Osydan ondaghan jyldar búryn qara niyet qaskóiler qazaqtyng danqty sport júldyzy  Marat Jeksenbekov pen jary Zarifa Ismayylqyzyn qangha bóktirip, Maratqa – 16, Zarifagha 8 jerden pyshaq salyp, adam aitqysyz aiuandyqpen azaptap, qinap óltirip ketken-di...

Osydan ondaghan jyldar búryn qara niyet qaskóiler qazaqtyng danqty sport júldyzy  Marat Jeksenbekov pen jary Zarifa Ismayylqyzyn qangha bóktirip, Maratqa – 16, Zarifagha 8 jerden pyshaq salyp, adam aitqysyz aiuandyqpen azaptap, qinap óltirip ketken-di...

Ol kezde Marat nebary 44 jasta edi.  Hokkey deytin qúdiretti de  siqyrly  oiynnyng padishahy Maratta eshkimning de úzynda óshi, qysqada  kegi joq edi ghoy. Endeshe nege? Búl qylmys sol jasalghan kýnnen beri ashylghan joq. «Jabuly qazan jabuly kýiinde»  qalyp qoydy. Al bizding qolymyzdan keleri – sport júldyzynyn  atyn óshirmey, kómeskilendirmey, nasihattap jaza beru.
Marat Jekpekúly 1951 jyly 12 qazanda Semey qalasyndaghy  qarapayym qazaq otbasynda dýniyege keldi. Ol 7 synyptan song №74 kәsiptik-tehnikalyq uchiliyshege týsedi. Sodan balang jigitti  Almaty dәmi tartyp, «Dinamo» oblystyq kenesinde sport núsqaushysy  bolady. Sol jyldyng kýzinde bozbala jigit әsker qataryna alynady. 1972 jyly jeltoqsanda әskery boryshyn ótep bolghan Marat qayyra «Dinamogha» qyzmetke túrady. Búdan song Ishki ister basqarmasynda sport núsqaushysy bolady.
1972 jyly Zarifa Ismayylqyzymen otbasyn qúrady. Ómirge perzentteri Daniyar men Gýlnәr keledi. Marat 1984 jyly qazaqtyn  dene tәrbiyesi institutyna týsedi, kógaldaghy hokkey jattyqtyrushysy mamandyghyn tandaydy. Sodan ol 15 jyl boyy ýzilissiz  «Dinamo» komandasynyng kapitany bolady.
KSRO-nyng enbek sinirgen sport sheberi Marat Jekpekúly sondyghynan da qaytalanbas túlgha.
Ol – KSRO-nyn  18 dýrkin chempiony.
Ol – KSRO  Kubogynyn  5 mәrte jýldegeri.
Ol – KSRO halyqtary jazghy spartakiadasynyn  2 dýrkin chempiony (1979, 1983).
Ol – Europa chempionatynyng eki mәrte jenimpazy (1982 j. Fransiya, 1983 j. Gollandiya).
Ol – Europa kubogynyng qola jýldegeri.
Marattyn  basqalardan bir ereksheligi – jazda kógaldaghy hokkeyde ter tókse, qys mausymynda dopty hokkeydi erkin mengergen sanlaq oiynshy bolatyn. KSRO qúramasynyng agha jattyqtyrushysy  Eduard Ayrihtyng qyraghy kózi Maratty shalady.  Kógaldaghy  hokkeyding bolashaq súrmergeni  Marattyng joly qate baspas, janylyspas jattyqtyrushynyng kózine shalynuy arqyly ashylghan  edi.
«Sporttaghy jol danghyl»  dep eshkim aita almas. Bastapqyda búl jol Maratqa túp-tura solay boldy. Ata-anasy, tughan-tuystary tepse temir ýzetin jigitting «dop quamyn» degenine әu bastan-aq qarsy bolghan. Ayrih Semeyge at terin qúrghatpay, altyn uaqytyn sarp etip, aqyr sonynda Maratty ózining «Dinamo» komandasyna alyp ketkenin býginde bireu biler, bireu bilmes.
