Tashkent, 16 jeltoqsan. Mәjilis tóraghasy Erlan Qoshanov bastaghan Qazaqstan Parlamentining delegasiyasy Tashkent qalasynda Ortalyq Aziya memleketteri jәne Koreya Respublikasynyng parlamentteri spiykerlerining ýshinshi kezdesuine qatysty. 2023 jyldan beri jyl sayyn ótkizilip kele jatqan is-shara parlamentaralyq dialog pen Ortalyq Aziya elderi arasyndaghy ózara is-әreketti nyghaytudyng tiyimdi alanyna ainalyp otyr.

«Adamy qadir-qasiyet, әleumettik әdildik pen qorshaghan ortany qorghau jolyndaghy yntymaqtastyq» taqyrybynda ótken plenarlyq sessiyada sóz sóilegen Mәjilis tóraghasy úsynylghan kýn tәrtibining ózektiligin atap ótti.

– Býgingi kezdesuding taqyryby – Qazaqstan ýshin óte jaqyn әri manyzdy. Adamy qadir-qasiyet, әleumettik әdildik pen qorshaghan ortany qorghau elimizde iske asyp jatqan reformalarmen tolyq ýndesip, bite-qaynasyp jatyr. Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng әr bastamasynyng negizinde osy myzghymas prinsipter túr. Ádilettilik iydeyasy – últtyq iydeologiyamyzgha ainaldy. Óz kezeginde, búl qaghidalar – aimaghymyzdaghy, tipti әlemdegi  túraqty damu men qauipsizdikting kepili. Sondyqtan búl kezdesu «Ortalyq Aziya – Koreya Respublikasy» forumynyng kýn tәrtibin jana manyzdy baghyttarymen keneyte týsti, – dedi Erlan Qoshanov.

(Suretti týsirgen: J. Júmabekov)

Mәjilis spiykerining pikirinshe, adamnyng qadir-qasiyetine qúrmetpen qarau – Úly Jibek joly boyyndaghy halyqtarymyzgha ejelden tәn qasiyet. Ortalyq Aziya ózge halyqtardyng mәdeniyetine, dinine jәne dәstýrine gumanizmmen qarap, ashyqtyqtyng ýlgisin kórsetip keledi. Tarihtaghy eng tauqymetti kezenderde búl jerge tútas etnostar jer audaryldy. Sonyng ishinde shamamen 80 jyl búryn korey halqy pana tapty.

Qazirgi almaghayyp zamanda osy qasiyetterdi saqtap, ony keler úrpaqtyng boyyna siniru qajet. Sonda ghana olar kiyberbulling, qúmar oiyndar men nashaqorlyq siyaqty keselderge birge tótep bere alady. Qazaqstan Preziydenti Ortalyq Aziyanyng eng manyzdy jәne eng qúndy resursy bilimdi jas úrpaq ekenin talay ret atap ótti. Sondyqtan jas buyngha erekshe kónil bólip, ghylym, bilim jәne mәdeniyet salalaryndaghy yntymaqtastyqty keneytu arqyly olardyng damuyna barlyq jaghday jasau kerek. Mysal retinde Qyzylorda qalasynda ashylghan Seul últtyq ghylym jәne tehnologiya uniyversiytetining Jasandy intellekt instituty men Týrkistan qalasynda ashylghan Usong uniyversiytetining filialyn aitugha bolady. Ol tútas Ortalyq Aziya jastary ýshin jana mýmkindikterge jol ashady.

Áleumettik әdildik turaly aita kele, Erlan Qoshanov búl Qazaqstannyng memlekettik sayasatynyng negizgi qaghidaty ekenine nazar audardy. Atalghan prinsip zannamalyq dengeyde barlyq azamat ýshin teng mýmkindikterdi qamtamasyz etu, halyqtyng әl-auqatyn arttyru arqyly kezen-kezenimen jýzege asyryluda. Sonday-aq ol әleumettik manyzy bar barlyq salada, sonyng ishinde Koreya әlemde kóshbasshy bolyp sanalatyn densaulyq saqtau men farmasevtika baghyttarynda tәjiriybe almasudy keneytuge jәne yntymaqtastyqty terendetuge shaqyrdy.

