قازاق ادەبيەتىندە جاڭا زامان كەيىپكەرىن قالىپتاستىرۋدا مەملەكەتتىڭ قولداۋى كەرەك!

بۇگىن، 2025 جىلى 29 قازاندا قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىنداعى ءماجىلىس دەپۋتاتى، “اق جول” پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قازىبەك يسانىڭ قازىرگى قازاق ادەبيەتى مەن رۋحانياتىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ،   قر پرەمەر-ءمينيسترى ولجاس بەكتەنوۆكە جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالى

1. مەملەكەت پەن ادەبيەت ديالوگى

ادەبيەت پەن مەملەكەت اراسىنداعى بايلانىس – رۋحاني دامۋ دەڭگەيىنىڭ ايعاعى. مەملەكەت ادەبيەتكە نازار اۋدارسا، قوعامنىڭ رۋحاني يممۋنيتەتى كۇشەيەدى.

2025 جىلى قاڭتاردا قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى تولەن ابدىكتىڭ «ەگەمەن قازاقستانداعى» سۇحباتىنا جوعارى باعا بەرىپ، ونىڭ ايتقان ويلارى ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

پرەزيدەنت: «وزەكتى وي-تولعامدارىڭىز ارقىلى ۇلت رۋحانياتى ءۇشىن قۇندى دۇنيەلەر ايتىلعان. ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ دامۋ كوكجيەگىنە قاتىستى سىن-پىكىرلەرىڭىز بەن جاس بۋىنعا قاراتا ايتقان اقىل-كەڭەستەرىڭىز ورىندى دەپ سانايمىن. شىن مانىندە، جاھاندى جايلاعان قازىرگىدەي قۇبىلمالى زاماندا جازۋشىلار قاۋىمى كوركەم تۋىندىلارى ارقىلى ادىلدىك، جاقسىلىق جانە ادامدىق قۇندىلىقتارىن كەڭىنەن دارىپتەگەنى ءجون. بۇل ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.» - دەپ جازدى.

بۇل سوزدەردىڭ استارىندا قانداي ماڭىزدى ۇستانىمدار بار؟

مەملەكەتتىڭ رۋحاني ساياساتىندا ادەبيەتتىڭ وزىندىك ورنى بار ەكەنىن ءبىلدىرۋ;

قالامگەردىڭ قوعام الدىنداعى ميسسياسىنا قۇرمەت كورسەتۋ;

جاس بۋىنعا ادەبيەت ارقىلى تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزىن ايقىنداۋ.

2. مەملەكەت پەن ادەبيەتتىڭ ءوزارا ىقپالى

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جازۋشىعا جازعان جەدەلحاتى – مەملەكەت پەن ادەبيەت اراسىنداعى جاڭا رۋحاني ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ باستاۋى دەپ بىلەمىز.

مۇنداي ءوزارا قۇرمەت پەن ۇنقاتىسۋ – قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋى مەن ۇلتتىق رۋحتىڭ جاڭعىرۋىنىڭ كەپىلى.

مەملەكەت مادەنيەتكە ينۆەستيتسيا جاساپ، جازۋشىلار مەن ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ بەدەلى  كوتەرىلۋى كەرەك.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، رۋحاني ۇندەستىك تانىتۋى— قازاق قوعامىندا مادەني ساياساتتىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعانىنىڭ بەلگىسى. ۇكىمەت بۇل ۇنقاتىسۋدى جۇيەلى فورماتقا اينالدىرىپ، ادەبيەتتى  ۇلتتىق سانا مەن رۋحتى جاڭارتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى رەتىندە دامىتۋى قاجەت.

ماقسات – قازاق ادەبيەتىندە جاڭا زامان كەيىپكەرىن قالىپتاستىرۋدى مەملەكەتتىك رۋحاني ستراتەگيالىق ساياساتتىڭ باسىم باعىتىنا اينالدىرۋ، ۇكىمەت پەن ادەبيەت  اراسىنداعى مادەني ۇنقاتىسۋدى جۇيەلى ديالوگتىق پلاتفورما رەتىندە بەكىتۋ.