– 1970 jyldar mening qos hokkey týrinen ter tókken qaytalanbas jyldarym, – dep eske alypty bir gazetke bergen súhbatynda Marat Jekpekúly. – Qos komandamyz 1977 jyly resmy týrde ekige bólindi. Men kógaldaghy hokkeydi, ústazym E.Ayrihtyng qol astynda qaludy qaladym. Óitkeni, qanday biyikke qol jetkizsem, onda, sóz joq, Eduard Ferdinandúlynyng ýlesi zor. Ol bizding әrqaysymyzdyng ústazymyz, әri «әkemiz» sanalatyn. Ol bizdi beriktik pen temirdey qatal tәrtipke baulydy. Osynyng arqasynda «Dinamonyn» әr oiyny jenispen órnektelip jatty. 1977jyly KSRO chempionatynda dopty hokkeyden Yakov Apeliganes, Yuriy Varziyn, Igori Handaevtar atoy salsa, jazda sol Apeliganes, Varziyn, Handaevtardyng kógaldaghy hokkeyde de aq almastay jarqyldaghanynan qaytyp úmytarsyn.
«Eng este qalghan sәtti  mausym – 1972 jyl. «Dinamolyqtardyn» keudelerine altyn medali taghyp, sport sheberi atanghany sol jyly  edi ghoy» depti taghy da Marat.
Marat – tayaqty solaqay ústaghan oiynshy. Al biraq ontayyna kelse onqaygha da beyimdelip ketetin qasiyeti bolatyn. «Men dopty hokkeyde tayaqty solaqay ústap-aq qarsylastar qaqpasyna talay dop topyrlattym. Sol solaqaylyq mashyghymdy kógaldaghy hokkeyge de alyp keldim» depti Marattyng ózi.
Marattyng qanatty armandary da kóp edi. Sonyng eng bastysy – óz úly Daniyarmen bir komandada oinau edi. Sol armanyna Marat jete bildi.
«Áygili kanadalyq hokkeyshi Gardy Hougha qatty qyzyghatynmyn. Ol ózining eki úlymen bir komandada tize qosyp oinau baqytyna ie bolghan. Men de óz úlymnyng menimen iyq tirestire alanda jýrgenin naghyz baqyt dep esepteymin» degen-di Jeksenbekov.
– Mening sporttaghy jetken jetistikterimde, alghan ataqtarymda, taqqan altyn alqalarymda jan jarym Zarifanyng da ólsheusiz ýlesi jatyr desem, tym asyra maqtaghanym emes. Olay deytinim, jyldyng 12 aiy ishinde men ýide sanauly kýnder ghana bolady ekenmin. Sonda deymin-au, Zarifanyng shydamdylyghyna qayranmyn. Birde-bir ret әiel balasy bolyp: «Marat-au, ómir boyy óstip kógaldaghy dopty quyp jýre beresing be? Sen jalyqqan joqpysyn?» – dep aityp kórmepti. Bәlkim, mening kógaldaghy hokkeyden alar asularymnyn, biyikterimning zor ekenin janymen úqqandyghy shyghar. Bolmasa 44 jasqa shekti kógalda bala qúsap dop qughan maghan «toqtal, jarqynym, basqa da tirlik bar emes pe?» deui әbden mýmkin edi ghoy.
Búl joldar Marattyng qoyyn kitapshasyndaghy jazbalardan alyndy.
1991 jyly 2 tamyzda Marat Jekpekúlyna  «KSRO-nyng enbek sinirgen sport sheberi» ataghy berildi. 1979 jyly 19 qazanda Qazaq KSR Joghary kenesining Qúrmet gramotasymen marapattalady. 1989 jyly Qazaq KSR sport jәne dene tәrbiyesi memlekettik  komiytetinin  Qúrmet gramotasyn iyelenedi. 1990 jyly  20 jeltoqsanda ol osy atalmysh gramotany ekinshi mәrte alady. 1983 jyly 29 sәuirde Qazaq KSR Jogharghy kenesi prezidiumynyng jarlyghymen  Marat Jeksenbekovke «Enbek danqy»  medali berildi. 1983 jyly 14 qazanda KSRO Ishki ister  ministrinin  búiryghymen Marat Jekpekúlyna III dәrejeli «Mýltiksiz qyzmeti ýshin»  medali tabystaldy. 1984  jyly 22 aqpanda  KSRO IIM-nin, Qazaq jәne Qyrghyz  KSR-nyng I dәrejeli «Qyzmettegi airyqsha enbegi ýshin» medalin  alady.  1984 jyly ekinshi qaytara  osynday belgining II dәrejelisi  tiyedi. 1989 jyly 13 qarashada BLKJO-nyng «Altyn qoldy sheber» belgisimen marapattalady.
