QAHARLY KÝNDERDING ÓShPES DANQY
Úly Jenisting 65 jyldyghy qarsanynda jýrek tolqytarlyq nebir taghylymdy oqighalar jiyiley bastady. Otan ýshin sheyit bolghandardy resmy organdar nemese tikeley úrpaqtary tarapynan tynymsyz izdestiru ong nәtiyjesimen quantuda. Elimiz boyynsha maydannan oralmaghan bozdaqtardyng әiteuir, biri bolmasa da birining derek habary naqty dәiektelgenimen, olardyng mýrdesi jetkizilmese de jatqan jerining topyraghy әkelinip, belgi qoyylyp, qúran baghyshtalyp degendey, zor imandylyq sharalary qylang berip qaluy, bir jaghynan ýlken sauapty is ekeni belgili. Osynyng bәri El tәuelsizdigining arqasynda mýmkin etilgen ghibratty qadamdargha baghalanatyny taghy ayan.
Úly Jenisting 65 jyldyghy qarsanynda jýrek tolqytarlyq nebir taghylymdy oqighalar jiyiley bastady. Otan ýshin sheyit bolghandardy resmy organdar nemese tikeley úrpaqtary tarapynan tynymsyz izdestiru ong nәtiyjesimen quantuda. Elimiz boyynsha maydannan oralmaghan bozdaqtardyng әiteuir, biri bolmasa da birining derek habary naqty dәiektelgenimen, olardyng mýrdesi jetkizilmese de jatqan jerining topyraghy әkelinip, belgi qoyylyp, qúran baghyshtalyp degendey, zor imandylyq sharalary qylang berip qaluy, bir jaghynan ýlken sauapty is ekeni belgili. Osynyng bәri El tәuelsizdigining arqasynda mýmkin etilgen ghibratty qadamdargha baghalanatyny taghy ayan.
Juyrda Almatyda osynday jýrek terberlik bir sharanyng ótkenine kuә bolghan edik. Esimderi elimizge mәshhýr aghayyndy akademiyk- ghalymdar Saylau, Sәbit Bayzaqovtardyng ómir boyghy kóksegen armandary oryndaldy. Nege osynshama merzimge sozylghan? Sebebine ýnilip kórelik. "Qazaq ensiklopediyasynyn" Bas redaksiyasy 1995 jyly Almatydan shygharghan "Bozdaqtar" dep atalatyn Otan qorghau jolynda qúrban bolghan erlerge eskertkish kitabynda mynanday derek jariyalanghan edi: "Bәzgenúly Bayzaq (dúrysy - Bәzikenúly - Q.Á.) 1894 jyly tughan, qazaq, Torghay AÁK-nan shaqyrylghan, serjant, 215-atqyshtar diviziyasynyng 711-atqyshtar polkinde qyzmet atqarghan. 22.10.1943 jyly úrysta qaza tapqan. Viytebsk oblysynyng Rediky derevnyasynda jerlengen".
Osy derekting dúrys-búrystyghyna dәlme-dәl kóz jetkizu ýshin aghayyndy ghalymdar jyldargha sozylghan izdestiru-anyqtau júmystaryn ýzdiksiz jýrgizuding nәtiyjesinde aiday aqiqat perdesin ashty. Keyingi kezdegi internet jýiesi qyzmetining mýmkindikterin de molynan paydalanyp, әke nyspysyndaghy sәl әrip qateligining orny toltyrylyp, ol serjanttyng kýmәnsiz Bәzikenúly Bayzaq ekendigine imanday senim úyalady. Búltartpas dәlelden son-aq әke basyna baryp, topyraghyn әkeluge qam jasalghan. Osy jerde Bayzaq ata nemeresi Aybek Sәbiytúlynyng tegeurindi qimylyn atap ótken abzal. Ol "Intergaz Ortalyq Aziya" aksionerlik qoghamy bas diyrektorynyng syrtqy ekonomikalyq baylanystar jónindegi orynbasary bolyp qyzmet atqarady. Atasynyng sýiegi jatqan Belarusi Respublikasy Viytebsk oblysynyng Rediky derevnyasyna әdeyi baryp, bozdaqtar jerlengen bauyrlastar ziratynan bir uys topyraq әkelip, ónegeli úrpaqqa tәn qasiyetti paryzyn ótedi. Búl eshqanday ólshemmen eseptelmeytin ómirlik mәni zor óshpes ónege edi.
Eski Kensayda Bayzaq atamyzdyng zayyby Jibek әjemizding mәngilikke jayghasqanyna da biyl 19 jyldyng jýzi tolypty. Qorshalghan qabirining aumaghynda bir oryn bos jatqan... Kýtip jatqanday eken, asyl Erin! Sonau 1943 jyldyng mamyrynda Torghaydyng Saryqopasy boyynan Otan qorghaugha ózi súranyp attanyp bara jatyp, bes jarym jasar Saylauyn, ýshten endi asqan Sәbiytin, qyrqynan shyghyp ýlgermegen qyzylshaqa Raqyshyn aimalap, qúshaghyna basyp qúshyrlana sýiip, qyryq jasqa da ilikpegen jan jary Jibegine kózining astymen ýzilerdey bop, ýzdigip bir qarap jónele bergen qayran da qayran esil azamat. Sol ketkennen oralmady...
Ornynda bar onaldy. Jesir Jibek әjemiz ýsh balasynyng basyna taghdyr salghan jetimdikti jýdә sylyp tastay almaghanymen, manday terin shýmektete jýrip, qatarlarynan qaldyrmay tәrbiyelep, ósirdi. Shetinen zerek balalary da ýzdik oqydy, býginderi el ghylymyna qomaqty ýles qosqan aituly ghalymdar. Osy balalarynyng býgingi kirshiksiz bolmysyna qarap, Bayzaq atanyng baysaldy minez-qúlqyn, eren enbekqorlyghyn, eshkimning ala jibin attamaytyn adaldyghyn, biyik parasat iyesi ekendigin baghamdaugha bolar-au, sirә!
... Bos oryngha Saylau bir uys topyraq jәne de úrpaqtargha amanat hat salynghan qomaqty gilizany jaylap ornyqtyryp, eskertkish belgining japsarlas beti granit taqtamen jabyldy. Onda Sәbit jýregin jaryp shyqqan mynaday inkәrlik sóz marjany qashap jazylghan eken, kónildi terbep, tebirentip jibergen: "Soghysta súrapyl jan alyp, jan beris, Oqqa úshyp, qalypsyng jerinde Belarusi. Tabylyp atyng Belgiden ortaq qoyylghan, Tabystyng elmen topyraq týrinde bir uys". Aruaqqa qúran baghyshtalyp, qúdayy as berildi.
66 jyldan song әke ruhymen tabysqan úrpaqtarynyng kónili bir demdenip, endi 215-atqyshtar diviyziyasy 711-atqyshtar polkining súrapyl maydandaghy janqiyarlyq is-qimylyn indete zerttep, zerdeleu negizinde Bayzaq atalarynyng jauyngerlik beynesin somdap kórsetuge birjola bekingen synayly. Búl tek óz úrpaghy ýshin ghana emes, kýlli elimiz jastaryn otansýigishtikke baulugha taptyrmaytyn ýlgi-ónege emes pe!
Qaysar ÁLIM, Almaty.
«Egemen Qazaqstan»№368 (25765) 07 QARAShA SENBI 2009 JYL