مۇنداي ديالوگ:

ادەبيەتتى ۇلتتىق يدەيانى جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى رەتىندە تانۋعا;

قوعامدىق سانانى قالىپتاستىرۋدا جازۋشىنىڭ رۋحاني كوشباسشىلىق ءرولىن مويىنداۋعا;

ادەبيەتتىڭ مەملەكەتتىك ساياساتتاعى مارتەبەسىن ارتتىرىپ، «رۋحاني تاۋەلسىزدىك» يدەياسىنىڭ ناقتى ىسكە اسۋىنا ىقپال ەتۋى ءتيىس.

3. مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىراتىن - ادەبيەت.

ادەبيەت – مەملەكەتتىڭ مادەني جانە يدەولوگيالىق كۇشى. ادەبي شىعارمالار حالىقتى ءبىر ماقساتقا ۇيىستىرىپ، ءپاتريوتيزمدى وياتادى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاق پوەزياسى ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن رۋحتى قالىپتاستىردى.

قازىرگى زاماندا ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ ءوزى مادەني جانە رۋحاني ۇيلەسىمگە تاۋەلدى. مىسالى، ەۋروپاداعى اعارتۋ ءداۋىرى (XVIII ع.) ادەبيەت پەن فيلوسوفيانىڭ ورلەۋى ارقىلى عىلىم مەن ساياساتتىڭ دا وركەندەۋىنە جول اشىپ، مەملەكەت دامىدى.

ادەبيەت – مەملەكەتتىڭ رۋحاني كودى، عىلىمنىڭ يدەيالىق تىرەگى جانە ۇلتتىڭ ماڭگىلىك جانى.

الەمدىك ديپلوماتيانىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن مەملەكەت باسشىسى “ادەبي ديپلوماتيا” ارقىلى كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ  ءوز ىقپالىن جۇرگىزىپ وتىرعانىن جاقسى بىلەدى. (مىسالى، فرانتسيا – گيۋگو مەن كاميۋ ارقىلى، جاپونيا – مۋراكامي ارقىلى).

ادەبيەت – ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جۇمساق كۇشى دەگەن وسى.

حالىقتىڭ ەلدىك ساناسىن جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىراتىن -

ادەبيەت.

مەملەكەتتىڭ دامۋى دا، عىلىمنىڭ دامۋى دا ەڭ الدىمەن ادەبيەتتەن، ياعني رۋحانياتتان باستالادى.

عىلىم مەن تەحنيكا قانشا وركەندەسە دە، ادەبيەتسىز رۋحانيات نەگىزى جوق، قوعامنىڭ جانى بولمايدى.

كەشەگى بيلىك باسىنداعى ءبىر ادامدى عانا نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنۋ ماقساتى دارىندى جازۋشىلارىمىزعا توسقاۋىل بولعان وتىز جىل ارتتا قالدى... ەندى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى ادەبيەتكە قولداۋ جاساۋدا. 

الايدا، قازىرگى قوعامدا زاماناۋي كەيىپكەر بەينەسى ادەبيەتتە تولىق سومدالماعان. ادەبيەت پەن مەملەكەتتىك يدەولوگيا اراسىنداعى ءوزارا ىقپال ءالسىز، جاس بۋىننىڭ ادەبيەتكە قىزىعۋشىلىعى تومەندەپ جاتىر. سوندىقتان بۇل باعىتتا جۇيەلى مادەني ساياسات پەن رۋحاني باعدار قاجەت.