Týrli saualdargha Marattyng qoyyn kitapshasynan kóp jauaptar taptyq.
– Almatynyng «Dinamo» komandasynyng Býkilodaqtyq arenadaghy danqty jyldaryndaghy jenis jolyn nemen týsindire alasyz?
– Bizding jattyqtyrushymyz E.Ayrih jәne  Q.Baybolov komanda jenisi ýshin barlyq jaghdaydy jasap otyrdy. Biz tek qana «Altyn sәulesi alystan jarqyraydy» úranymen alangha shyghyp, bir maqsat jolynda oinadyq.
– Key adamdar ómirdi qayta bastaugha mýmkindik tusa, ózi jýrip ótken joldy qaytalamaytynyn aityp jatady. Siz she?
– Men sporttaghy jolymdy  kóp oilanbastan túp-tura osylay jýrip ótuge tyrysar edim.
– Sizder óner kórsetken jyldary oiyndar astyrtyn satylushy ma edi?
– IYә, әriyne, onday úsynystar arakidik, oqta-tekte bolmay túrmaydy. Bizding jattyqtyrushylarymyz ózderin de, bizdi de múnday joldan aulaq ústaugha tyrysatyn.
– Asa sәtti oiyn mezetteri, quanyshty, jenisti shaqtarynyz kóp boldy ma?
– Alghashqy altyn medali men sport sheberi degen ataqty túnghysh iyelengen sәt esimnen ketpeydi. Ras, men ýshin 1972 jyldyng kýzi asa sәtti  mausym bola qoyghan joq. Sol kýzde men kezekti jattyghuda qolymdy syndyryp alyp, alangha shygha alghanym joq. Al onyng esesine 1983 jylghy mausym danq baspaldaqtaryn attaudan bastalghandyghynda dau joq. Odaqtyq oiyndarda  jeniske jettik. Sonday-aq KSRO  halyqtary spartakiadasynan qorjynymyz toq qaytty. Europa  kubogyn qanjyghagha baylap  qaytqan da biz edik.
– Árbir ýlken jenisterden song danqtan bas ainalu degen «aurudan» qalay qútyla aldynyzdar?
– Biz basqa alandarda qansha mәrte jeniske jetsek te, alkogolidi ishimdikten tatyp almaytynbyz. Múnday әreketke boy aldyrghan oiynshymen  jattyqtyrushymyz Ayrih at qúiryghyn birden kesisetin.
– Sizdi kóp retterde  әriptesteriniz  «Marat  Vasilievich» dep atap jatady. Múnda qanday gәp bar? 
– Meni ústazym  Ayrihtyng osylay atap ketkeni ras-ty. Men attas oiynshy Ayrihtyng qol astynda búryn da bolypty. Al jattyqtyrushy solay degen son, komandanyng barlyq mýsheleri, ýlken-kishisine qaramastan meni dәl solay ataytyn boldy...
Marat Jekpekúlynyng qoyyn dәpteri osylay syr shertedi. Ókinishke qaray, kýni keshe әkesimen birge jasyl alanda atoy salghan onyng úly Daniyar búl kýnde júmyssyz. Kelini Anna Jeksenbekova ghana әielder komandasynda  oinaydy.
Marattyng Semeyde túratyn tughan әpkesi Sholpan Jekpekqyzynan Marat  jayly jazugha material men suret súraghanymda asa bir qinalysty jýzben: «Tilegen, men saghan Marat bauyrym  jayly súraghanyndy týp-týgel berermin-aq, sen jazarsyn-aq. Biraq odan ne shyghady?  Mening Maratty  jaryqqa shygharam degen ýmitim kýn ótken sayyn  qolamta shoqtay sónip barady», – dep edi. Qazir sanlaq Maratty qazaqtyng sport әlemi mýlde esinen shygharyp alghanday. «Óz erin, óz myqtysyn eskermese, el tegi qaydan alsyn kemengerdi?» degen Iliyas aqyn danalyghy qazir de ómirshen.

