مارات ەسiمi ەستەلiكتەردە عانا قالماسا ەكەن…
وسىدان ونداعان جىلدار بۇرىن قارا نيەت قاسكويلەر قازاقتىڭ داڭقتى سپورت جۇلدىزى مارات جەكسەنبەكوۆ پەن جارى زاريفا يسمايىلقىزىن قانعا بوكتiرiپ، ماراتقا – 16, زاريفاعا 8 جەردەن پىشاق سالىپ، ادام ايتقىسىز ايۋاندىقپەن ازاپتاپ، قيناپ ءولتiرiپ كەتكەن-دi...
وسىدان ونداعان جىلدار بۇرىن قارا نيەت قاسكويلەر قازاقتىڭ داڭقتى سپورت جۇلدىزى مارات جەكسەنبەكوۆ پەن جارى زاريفا يسمايىلقىزىن قانعا بوكتiرiپ، ماراتقا – 16, زاريفاعا 8 جەردەن پىشاق سالىپ، ادام ايتقىسىز ايۋاندىقپەن ازاپتاپ، قيناپ ءولتiرiپ كەتكەن-دi...
ول كەزدە مارات نەبارى 44 جاستا ەدi. حوككەي دەيتiن قۇدiرەتتi دە سيقىرلى ويىننىڭ پاديشاھى ماراتتا ەشكiمنiڭ دە ۇزىندا ءوشi, قىسقادا كەگi جوق ەدi عوي. ەندەشە نەگە؟ بۇل قىلمىس سول جاسالعان كۇننەن بەرi اشىلعان جوق. «جابۋلى قازان جابۋلى كۇيiندە» قالىپ قويدى. ال بiزدiڭ قولىمىزدان كەلەرi – سپورت جۇلدىزىنىڭ اتىن وشiرمەي، كومەسكiلەندiرمەي، ناسيحاتتاپ جازا بەرۋ.
مارات جەكپەكۇلى 1951 جىلى 12 قازاندا سەمەي قالاسىنداعى قاراپايىم قازاق وتباسىندا دۇنيەگە كەلدi. ول 7 سىنىپتان سوڭ №74 كاسiپتiك-تەحنيكالىق ۋچيليششەگە تۇسەدi. سودان بالاڭ جiگiتتi الماتى ءدامi تارتىپ، «دينامو» وبلىستىق كەڭەسiندە سپورت نۇسقاۋشىسى بولادى. سول جىلدىڭ كۇزiندە بوزبالا جiگiت اسكەر قاتارىنا الىنادى. 1972 جىلى جەلتوقساندا اسكەري بورىشىن وتەپ بولعان مارات قايىرا «ديناموعا» قىزمەتكە تۇرادى. بۇدان سوڭ Iشكi iستەر باسقارماسىندا سپورت نۇسقاۋشىسى بولادى.
1972 جىلى زاريفا يسمايىلقىزىمەن وتباسىن قۇرادى. ومiرگە پەرزەنتتەرi دانيار مەن گۇلنار كەلەدi. مارات 1984 جىلى قازاقتىڭ دەنە تاربيەسi ينستيتۋتىنا تۇسەدi, كوگالداعى حوككەي جاتتىقتىرۋشىسى ماماندىعىن تاڭدايدى. سودان ول 15 جىل بويى ءۇزiلiسسiز «دينامو» كومانداسىنىڭ كاپيتانى بولادى.
كسرو-نىڭ ەڭبەك سiڭiرگەن سپورت شەبەرi مارات جەكپەكۇلى سوندىعىنان دا قايتالانباس تۇلعا.
ول – كسرو-نىڭ 18 دۇركiن چەمپيونى.
ول – كسرو كۋبوگىنىڭ 5 مارتە جۇلدەگەرi.
ول – كسرو حالىقتارى جازعى سپارتاكياداسىنىڭ 2 دۇركiن چەمپيونى (1979, 1983).
ول – ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ ەكi مارتە جەڭiمپازى (1982 ج. فرانتسيا، 1983 ج. گوللانديا).
ول – ەۋروپا كۋبوگىنىڭ قولا جۇلدەگەرi.
ماراتتىڭ باسقالاردان بiر ەرەكشەلiگi – جازدا كوگالداعى حوككەيدە تەر توكسە، قىس ماۋسىمىندا دوپتى حوككەيدi ەركiن مەڭگەرگەن ساڭلاق ويىنشى بولاتىن. كسرو قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى ەدۋارد ايريحتىڭ قىراعى كوزi ماراتتى شالادى. كوگالداعى حوككەيدiڭ بولاشاق سۇرمەرگەنi ماراتتىڭ جولى قاتە باسپاس، جاڭىلىسپاس جاتتىقتىرۋشىنىڭ كوزiنە شالىنۋى ارقىلى اشىلعان ەدi.
