Qazir poeziyagha kelgen jas buyn, ini tolqyn arasynda «shiyki – Shekspiyr, pispegen – Pushiyn, arbandaghan – Abaylar» janbyrdan keyingi sanyrauqúlaqtay qaptady. Olar – jyr sýier qauymdy poeziyadan ýrkitip, «qazaq poeziyasy qúldyrady» degen aghat oigha da qaldyryp ýlgerdi. Búnyng sebebi, aqyndyqtyng aq tuyn jyqpay kótere bilgender «bódene talaggtardyn» tasasynda, az trajben shyqqan jauqazyn jinaqtary, jelbuaz kitaptardyng selining tolqynda jútylyp kete bardy.

Jalpy, shygharmashylyq prosesti әdeby teoriyasynyng qisyna salyp, qaraypym júrtty my bylyqtatyp shatystyr «mynasy – biday, mynasy – qauyzy» dep týsindirer bolsaq, onda kez kelgen naghyz aqyn «óz әdeby әlemin» ómirge әkelu ýshin ýlken ýsh kezendi bastan keshedi. Óitkeni, oqyrmangha arnalmaghan poeziya – poeziya emes. Osy shygharmashylyq shiryghudyng birinshi kezeni – óz oqyrmanyn, әdeby ortasyn izdeuden túrady. Búghan bir-eki kitap jazyp qol jetkizuding ózi qiynnyng qiyny. Sondyqtan key dara talanttar bir-eki kitappen shektelip, әdeby ortadan «qayrangha shyqqan kemedey» qol ýzip qalady. Biz jogharyda aitqan shygharmashylyq shiryghudyng ekinshi kezeni – óz oqyrmandyq ortasyn qalyptastyru bolsa, aqyrgha songhy kezeni – jazghandaryn izdep jýrip oqityn óz oqyrmanyng jýregin jaulap alu dәuiri.

Áriyne, búl dәuirge aqyndardyng bәri-birdey jete bermeydi. Tek kópshiligi ekinshi kezenmen shektelip, alash poeziyada óz atyn qaldyra biledi. Bizding qolymyzgha osy ekinshi prosesti bastan keship jatqan ini tolqynnyng jas perisi әli «orda búzar otyzdyn» búla dәurenin bastan keship jatqan Merey Qarttyng «Aspangha qúlau» kitaby. Búl kitap jayly jas әdebiyettanushy Azamat Serikúly «Aspangha qúlaghan ólender» atty maqalasynda «XX ghasyrdaghy qazaq poeziyasy týrli aghymdar men eksperiymentterge, óleng týrlerining týrlenui men modernistik janashyldyqqa bet búryp, dәstýrli óleng baghyttaryn damytyp, kýrdeli oi-tanymgha úlasty.

Qazaq ólenindegi esim-soyy qalyptasqan aqyndardyng sonynan izin óksheley basqan tolqyndar birinen song biri keldi. Poeziyadaghy lirikalyq tuyndylar qazaq әdebiyetining myzghymas serigine, ainymas dosyna ainaldy. Aqyndardyng әu basta jazghan shygharmalary nәzik lirizmnen bastalyp, epikalyq poemalargha jol bastady. Onyng tarihy әriden bastalyp, bergige múralyqqa ótti»,-dep oryndy pikir aitady.

Osylaysha, jyr sýier qauym kishi tolqynnan kýtken jana bir sýiinshi kitap, qazaq poeziyanyng altyn qoryna qosyldy. Biz Azamattyng ólender jinaghyna bergen әdil baghasyn ayaq asty etpeymiz. Biraq qazaq oqyrmany men aqynnyng arasyndaghy altyn kópirge qatysty oiymyzdy birinshi oryngha qoyyp, odan keyin baryp, tuyndydaghy aqynnyng «mәtindik әlemine» ózimizshe oy jýgirtkimiz keledi.

Oqyrmangha óz oiyn tanatyn avtor obrazy bar. Oqyrmanymen syrlasatyn avtor obrazy bar. Alghashqysy ózi ýshin jazsa, songhysy oqyrman ýshin jazady. Biraq osylardan bólek avtorlyq obrazdyng ýshinshi tiypi bar. Biz Merey aqyndy osy tipke jatqyzamyz. Jatqyzatyn sebebimiz – tap osy ýshinshi tipke jatatyndar óz aqyndyq derbes stiylin tapqandar nemese tabu jolynda jýrgender. Mereyding ólenderining boyynda birde – syrlasa otyryp, óz oiyn taudy, endi birde búghan kerisinshe – óz oiyn tana otyryp, syrlasudyng nәzik stilidik iyirimderin angharghanday bolamyz.

Qazirgi zaman – adamnyng oiyny. Qanday erejelerge baghynu jәne baghynu – bizding tandauymyz. Jýrip ótken jolmen jýru kerek pe nemese anyqtalmaghan joldy tabu kerek pe? Sonyna deyin kýresu kerek pe, әlde sheginu kerek pe? Oiyn jaghdayy әrqashan sheshim qabyldaugha mәjbýrleydi. Jeke mýmkindikterin keneyte otyryp, ózining shekteuli sezimin jenuge mәjbýrleydi. Óz niyetterin tolyq iske asyrudy boljaydy.