Jýnis Ajdarov,
boksshy, sport ardageri:
– Men boksshymyn. Talay mәrte sharshy alangha shyghyp, jenis-jenilis degenning ne ekenin bilgen janmyn. Semeyding sport  júldyzdaryn  da bilemin. Solardyng ishinde Marat turasynda  jap-jaqsy bilemin desem artyq emes.
Hokkey – újymdyq oiyn. Jeniske jetu ýshin komandadaghy bar oiynshy bir jennen qol, bir jaghadan bas shygharyp oinau qajet. Hokkey tayaghyn sol jaghyna ústap alyp, qay oiynda bolsyn jasyl alanda jasynday jarqyldaghan Marat oiynyn elty tamashalaghanymyz kýni keshe ghana emes pe edi?.. Men hokkeyding jankýieri edim. Marattyng qaqpa toryn qaqyrata soqqan doptary býkil kógaldaghy hokkey jankýierlerin tәnti etetin. Ol naghyz hokkey ýshin jaralghan dara túlgha edi.
Qazaq hokkeyining qayta tuar tumas jaryq júldyzy Marat kózden ketkeli  kónilden de tasalanyp óship barady. Ras, talantty kezinde qúrmettey almadyq, baghalay almadyq. Tughan jerinde, tughan qalasynda ony eske týsirip túratyn bir kóshe atyn nege bermeske, nege eskertkish túrghyzbasqa?  Mening biluimshe,  Marattyng biznesmen, kәsipker dostary osy Semey qalasynda jetip artylady. Solardyn  qúlaghyna altyn syrgha.  Jigitter,, altyn-kýmis tas ekenin úmytpandar. Sol Marattan  bir qorjyn altyn men kýmis medali qalmady ma? Ony Maratty  qaskóilikpen óltirgen qarajýrek  qanisherler de almay ketken ghoy...

Marat Shiryaev,
Marattyng bala kýngi dosy:
– Marat Jekpekúly, sóz joq, sporttaghy, әsirese kógaldaghy hokkeydegi aituly, tendesi joq túlgha. Marat dosymyzdyng aty dýrkirep Kenester odaghyna shygha  bastaghanda biz de jankýier bolyp, onyng әr jenisti oiynyna  alaqan soqqan kýnder qazir saghynysh.
Marat sport әleminde jarqyrap túrghan jaryq júldyz edi. Ol qandyqol qaraqshylar qolynan qaza tapsa da, artynda úmytylmas danqy qaldy. Óziniz oilap qaranyzshy, 18 mәrte odaq chempiony atanu degen ghajap dýnie emes pe?! Býginde Marat oinaghan Semeydegi «Dinamo» stadionynyng júrnaghy da qalghan joq... Biraq bir quanatynymyz, onyng ornyna  sport kesheni túrghyzyluda. Biraq sol ghimarat búl kýnde « saqaldy qúrylys» sanalady. Alla jazsa, sol keshen ayaqtalyp, paydalanugha beriler kýn tusa, oghan  Marat Jekpekúlynyng atyn berse esh artyq bolmas edi.

Tilegen  AHMETÚLY,
Semey qalasy

Sóz sony. «Bir kezde KSRO qúrama komandasynda jerlesimiz Marat Jeksenbekov oinaghan» degen maqtanysh әnsheyin be deymin... Óitkeni, kezinde ataq-danqy alysqa ketken jerlesimizdi eske týsiretin ne kóshe aty, ne sport sarayy, ne klub joq. Qalamyzdaghy bir kósheni Marattyng atyna bersek, kimning taqiyasyna tar keler edi? Áli de kesh emes. «Eshten kesh jaqsy». «Marqúmnyng әruaghy razy bolsyn» desek, ol túrghan ýige  eskertkish taqta qoysaq ta artyq etpeydi.
«Jas qazaq», №6, 2008 jyl