zamanghy aqyl - oidyng biyigine kóterilip alghan óreli elitanyng óz dengeyinen qaraghanda kende jatqan bayyrghy tildi qomsynghandyghy emes, keshegi bodandyq sana, býgin әr nәrsege bir qúmartqan әueni sipatqa auysyp, ulitarlyq paydakýnemdikting tyghyryghyna tirelip, ózderimen qosa býkil últtyq sanany sol túiyqqa qamap, shygharghysy kelmeytin salbókse samarqaulyqtan. Toghysharlyq individualizmning últtyq damudyng mýddeleri men ruhany eljandylyq múrattaryna des bergisi kelmeytin kertartpalyghy «Jany ashymastyng qasynda basy auyrmas» deytin bezbýirektikke moyynsynushylyqtan.
Olay deytinimiz tarihtyng talay qarang su alghan jyldarynda da әlemdik sayasat pen filosofiyanyn, kósem oy men kórkem sózdin, ghylym men tehnikanyn memlekettik is pen qúqyqtyng talay sanlaghyn últtyq oqyrmannyng aldynda sandughashtay sayrata alghan qazaq tili tәuelsiz zamanymyzda memlekettik til atqarar qay mindetti de úrshyqtay ýiirip әkete alaryna esh kýmandanbaugha bolady.
***
Ejelgi Mayqy men Sypyradan asqar tauday at qalghanmen, alaqanday hat qalmapty. Olar pәlen jyly pәlen jerde pәlen kepting ýstinde pәlen depti deytindey derek joq. Alayda, atam qazaqtyng ózine qarap ózi osqyrynghan, ózine qarap ózi múnayghan talay-talay tausyndy sózderining arasynda olardyng da auzynan shyqqan talay sóz, talay tirkes býginde maqal-mәtelge ainalyp, kýnine tilimizge qyryq ýiirilip jýrui ghajap emes.
***
Kim bolsang da bireuge qiyanatyng tiyip ketuden artyq qater joq. Árkimning de sonday qauipke úrynyp qaluy mýmkin. Al oishyldyq onday qaterden saqtandyrady.
***
Ataqty altynmen aptap, kýmispen kýptep qoysang da tot basuy yqtimal. Al adaldyq pen abzaldyqty tot kóme almaydy, ólim jene almaydy. Sondyqtan ataghyng bar bolghannan góri úyatyng bar bolghany dúrysyraq. Biraq, pende shirkin daqpyrtty da danq dep týsinip qalady.
Týbining qayyryn berse, qay-qaysymyzdyng da qazirgi qinalghanymyzdyng zeyneti ózimizding aldymyzdan shyqpaghanmen, úrpaghymyzdyng aldynan shyghary sózsiz.
Endeshe, eshteneden tauymyz shaghylmasyn. El keleshegi jolynda uaqytsha beynettin, uaqytsha joqshylyq pen qysyltayandyqtyng bәrine de shydaghan jón.
***
Sary uayym sapyratyn uaqyt ketti. Sarqylmas sabyr, útymdy әreket, tynghylyqty yjdahatty kýitteytin uaqyt jetti. Óitkeni, әrkim óz talayyn ózinen kóretin tәuekel men jauapkershilik kezeni keldi.
***
Endi qauyrt aqparattanu dәuiri tuyp, jappay zerdelenuding kezeni keldi. Taghy da sol boy ýirendi enjarlyq pen kerenaulyqtyng ynghayyna ketsek, taghdyrymyzdy týpkilikti aiqyndap beretin talay mýmkindikti qúr bekerge tәrik etip alamyz. Búl joly, biraq ózimizden basqa eshkimge de iyek siltey almaymyz.
Onyng ýstine, biylik sapalylyghy qoghamnyng sanalylyghyna tikeley baylanysty. Onday sana bilim beruding demokratiyalana týsu arqyly qamtamasyz etiledi. Tek sonday bilim alghan kýshter ghana óz biylik oryndarynyng qyzmetin oidaghyday baqylay alady. Sonda tәuelsizdik te dittegen jerden shygha alady. Osy zamanghy bәsekege tótep bere alu ýshin әlgindey saliqaly azamattyq qogham ornatuymyz qajet. Biylik sapasyn zamana talabyna layyq shynday alatyn halyqtyq sana sonda ornaydy.
Salauat Kәrim
Abai.kz