«سپورتتاعى جول داڭعىل» دەپ ەشكiم ايتا الماس. باستاپقىدا بۇل جول ماراتقا تۇپ-تۋرا سولاي بولدى. اتا-اناسى، تۋعان-تۋىستارى تەپسە تەمiر ۇزەتiن جiگiتتiڭ «دوپ قۋامىن» دەگەنiنە ءاۋ باستان-اق قارسى بولعان. ايريح سەمەيگە ات تەرiن قۇرعاتپاي، التىن ۋاقىتىن سارپ ەتiپ، اقىر سوڭىندا ماراتتى ءوزiنiڭ «دينامو» كومانداسىنا الىپ كەتكەنiن بۇگiندە بiرەۋ بiلەر، بiرەۋ بiلمەس.
– 1970 جىلدار مەنiڭ قوس حوككەي تۇرiنەن تەر توككەن قايتالانباس جىلدارىم، – دەپ ەسكە الىپتى بiر گازەتكە بەرگەن سۇحباتىندا مارات جەكپەكۇلى. – قوس كوماندامىز 1977 جىلى رەسمي تۇردە ەكiگە ءبولiندi. مەن كوگالداعى حوككەيدi, ۇستازىم ە.ايريحتىڭ قول استىندا قالۋدى قالادىم. ويتكەنi, قانداي بيiككە قول جەتكiزسەم، وندا، ءسوز جوق، ەدۋارد فەرديناندۇلىنىڭ ۇلەسi زور. ول بiزدiڭ ارقايسىمىزدىڭ ۇستازىمىز، ءارi «اكەمiز» سانالاتىن. ول بiزدi بەرiكتiك پەن تەمiردەي قاتال تارتiپكە باۋلىدى. وسىنىڭ ارقاسىندا «دينامونىڭ» ءار ويىنى جەڭiسپەن ورنەكتەلiپ جاتتى. 1977جىلى كسرو چەمپيوناتىندا دوپتى حوككەيدەن ياكوۆ اپەلگانەتس، يۋري ۆارزين، يگور حانداەۆتار اتوي سالسا، جازدا سول اپەلگانەتس، ۆارزين، حانداەۆتاردىڭ كوگالداعى حوككەيدە دە اق الماستاي جارقىلداعانىنان قايتىپ ۇمىتارسىڭ.
«ەڭ ەستە قالعان ءساتتi ماۋسىم – 1972 جىل. «دينامولىقتاردىڭ» كەۋدەلەرiنە التىن مەدال تاعىپ، سپورت شەبەرi اتانعانى سول جىلى ەدi عوي» دەپتi تاعى دا مارات.
مارات – تاياقتى سولاقاي ۇستاعان ويىنشى. ال بiراق وڭتايىنا كەلسە وڭقايعا دا بەيiمدەلiپ كەتەتiن قاسيەتi بولاتىن. «مەن دوپتى حوككەيدە تاياقتى سولاقاي ۇستاپ-اق قارسىلاستار قاقپاسىنا تالاي دوپ توپىرلاتتىم. سول سولاقايلىق ماشىعىمدى كوگالداعى حوككەيگە دە الىپ كەلدiم» دەپتi ماراتتىڭ ءوزi.
ماراتتىڭ قاناتتى ارماندارى دا كوپ ەدi. سونىڭ ەڭ باستىسى – ءوز ۇلى دانيارمەن بiر كوماندادا ويناۋ ەدi. سول ارمانىنا مارات جەتە بiلدi.
«ايگiلi كانادالىق حوككەيشi گاردي حوۋعا قاتتى قىزىعاتىنمىن. ول ءوزiنiڭ ەكi ۇلىمەن بiر كوماندادا تiزە قوسىپ ويناۋ باقىتىنا يە بولعان. مەن دە ءوز ۇلىمنىڭ مەنiمەن يىق تiرەستiرە الاڭدا جۇرگەنiن ناعىز باقىت دەپ ەسەپتەيمiن» دەگەن-دi جەكسەنبەكوۆ.