Sifrlyq dәuirding shygharmashylyq alany birtekti emes, onda egopoeziyanyng róli az emes.

Múnday poeziyany әrtýrli kartinamen salystyrugha bolady. Kórermenge qalghannyng bәrin týsinuge tyrysu. Búl oishyldyqtyng bәrin qamtityn múhiytqa shyghu. Auytqyghan, biraq «osynda jәne qazir» sәttegi.

Bizden kýtpegen nәrseni jasaymyz. Bizdi jәne shygharmashylyghymyzdy qoghamdyq qabyldaudy ózgertemiz. Múnday taktikany HHI ghasyrdyng shygharmashylyq alanynyng alghashqy oiynshylary aqyndar ústanady.

Mereyding mәtin әlemi ózning oqyrmanymen dialogtan túrady. Shygharmashylyq túlgha ústanatyn basty shart: Tuyndynyng atauy býkil kitaptyng bitim-bolmasyn ashugha tiyis. Osy túrghyda «AspAnghA QúlAu» óz maqsatyna jete alghan.Aqynnyng óner kógine kóteriluin janasha tirkespen, grafikalyq órnekteu arqyly bere bilgen. Qazir jastar arasynda әripterding «grafikalyq jasyrynbaq» beleng ala bastady. Biz Mereydi alghashqylardyng birine de, songhylaryna da jatqyza almaymyz.

Jan-amaly

Aua rayy, amal kirmey búzyldyn.
Al, sening ne, jabyrqauly jýzing — mún?
Jar shetinen bayau syrghyp barady,
Áne, qara, jarghan qarbyz — qyzyl Kýn!

Qabaghynnan qar jauyp túr, múng esip?
Jadyrashy, júldyzdargha ilesip.
Kóktem jәili oy salyp ót kóshege,
Jýregine núrdan qyzyl gýl ósip!..

Qiyalynnan qús úshyrsang qyrlargha,
Odan asqan ghazal bar ma, jyr bar ma?!
Erkeleshi, iyghyma bas sýiep,
Shyn sýietin bir adamyng túrghanda!

Osy óleninde aqyn «qyzyl» sózine erek mәn berip, jaryq dýniyening qúdiretin qalam úshyna aiqara iliktiredi.

«Syrgha» óleninde avtordyng stiyli myng qúbylyp taza últtyq psihologiyamyzdyng ayasyndaghy «mahabbat dertining masandyghyn» tamyrshyday tap basa alghan.

Balausa balghyngha,
Kók maysa shalghyngha,
Aunadyq alaulap,
Júldyzdar aldynda.

Baurady bal tilin.
Qúshaqta balqydyn.
Shalqydyng elemey,
Mamyrdyng salqynyn!

Qyzardyng Ay syndy.
Jasyrdyng qay syrdy?
Ándetken әr tústan
Qústar-ay, oi, shuly…

Jalpy Merey Barmaqpen de, Jyrmen de ózine tәn stiylin qalyptastyru ýstindegi qalamger. Osy jinaqty bastan ayaq oqyp shyqqan shaqta biz andaghan taghy ibr tyng dýnie aqynnyng keybir ólenderining әnge súranyp túruy. Jay әn emes, tamasha әnge.

Mendi qyz

Kýrmeldi tilim, arbaldy kózim,
Kýlimdep túrghan kórkine.
Ishimde qaldy bar mәndi sózim.
Kýie jazdadym órtine.

Kýnekeysing be?…
Tura qaraugha
Jetpedi jiger, dәtim de.
Qaytedi, jýrek tulamaghanda,
Qiylyp ótken sәtinde.

Qazaq aqyndary jyrlaghan últ aruynyng galereyasyna Mereyde óz ýlesin tamasha qosa bilipti. Oghan myna óleni «Yntyzarlyq» kuә.

Qarashyghy - ghalamnyng qúbylysy.
Súlulyghy - Tәnirding úly kýshi.
Tal-shybyqtay mayysyp toptan ozsa,
tobyghyna soghady búrym úshy.

San týrlenip totyday taranady.
Sergitedi sәl kýlip qaraghany.
Kerbezdene qúlasa qúshaghyma,
kónilimnin, - sol núr ghoy, - qalaghany.

Aqynnyng ólenderi bir ghana mahabbat lirikasynyng tóniregine shyrmalyp qalmaghandyghyn myna bir «Keyde men» ólenining finaldyq shumaghynan angharamyz:

Keyde Men
suret salamyn, muzyka ishimde oinap!
Óleng túrady kónilde!
Keyde Men-
Ónimde solghyn jýremin, týsimde - jaynap…
Qúdaydyng týsi - Ómir de!

Aqyn osylaysha, ómirden – filosofiya, filosofiyadan ómir tudyra alghan. «Men jәne Sen» óleni de filosofiyalyq pereneleuge qúrylghan:

Men - Tәnirding demimin.
Sen - Ómirding jyrysyn.
Men - ghúmyrdyng jelimin.
Sen - ghalamnyng núrysyn.

Bizding maqsat orda búzar otyz jastaghy aqynnyng barlyq ólenderin jipke tizip taldap shyghu emes. Tek eng qajetti degenderine әdeby baghamyzdy beru. Jana kitap Merey aqyndy bir satygha kóterip tastady desek artqy aitpaymyz.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz