Qazaq әdebiyetinde jana zaman keyipkerin qalyptastyruda memleketting qoldauy kerek!

Býgin, 2025 jyly 29 qazanda QR Parlamenti Mәjilisining Jalpy otyrysyndaghy Mәjilis deputaty, “Aq jol” partiyasy tóraghasynyng orynbasary Qazybek Isanyng qazirgi qazaq әdebiyeti men ruhaniyatyndaghy ózekti mәselelerdi kóterip,   QR Premier-Ministri Oljas Bektenovke joldaghan deputattyq saualy

1. Memleket pen әdebiyet dialogy

Ádebiyet pen memleket arasyndaghy baylanys – ruhany damu dengeyining aighaghy. Memleket әdebiyetke nazar audarsa, qoghamnyng ruhany immuniyteti kýsheyedi.

2025 jyly qantarda QR PreziydentI Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyng halyq jazushysy Tólen Ábdikting «Egemen Qazaqstandaghy» súhbatyna joghary bagha berip, onyng aitqan oilary últ ruhaniyaty ýshin asa manyzdy ekenin atap ótti.

Preziydent: «Ózekti oi-tolghamdarynyz arqyly últ ruhaniyaty ýshin qúndy dýniyeler aitylghan. Tól әdebiyetimizding damu kókjiyegine qatysty syn-pikirleriniz ben jas buyngha qarata aitqan aqyl-kenesteriniz oryndy dep sanaymyn. Shyn mәninde, jahandy jaylaghan qazirgidey qúbylmaly zamanda jazushylar qauymy kórkem tuyndylary arqyly әdildik, jaqsylyq jәne adamdyq qúndylyqtaryn keninen dәriptegeni jón. Búl elimizding keleshegi ýshin óte manyzdy.» - dep jazdy.

Búl sózderding astarynda qanday manyzdy ústanymdar bar?

Memleketting ruhany sayasatynda әdebiyetting ózindik orny bar ekenin bildiru;

Qalamgerding qogham aldyndaghy missiyasyna qúrmet kórsetu;

Jas buyngha әdebiyet arqyly tәrbie beruding manyzyn aiqyndau.

2. Memleket pen әdebiyetting ózara yqpaly

Memleket basshysynyng jazushygha jazghan jedelhaty – memleket pen әdebiyet arasyndaghy jana ruhany strategiyalyq seriktestikting bastauy dep bilemiz.

Múnday ózara qúrmet pen ýnqatysu – qazaq әdebiyetining damuy men últtyq ruhtyng janghyruynyng kepili.

Memleket mәdeniyetke investisiya jasap, jazushylar men óner qayratkerlerining bedeli  kóterilui kerek.

Memleket basshysynyng qazaq әdebiyetining bolashaghyna alandap, ruhany ýndestik tanytuy— qazaq qoghamynda mәdeny sayasattyng jana kezeni bastalghanynyng belgisi. Ýkimet búl ýnqatysudy jýieli formatqa ainaldyryp, әdebiyetti  últtyq sana men ruhty janartudyng negizgi tetigi retinde damytuy qajet.

Maqsat – qazaq әdebiyetinde jana zaman keyipkerin qalyptastyrudy memlekettik ruhany strategiyalyq sayasattyng basym baghytyna ainaldyru, ýkimet pen әdebiyet  arasyndaghy mәdeny ýnqatysudy jýieli dialogtyq platforma retinde bekitu.

Múnday dialog:

Ádebiyetti últtyq iydeyany jýzege asyru qúraly retinde tanugha;

Qoghamdyq sanany qalyptastyruda jazushynyng ruhany kóshbasshylyq rólin moyyndaugha;

Ádebiyetting memlekettik sayasattaghy mәrtebesin arttyryp, «Ruhany Tәuelsizdik» iydeyasynyng naqty iske asuyna yqpal etui tiyis.

3. Memleketting túraqtylyghy men últtyq biregeyligin qalyptastyratyn - әdebiyet.

Ádebiyet – memleketting mәdeny jәne iydeologiyalyq kýshi. Ádeby shygharmalar halyqty bir maqsatqa úiystyryp, patriotizmdi oyatady.
Tәuelsizdik jyldaryndaghy qazaq poeziyasy últtyq biregeylik pen ruhty qalyptastyrdy.

Qazirgi zamanda sayasy túraqtylyqtyng ózi mәdeny jәne ruhany ýilesimge tәueldi. Mysaly, Europadaghy Aghartu dәuiri (XVIII gh.) әdebiyet pen filosofiyanyng órleui arqyly ghylym men sayasattyng da órkendeuine jol ashyp, memleket damydy.

Ádebiyet – memleketting ruhany kody, ghylymnyng iydeyalyq tiregi jәne últtyng mәngilik jany.

Álemdik diplomatiyanyng jiligin shaghyp, mayyn ishken memleket basshysy “әdeby diplomatiya” arqyly kóptegen memleketterdin  óz yqpalyn jýrgizip otyrghanyn jaqsy biledi. (Mysaly, Fransiya – Gugo men Kamu arqyly, Japoniya – Murakamy arqyly).

Ádebiyet – últtyq iydeologiyanyng júmsaq kýshi degen osy.

Halyqtyng eldik sanasyn jәne últtyq biregeyligin qalyptastyratyn -

Ádebiyet.

Memleketting damuy da, ghylymnyng damuy da eng aldymen әdebiyetten, yaghny ruhaniyattan bastalady.

Ghylym men tehnika qansha órkendese de, әdebiyetsiz ruhaniyat negizi joq, qoghamnyng jany bolmaydy.

Keshegi biylik basyndaghy bir adamdy ghana Nobeli syilyghyna úsynu maqsaty daryndy jazushylarymyzgha tosqauyl bolghan otyz jyl artta qaldy... Endi memleket basshysynyng ózi әdebiyetke qoldau jasauda. 

Alayda, qazirgi qoghamda zamanauy keyipker beynesi әdebiyette tolyq somdalmaghan. Ádebiyet pen memlekettik iydeologiya arasyndaghy ózara yqpal әlsiz, jas buynnyng әdebiyetke qyzyghushylyghy tómendep jatyr. Sondyqtan búl baghytta jýieli mәdeny sayasat pen ruhany baghdar qajet.

Álemdik әdeby bәsekege qauqarly últtyq dengeydegi proza men poeziyany irikteumen ainalysatyn bilikti sarapshylardy qoldau kerek. Bizde әdeby kәsiby syn әlsiz. Prozanyng mazmúny, poeziyanyng osy zamandyq aghymdary ózgerdi. Ókinishke oray ýkimettik qúzyrly oryndarda osy zamanauy әdebiyet pen mәdeniyetting iyisi múrnyna barmaytyndar әdebiyetti qoldauda nemqúraydylyq pen sharasyzdyq tanytuda.

Qazir qazaq әdebiyetindegi ruhany daghdarys bayqalady. Kóp shygharmalar Ótken zamanyng sýrleuinen shygha almaushylyq bar. Al qazir elge bolashaqqa senimdi, jarqyn jol kórsetetin shynayy shygharmalar kerek. Ásirese, jastargha últtyq ústanym men jarqyn tehnologiyalyq jana zamandy úshtastyra bilgen últtyq keyipkerler kerek.

Qazaqtyng sanlaq jazushysy Sattar Erubaevtyng ótken ghasyrdyng otyzynshy jyldary, zúlmat kezende jýrip, 20 jasynda jazghan “Mening qúrdastarym” romanynday óz zamandastaryn somdaghan,  olardyng jasampazdyghyn tolghaghan,  últtyq әdebiyette túlghalyq, ruhany janaru iydeyasyn jyrlaghan kesek shygharmalar kerek.

«Aq jol» fraksiyasy qazaq әdebiyetining damu qarqynyn kýsheytip, qalamgerlerdi ruhany terendik pen kemeldikke  baghyttau maqsatynda Qazaq Ádebiyet institutyn ashudy úsynady. Ádebiyet instituty AQSh, Qytay, Germaniya, Ýndistan jәne tb kóptegen memleketterde bar. Kezinde Kenes odaghynyng ózi  Ádebiyet institutyn ashyp, qalamgerlerding jana buynyn dayyndap shyghardy.