(Suretti týsirgen: J. Júmabekov)

Mәjilis tóraghasy óz bayandamasynda sifrlandyru men jasandy intellekt mәselelerine de erekshe kónil bóldi. Ol forumgha qatysushylargha Preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng Qazaqstandy ýsh jyl ishinde sifrlyq memleketke ainaldyru jónindegi strategiyalyq maqsaty turaly aityp, soghan jetuge baghyttalghan auqymdy baghdarlama jayly mәlimet berdi. Atap aitqanda, Jasandy intellekt turaly zang qabyldandy, Sifrlyq kodeks boyynsha júmys ayaqtalugha jaqyn. Halyqaralyq jasandy intellekt ortalyghy ashylyp, Ortalyq Aziyadaghy eng quatty superkompiuter iske qosyldy. Búl koreylik әriptestermen birlesip júmys isteuge jaqsy negiz bolyp otyr. Erlan Qoshanov forumgha qatysushylardy Birikken Últtar Úiymynyng Aziya jәne Tynyq múhity ýshin Ekonomikalyq jәne әleumettik komissiyasy ayasynda Túraqty damu ýshin sifrlyq sheshimder ortalyghyn qúru jóninde Qazaqstannyng bastamasyn qoldaugha shaqyrdy.

Mәjilis spiykeri ekologiyalyq kýn tәrtibining manyzdylyghyna toqtalyp, ónirdegi birqatar ózekti syn-qaterdi ortagha saldy. Olardyng qatarynda Kaspiy tenizi dengeyining tómendeui, Araldyng tartyluy saldary jәne su resurstarynyng tapshylyghy bar.

Búl orayda Mәjilis tóraghasy parlamentter arasyndaghy ekologiya mәseleleri boyynsha ózara baylanysty kýsheytip, birlesken ghylymy zertteulerdi kóbeytu qajettigin atap ótti. Korey ghalymdarynyng qatysuymen jýzege asyrylghan Aral tenizining qúrghaghan týbine sekseuil otyrghyzu – ýlgi bolarlyq jobanyng biri. Sonday-aq Koreyanyng teniz ormandaryn qúru tәjiriybesi de ýlken qyzyghushylyq tudyrady.

Mәjilis spiykeri әriptesterin 2026 jyly Astanada josparlanyp otyrghan Ónirlik ekologiyalyq sammitte qorshaghan ortany qorghau mәselelerine jana әri batyl sheshimder úsynugha shaqyrdy.

(Suretti týsirgen: J. Júmabekov)

Osy rette BÚÚ ayasyndaghy Halyqaralyq su úiymynyng qyzmeti ýshin de jana kókjiyekterge jol ashylady. Atalghan úiymdy qúru iydeyasyn Qazaqstan Preziydenti juyrda ghana Ashhabadta ótken halyqaralyq forumda kótergen bolatyn.

Erlan Qoshanov Qazaqstan men Ózbekstanda atom elektr stansalaryn saludyng bastaluyna baylanysty ashylyp jatqan jana ekologiyalyq perspektivalargha egjey-tegjeyli toqtaldy. Búl stansalar taza energiya alu men «jasyl» tehnologiyalardy damytudyng senimdi kózine ainalady, ziyandy shygharyndylardy edәuir azaytyp, ónirding energetikalyq derbestigin nyghaytady. Sonday-aq Palata spiykeri ekologiyalyq mәdeniyetti qogham sanasyna siniruge arnalghan otandyq tәjiriybe – «Taza Qazaqstan» qozghalysyn da tilge tiyek etti.

Erlan Qoshanov Ortalyq Aziya elderi men Ontýstik Koreya arasyndaghy sauda-ekonomikalyq qatynastardyng ong qarqynyn atap ótip, siyrek kezdesetin metaldar óndiru men qayta óndeude, auyl sharuashylyghy, kólik pen logistika salalarynda әriptestikti keneytuge zor mýmkindikter bar ekenine mәn berdi.

(Suretti týsirgen: J. Júmabekov)

Forumnyng kýn tәrtibin әri qaray talqylau ekonomikalyq yntymaqtastyq, sifrlyq transformasiya jәne ónerkәsip mәselelerine, sonday-aq ornyqty damudy qamtamasyz etu men qorshaghan ortany qorghaugha arnalghan eki panelidik sessiya ayasynda jalghasty. Búdan bólek, forumgha qatysushy elderding parlamentterindegi taldau ortalyqtary men ghylymy qauymdastyqtardyng ókilderining kezdesui ótti. Is-shara qorytyndysy boyynsha parlamentariyler Birlesken deklarasiya qabyldady.

Forum ayasynda Erlan Qoshanov Koreya Respublikasy Últtyq Assambleyasynyng tóraghasy U Von Shikpen, Ózbekstan Respublikasy Oliy Majliysi Senatynyng tórayymy Tanzila Narbaevamen jәne Ózbekstan Respublikasy Oliy Majliysi Zang shygharu palatasynyng spiykeri Nuriddin Ismoilovpen parlamentaralyq yntymaqtastyq mәselelerin talqylady.

Sonymen birge forumgha qatysushylar Tashkenttegi Islam órkeniyeti ortalyghyna bardy.

Ortalyq Aziya memleketteri jәne Koreya Respublikasynyng parlamentteri spiykerlerining tórtinshi kezdesuin 2026 jyly Qazaqstanda ótkizu josparlanyp otyr.

Abai.kz