الەمدىك ادەبي باسەكەگە قاۋقارلى ۇلتتىق دەڭگەيدەگى پروزا مەن پوەزيانى ىرىكتەۋمەن اينالىساتىن بىلىكتى ساراپشىلاردى قولداۋ كەرەك. بىزدە ادەبي كاسىبي سىن ءالسىز. پروزانىڭ مازمۇنى، پوەزيانىڭ وسى زاماندىق اعىمدارى وزگەردى. وكىنىشكە وراي ۇكىمەتتىك قۇزىرلى ورىنداردا وسى زاماناۋي ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارمايتىندار ادەبيەتتى قولداۋدا نەمقۇرايدىلىق پەن شاراسىزدىق تانىتۋدا.

قازىر قازاق ادەبيەتىندەگى رۋحاني داعدارىس بايقالادى. كوپ شىعارمالار وتكەن زامانىڭ سۇرلەۋىنەن شىعا الماۋشىلىق بار. ال قازىر ەلگە بولاشاققا سەنىمدى، جارقىن جول كورسەتەتىن شىنايى شىعارمالار كەرەك. اسىرەسە، جاستارعا ۇلتتىق ۇستانىم مەن جارقىن تەحنولوگيالىق جاڭا زاماندى ۇشتاستىرا بىلگەن ۇلتتىق كەيىپكەرلەر كەرەك.

قازاقتىڭ ساڭلاق جازۋشىسى ساتتار ەرۋباەۆتىڭ وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى، زۇلمات كەزەڭدە ءجۇرىپ، 20 جاسىندا جازعان “مەنىڭ قۇرداستارىم” رومانىنداي ءوز زامانداستارىن سومداعان،  ولاردىڭ جاسامپازدىعىن تولعاعان،  ۇلتتىق ادەبيەتتە تۇلعالىق، رۋحاني جاڭارۋ يدەياسىن جىرلاعان كەسەك شىعارمالار كەرەك.

«اق جول» فراكتسياسى قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ قارقىنىن كۇشەيتىپ، قالامگەرلەردى رۋحاني تەرەڭدىك پەن كەمەلدىككە  باعىتتاۋ ماقساتىندا قازاق ادەبيەت ينستيتۋتىن اشۋدى ۇسىنادى. ادەبيەت ينستيتۋتى اقش، قىتاي، گەرمانيا، ءۇندىستان جانە تب كوپتەگەن مەملەكەتتەردە بار. كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ ءوزى  ادەبيەت ينستيتۋتىن اشىپ، قالامگەرلەردىڭ جاڭا بۋىنىن دايىنداپ شىعاردى.

قاتاڭ قاداعالاۋمەن الەمدىك 100 پروزالىق، 100 پوەزيالىق تۋىندىلاردىڭ اۋدارماسىن جاساۋ قاجەت. قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىق تۋىندىلارىنىڭ ساپالى اۋدارمالارىن جاساپ، ورتا ازيا،تۇرىك مەملەكەتتەرىنەن باستاپ، الەمگە ناسيحاتتاۋ ءىسىن جولعا قويۋ كەرەك. بۇعان دەيىنگى جاسالىپ، شەتەلدەرگە تاراتقان اۋدارمالاردىڭ كوبىسىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيتىنىن ايگىلى قالامگەرلەردىڭ  وزدەرى تالاي جازدى.

ۇكىمەت پەن جازۋشىلار وداعى اراسىندا تۇراقتى “رۋحاني كەڭەس” قۇرۋدى ۇسىنامىز.

جىلىنا ەكى رەت ادەبيەت، ءتىل، مادەنيەت ماسەلەلەرىن تالقىلايتىن كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەس وتكىزىپ تۇرۋ كەرەك.

قۇرامىنا – بەلگىلى جازۋشىلار، ادەبيەتتانۋشىلار، مادەنيەت قايراتكەرلەرى جانە مەملەكەتتىك ساياساتكەرلەر ەنگىزىلۋى ءتيىس.

ماقساتى – ادەبيەتتى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ  جۇمساق كۇشى رەتىندە قولدانۋ.

2021 جىلى پارلامەنتتە جازۋشىلار وداعى، كومپوزيتورلار، تەاتر قايراتكەرلەرى، سۋرەتشىلەر وداعى بولسىن ۇلتتىق رۋح بەرەتىن، ۇلتتىق تاربيەگە ۇيرەتەتىن وداقتارمەن يت ۇيرەتەتىن وداقتاردىڭ، جالپى  22 مىڭ ۇيىمنىڭ ستاتۋسى بىردەي بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا يە بولا الماي، كۇندەرىن زورعا كورىپ وتىرعان كۇردەلى ماسەلەلەرىن  كوتەرگەنبىز. رەسپۋبليكا كولەمىندە كەڭەيتىلگەن جيىن وتكىزدىك، دەپۋتاتتىق ساۋال دا جاسادىق.  سول كەزدە  مادەنيەت تۋرالى زاڭعا رۋحاني شىعارماشىلىق وداقتارعا  ءوز الدىنا جەكە مەملەكەتتىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك دەگەن ستاتۋس ۇسىنىپ، ەنگىزگەنبىز. سونىڭ ارقاسىندا قازىر قازاقستان جازۋشىلار وداعى، سۋرەتشىلەر وداعى سەكىلدى شىعارماشىلىق ۇيىمدار ۇكىمەت گرانتىمەن ءتۇرلى جوبالارىن قارجىلاندىرىپ وتىر.

“اق جول” فراكتسياسىنىڭ ۇكىمەتكە ناقتى ۇسىنىستارى:

1.قازاق ادەبيەت ينستيتۋتىن اشۋ كەرەك.

2.قالامگەرلەر الاڭسىز شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى ءۇشىن ەڭبەگىنە لايىقتى قالاماقى ماسەلەسى ناقتى شەشىلىپ، جولعا قويىلۋى ءتيىس.

3. قازىرگى زامان ادەبيەتىنە لايىق تۋىندىلاردىڭ جارناماسىن جاساۋدى ۇكىمەتتىڭ ءوزى قولداۋى كەرەك. ادەبيەتى الەمگە ايگىلى جاپونيا سەكىلدى ەلدەردىڭ وسىنداي ۇزدىك تاجىريبەلەرى بار.

4. الەمدىك 100 پروزالىق، 100 پوەزيالىق تۋىندىلاردىڭ اۋدارماسىن جاساۋ قاجەت.

5. ۇكىمەت پەن جازۋشىلار وداعى اراسىندا تۇراقتى “رۋحاني كەڭەس” قۇرۋ.

6. “قازاق ادەبيەتىندەگى قازىرگى زامانكەيىپكەرى” تاقىرىبىندا مەكتەپ جانە جوو باعدارلاماسىن جاڭارتۋ.

ۋنيۆەرسيتەتتەردە “قازىرگى قازاق ادەبيەتىندەگىادام كونتسەپتسياسى” اتتى جاڭا كۋرس ەنگىزۋ.

7. قازاق ادەبيەتىنىڭ شىنايى شىعارمالارىن تسيفرلاندىرۋ،

ەلەكتروندى ادەبي پلاتفورما جاساۋ.

بۇل – ۇلتتىق ادەبي مۇرانىڭ جاڭا بۋىنعا اشىق ءارى قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى.

8. ادەبيەت پەن قوعامنىڭ بايلانىسىن ارتتىراتىن شارالار باعدارلاماسىن قابىلداۋ. ءار وبلىس ورتالىعىنداعى قازاقستان جازۋشىلار وداعى فيليالدارىن كۇشەيتۋ كەرەك. جازۋشىلار مەن جاستاردىڭ كەزدەسۋىن ۇيىمداستىرىپ وتىرۋ قاجەت.

ماقساتى – ادەبيەت پەن ءومىر اراسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ.

قۇرمەتپەن، «اق جول» فراكتسياسى دەپۋتاتتارى:

قازىبەك يسا،
ازات پەرۋاشەۆ،
دانيا ەسپاەۆا،
ەرلان بارلىباەۆ،
سەرىك ەرۋباەۆ،
ولجاس نۇرالدىنوۆ.

Abai.kz