Qatang qadaghalaumen әlemdik 100 prozalyq, 100 poeziyalyq tuyndylardyng audarmasyn jasau qajet. Qazaq әdebiyetining ozyq tuyndylarynyng sapaly audarmalaryn jasap, Orta Aziya,týrik memleketterinen bastap, әlemge nasihattau isin jolgha qoi kerek. Búghan deyingi jasalyp, shetelderge taratqan audarmalardyng kóbisining sapasy syn kótermeytinin әigili qalamgerlerding  ózderi talay jazdy.

Ýkimet pen Jazushylar odaghy arasynda túraqty “Ruhany kenes” qúrudy úsynamyz.

Jylyna eki ret әdebiyet, til, mәdeniyet mәselelerin talqylaytyn konsulitativtik kenes ótkizip túru kerek.

Qúramyna – belgili jazushylar, әdebiyettanushylar, mәdeniyet qayratkerleri jәne memlekettik sayasatkerler engizilui tiyis.

Maqsaty – әdebiyetti últtyq iydeologiyanyng  júmsaq kýshi retinde qoldanu.

2021 jyly parlamentte Jazushylar odaghy, kompozitorlar, teatr qayratkerleri, suretshiler odaghy bolsyn últtyq ruh beretin, últtyq tәrbiyege ýiretetin odaqtarmen it ýiretetin odaqtardyn, jalpy  22 myng úiymnyng statusy birdey bolghandyqtan, memlekettik tapsyrysqa ie bola almay, kýnderin zorgha kórip otyrghan kýrdeli mәselelerin  kótergenbiz. Respublika kóleminde keneytilgen jiyn ótkizdik, deputattyq saual da jasadyq.  Sol kezde  Mәdeniyet turaly zangha ruhany shygharmashylyq odaqtargha  óz aldyna jeke memlekettik strategiyalyq seriktestik degen status úsynyp, engizgenbiz. Sonyng arqasynda qazir Qazaqstan Jazushylar odaghy, Suretshiler odaghy sekildi shygharmashylyq úiymdar ýkimet grantymen týrli jobalaryn qarjylandyryp otyr.

“Aq jol” fraksiyasynyng Ýkimetke naqty úsynystary:

1.Qazaq Ádebiyet institutyn ashu kerek.

2.Qalamgerler alansyz shygharmashylyqpen ainalysuy ýshin enbegine layyqty qalamaqy mәselesi naqty sheshilip, jolgha qoyyluy tiyis.

3. Qazirgi zaman әdebiyetine layyq tuyndylardyng jarnamasyn jasaudy Ýkimetting ózi qoldauy kerek. Ádebiyeti әlemge әigili Japoniya sekildi elderding osynday ýzdik tәjiriybeleri bar.

4. Álemdik 100 prozalyq, 100 poeziyalyq tuyndylardyng audarmasyn jasau qajet.

5. Ýkimet pen Jazushylar odaghy arasynda túraqty “Ruhany kenes” qúru.

6. “Qazaq әdebiyetindegi qazirgi zamankeyipkeri” taqyrybynda mektep jәne JOO baghdarlamasyn janartu.

Uniyversiytetterde “Qazirgi qazaq әdebiyetindegiadam konsepsiyasy” atty jana kurs engizu.

7. Qazaq әdebiyetining shynayy shygharmalaryn sifrlandyru,

elektrondy әdeby platforma jasau.

Búl – últtyq әdeby múranyng jana buyngha ashyq әri qoljetimdi boluyn qamtamasyz etedi.

8. Ádebiyet pen qoghamnyng baylanysyn arttyratyn sharalar baghdarlamasyn qabyldau. Ár oblys ortalyghyndaghy Qazaqstan jazushylar odaghy filialdaryn kýsheytu kerek. Jazushylar men jastardyng kezdesuin úiymdastyryp otyru qajet.

Maqsaty – әdebiyet pen ómir arasyndaghy alshaqtyqty azaytu.

Qúrmetpen, «Aq jol» fraksiyasy deputattary:

Qazybek Isa,
Azat Peruashev,
Daniya Espaeva,
Erlan Barlybaev,
Serik Erubaev,
Oljas Núraldynov.

Abai.kz