– مەنiڭ سپورتتاعى جەتكەن جەتiستiكتەرiمدە، العان اتاقتارىمدا، تاققان التىن القالارىمدا جان جارىم زاريفانىڭ دا ولشەۋسiز ۇلەسi جاتىر دەسەم، تىم اسىرا ماقتاعانىم ەمەس. ولاي دەيتiنiم، جىلدىڭ 12 ايى iشiندە مەن ۇيدە ساناۋلى كۇندەر عانا بولادى ەكەنمiن. سوندا دەيمiن-اۋ، زاريفانىڭ شىدامدىلىعىنا قايرانمىن. بiردە-بiر رەت ايەل بالاسى بولىپ: «مارات-اۋ، ءومiر بويى ءوستiپ كوگالداعى دوپتى قۋىپ جۇرە بەرەسiڭ بە؟ سەن جالىققان جوقپىسىڭ؟» – دەپ ايتىپ كورمەپتi. بالكiم، مەنiڭ كوگالداعى حوككەيدەن الار اسۋلارىمنىڭ، بيiكتەرiمنiڭ زور ەكەنiن جانىمەن ۇققاندىعى شىعار. بولماسا 44 جاسقا شەكتi كوگالدا بالا قۇساپ دوپ قۋعان ماعان «توقتال، جارقىنىم، باسقا دا تiرلiك بار ەمەس پە؟» دەۋi ابدەن مۇمكiن ەدi عوي.
بۇل جولدار ماراتتىڭ قويىن كiتاپشاسىنداعى جازبالاردان الىندى.
1991 جىلى 2 تامىزدا مارات جەكپەكۇلىنا «كسرو-نىڭ ەڭبەك سiڭiرگەن سپورت شەبەرi» اتاعى بەرiلدi. 1979 جىلى 19 قازاندا قازاق كسر جوعارى كەڭەسiنiڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالادى. 1989 جىلى قازاق كسر سپورت جانە دەنە تاربيەسi مەملەكەتتiك كوميتەتiنiڭ قۇرمەت گراموتاسىن يەلەنەدi. 1990 جىلى 20 جەلتوقساندا ول وسى اتالمىش گراموتانى ەكiنشi مارتە الادى. 1983 جىلى 29 ساۋiردە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسi پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن مارات جەكسەنبەكوۆكە «ەڭبەك داڭقى» مەدالi بەرiلدi. 1983 جىلى 14 قازاندا كسرو Iشكi iستەر مينيسترiنiڭ بۇيرىعىمەن مارات جەكپەكۇلىنا III دارەجەلi «مۇلتiكسiز قىزمەتi ءۇشiن» مەدالi تابىستالدى. 1984 جىلى 22 اقپاندا كسرو IIم-نiڭ، قازاق جانە قىرعىز كسر-نىڭ I دارەجەلi «قىزمەتتەگi ايرىقشا ەڭبەگi ءۇشiن» مەدالiن الادى. 1984 جىلى ەكiنشi قايتارا وسىنداي بەلگiنiڭ II دارەجەلiسi تيەدi. 1989 جىلى 13 قاراشادا بلكجو-نىڭ «التىن قولدى شەبەر» بەلگiسiمەن ماراپاتتالادى.
ءتۇرلi ساۋالدارعا ماراتتىڭ قويىن كiتاپشاسىنان كوپ جاۋاپتار تاپتىق.
– الماتىنىڭ «دينامو» كومانداسىنىڭ بۇكiلوداقتىق ارەناداعى داڭقتى جىلدارىنداعى جەڭiس جولىن نەمەن تۇسiندiرە الاسىز؟
– بiزدiڭ جاتتىقتىرۋشىمىز ە.ايريح جانە ق.بايبولوۆ كوماندا جەڭiسi ءۇشiن بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىردى. بiز تەك قانا «التىن ساۋلەسi الىستان جارقىرايدى» ۇرانىمەن الاڭعا شىعىپ، بiر ماقسات جولىندا وينادىق.
– كەي ادامدار ءومiردi قايتا باستاۋعا مۇمكiندiك تۋسا، ءوزi ءجۇرiپ وتكەن جولدى قايتالامايتىنىن ايتىپ جاتادى. سiز شە؟
– مەن سپورتتاعى جولىمدى كوپ ويلانباستان تۇپ-تۋرا وسىلاي ءجۇرiپ وتۋگە تىرىسار ەدiم.
– سiزدەر ونەر كورسەتكەن جىلدارى ويىندار استىرتىن ساتىلۋشى ما ەدi?
– ءيا، ارينە، ونداي ۇسىنىستار اراكiدiك، وقتا-تەكتە بولماي تۇرمايدى. بiزدiڭ جاتتىقتىرۋشىلارىمىز وزدەرiن دە، بiزدi دە مۇنداي جولدان اۋلاق ۇستاۋعا تىرىساتىن.
– اسا ءساتتi ويىن مەزەتتەرi, قۋانىشتى، جەڭiستi شاقتارىڭىز كوپ بولدى ما؟
– العاشقى التىن مەدال مەن سپورت شەبەرi دەگەن اتاقتى تۇڭعىش يەلەنگەن ءسات ەسiمنەن كەتپەيدi. راس، مەن ءۇشiن 1972 جىلدىڭ كۇزi اسا ءساتتi ماۋسىم بولا قويعان جوق. سول كۇزدە مەن كەزەكتi جاتتىعۋدا قولىمدى سىندىرىپ الىپ، الاڭعا شىعا العانىم جوق. ال ونىڭ ەسەسiنە 1983 جىلعى ماۋسىم داڭق باسپالداقتارىن اتتاۋدان باستالعاندىعىندا داۋ جوق. وداقتىق ويىنداردا جەڭiسكە جەتتiك. سونداي-اق كسرو حالىقتارى سپارتاكياداسىنان قورجىنىمىز توق قايتتى. ەۋروپا كۋبوگىن قانجىعاعا بايلاپ قايتقان دا بiز ەدiك.
– ءاربiر ۇلكەن جەڭiستەردەن سوڭ داڭقتان باس اينالۋ دەگەن «اۋرۋدان» قالاي قۇتىلا الدىڭىزدار؟
– بiز باسقا الاڭداردا قانشا مارتە جەڭiسكە جەتسەك تە، الكوگولدi iشiمدiكتەن تاتىپ المايتىنبىز. مۇنداي ارەكەتكە بوي الدىرعان ويىنشىمەن جاتتىقتىرۋشىمىز ايريح ات قۇيرىعىن بiردەن كەسiسەتiن.
– سiزدi كوپ رەتتەردە ارiپتەستەرiڭiز «مارات ۆاسيلەۆيچ» دەپ اتاپ جاتادى. مۇندا قانداي گاپ بار؟
– مەنi ۇستازىم ايريحتىڭ وسىلاي اتاپ كەتكەنi راس-تى. مەن اتتاس ويىنشى ايريحتىڭ قول استىندا بۇرىن دا بولىپتى. ال جاتتىقتىرۋشى سولاي دەگەن سوڭ، كوماندانىڭ بارلىق مۇشەلەرi, ۇلكەن-كiشiسiنە قاراماستان مەنi ءدال سولاي اتايتىن بولدى...
مارات جەكپەكۇلىنىڭ قويىن داپتەرi وسىلاي سىر شەرتەدi. وكiنiشكە قاراي، كۇنi كەشە اكەسiمەن بiرگە جاسىل الاڭدا اتوي سالعان ونىڭ ۇلى دانيار بۇل كۇندە جۇمىسسىز. كەلiنi اننا جەكسەنبەكوۆا عانا ايەلدەر كومانداسىندا وينايدى.
ماراتتىڭ سەمەيدە تۇراتىن تۋعان اپكەسi شولپان جەكپەكقىزىنان مارات جايلى جازۋعا ماتەريال مەن سۋرەت سۇراعانىمدا اسا بiر قينالىستى جۇزبەن: «تiلەگەن، مەن ساعان مارات باۋىرىم جايلى سۇراعانىڭدى ءتۇپ-تۇگەل بەرەرمiن-اق، سەن جازارسىڭ-اق. بiراق ودان نە شىعادى؟ مەنiڭ ماراتتى جارىققا شىعارام دەگەن ءۇمiتiم كۇن وتكەن سايىن قولامتا شوقتاي ءسونiپ بارادى»، – دەپ ەدi. قازiر ساڭلاق ماراتتى قازاقتىڭ سپورت الەمi مۇلدە ەسiنەن شىعارىپ العانداي. «ءوز ەرiن، ءوز مىقتىسىن ەسكەرمەسە، ەل تەگi قايدان السىن كەمەڭگەردi?» دەگەن Iلياس اقىن دانالىعى قازiر دە ومiرشەڭ.
ءجۇنiس اجداروۆ،
بوكسشى، سپورت ارداگەرi:
– مەن بوكسشىمىن. تالاي مارتە شارشى الاڭعا شىعىپ، جەڭiس-جەڭiلiس دەگەننiڭ نە ەكەنiن بiلگەن جانمىن. سەمەيدiڭ سپورت جۇلدىزدارىن دا بiلەمiن. سولاردىڭ iشiندە مارات تۋراسىندا جاپ-جاقسى بiلەمiن دەسەم ارتىق ەمەس.
حوككەي – ۇجىمدىق ويىن. جەڭiسكە جەتۋ ءۇشiن كومانداداعى بار ويىنشى بiر جەڭنەن قول، بiر جاعادان باس شىعارىپ ويناۋ قاجەت. حوككەي تاياعىن سول جاعىنا ۇستاپ الىپ، قاي ويىندا بولسىن جاسىل الاڭدا جاسىنداي جارقىلداعان مارات ويىنىن ەلتي تاماشالاعانىمىز كۇنi كەشە عانا ەمەس پە ەدi?.. مەن حوككەيدiڭ جانكۇيەرi ەدiم. ماراتتىڭ قاقپا تورىن قاقىراتا سوققان دوپتارى بۇكiل كوگالداعى حوككەي جانكۇيەرلەرiن ءتانتi ەتەتiن. ول ناعىز حوككەي ءۇشiن جارالعان دارا تۇلعا ەدi.
قازاق حوككەيiنiڭ قايتا تۋار تۋماس جارىق جۇلدىزى مارات كوزدەن كەتكەلi كوڭiلدەن دە تاسالانىپ ءوشiپ بارادى. راس، تالانتتى كەزiندە قۇرمەتتەي المادىق، باعالاي المادىق. تۋعان جەرiندە، تۋعان قالاسىندا ونى ەسكە ءتۇسiرiپ تۇراتىن بiر كوشە اتىن نەگە بەرمەسكە، نەگە ەسكەرتكiش تۇرعىزباسقا؟ مەنiڭ بiلۋiمشە، ماراتتىڭ بيزنەسمەن، كاسiپكەر دوستارى وسى سەمەي قالاسىندا جەتiپ ارتىلادى. سولاردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا. جiگiتتەر،، التىن-كۇمiس تاس ەكەنiن ۇمىتپاڭدار. سول ماراتتان بiر قورجىن التىن مەن كۇمiس مەدال قالمادى ما؟ ونى ماراتتى قاسكويلiكپەن ولتiرگەن قاراجۇرەك قانiشەرلەر دە الماي كەتكەن عوي...
مارات شيرياەۆ،
ماراتتىڭ بالا كۇنگi دوسى:
– مارات جەكپەكۇلى، ءسوز جوق، سپورتتاعى، اسiرەسە كوگالداعى حوككەيدەگi ايتۋلى، تەڭدەسi جوق تۇلعا. مارات دوسىمىزدىڭ اتى دۇركiرەپ كەڭەستەر وداعىنا شىعا باستاعاندا بiز دە جانكۇيەر بولىپ، ونىڭ ءار جەڭiستi ويىنىنا الاقان سوققان كۇندەر قازiر ساعىنىش.
مارات سپورت الەمiندە جارقىراپ تۇرعان جارىق جۇلدىز ەدi. ول قاندىقول قاراقشىلار قولىنان قازا تاپسا دا، ارتىندا ۇمىتىلماس داڭقى قالدى. ءوزiڭiز ويلاپ قاراڭىزشى، 18 مارتە وداق چەمپيونى اتانۋ دەگەن عاجاپ دۇنيە ەمەس پە؟! بۇگiندە مارات ويناعان سەمەيدەگi «دينامو» ستاديونىنىڭ جۇرناعى دا قالعان جوق... بiراق بiر قۋاناتىنىمىز، ونىڭ ورنىنا سپورت كەشەنi تۇرعىزىلۋدا. بiراق سول عيمارات بۇل كۇندە « ساقالدى قۇرىلىس» سانالادى. اللا جازسا، سول كەشەن اياقتالىپ، پايدالانۋعا بەرiلەر كۇن تۋسا، وعان مارات جەكپەكۇلىنىڭ اتىن بەرسە ەش ارتىق بولماس ەدi.
تiلەگەن احمەتۇلى،
سەمەي قالاسى
ءسوز سوڭى. «بiر كەزدە كسرو قۇراما كومانداسىندا جەرلەسiمiز مارات جەكسەنبەكوۆ ويناعان» دەگەن ماقتانىش انشەيiن بە دەيمiن... ويتكەنi, كەزiندە اتاق-داڭقى الىسقا كەتكەن جەرلەسiمiزدi ەسكە تۇسiرەتiن نە كوشە اتى، نە سپورت سارايى، نە كلۋب جوق. قالامىزداعى بiر كوشەنi ماراتتىڭ اتىنا بەرسەك، كiمنiڭ تاقياسىنا تار كەلەر ەدi? ءالi دە كەش ەمەس. «ەشتەن كەش جاقسى». «مارقۇمنىڭ ارۋاعى رازى بولسىن» دەسەك، ول تۇرعان ۇيگە ەسكەرتكiش تاقتا قويساق تا ارتىق ەتپەيدi.
«جاس قازاق»، №6, 2008 جىل
