- Preziydentimiz bir sózinde "biylik basynda bala-shagha qaptap ketti" dedi. Jalpy, songhy kezderi ózining ornynan adasqan adamdar kóbeydi. Osylar qoghamymyzdy býldirip jýrgen joq pa?

- Elbasy solay dedi, biraq, bizding kәnimiz qaysy? Olardy jayly oryndargha biz qoyyp otyrghan joqpyz ghoy. Bala-shagha Elbasydan jasyryn qoyylmaghan shyghar? Ony kimnen kórip otyr? Mamandyghyna say emes shala sauattylardy halyqtyng qamyn oilaytyn oryntaqtargha kim bekitip otyr? Premier-ministr me, ministrler me, jauapqa  tartylsyn. Nege óz isin bilmeytinderdi júrttyng taghdyryn sheshetin qyzmetterge otyrghyzady? Sondyqtan, men búl mәseleni Elbasynyng ózinen súraghym keledi, shynynda da nege bala-shagha qaptap ketti? Olay deytinim, әrbir qyzmet - bizding taghdyrymyz.

- Bir kezderi siz Mәdeniyet ministrliginde ýlken qyzmet istediniz. Jana ministr kelgende sol qyzmetten óziniz bas tartypsyz...

- Preziydentimiz bir sózinde "biylik basynda bala-shagha qaptap ketti" dedi. Jalpy, songhy kezderi ózining ornynan adasqan adamdar kóbeydi. Osylar qoghamymyzdy býldirip jýrgen joq pa?

- Elbasy solay dedi, biraq, bizding kәnimiz qaysy? Olardy jayly oryndargha biz qoyyp otyrghan joqpyz ghoy. Bala-shagha Elbasydan jasyryn qoyylmaghan shyghar? Ony kimnen kórip otyr? Mamandyghyna say emes shala sauattylardy halyqtyng qamyn oilaytyn oryntaqtargha kim bekitip otyr? Premier-ministr me, ministrler me, jauapqa  tartylsyn. Nege óz isin bilmeytinderdi júrttyng taghdyryn sheshetin qyzmetterge otyrghyzady? Sondyqtan, men búl mәseleni Elbasynyng ózinen súraghym keledi, shynynda da nege bala-shagha qaptap ketti? Olay deytinim, әrbir qyzmet - bizding taghdyrymyz.

- Bir kezderi siz Mәdeniyet ministrliginde ýlken qyzmet istediniz. Jana ministr kelgende sol qyzmetten óziniz bas tartypsyz...

- Ol ras, onda premier-ministr Sergey Tereshenko bolatyn. Ministrding birinshi orynbasary bolyp qyzmet isteytinmin. Kisi jamandap, úpay jinayyn dep otyrghan joqpyn, biraq, onyng júmys istey almaytynyn sol kezde-aq bilgenmin. Kótere almaytyn shoqpardy beline qystyrudyng ne qajeti bar? Kәsiby adam men kәsibiyligi joq adamnyng qyzmettesui óte qiyn. Men "a" desem, ol "b" deydi. Sosyn shәlkem-shalystyq minez-qúlyqtar shyghady. Jamanatty bolyp qaytem? Qay jaqtan jel soghatynyn, nóserding qay jaqtan jauatynyn bilip qalghan kezim. Sayasy oiyndargha ermek bolmay, uaqytymdy qaghaz qalamgha arnayyn dedim. Esesine 20-gha tarta kitap jazdym.

- Eng basty kitabynyzdy atasanyz...

- "Sahna sanlaqtary" ýshin Memlekettik syilyq aldym. Bir jaqsysy, búl syilyqty qyzmetten ketip aldym. Býgingiler ataqty qyzmette otyryp alyp jýr ghoy. Preziydent apparatyndaghy, Premier-ministrding kensesindegi jigitterding kóbisining ataghy bar. Qyzmette otyryp kez kelgen nәrseni alugha bolady. Jogharydaghylar ózderi bólip alyp jatsa, kýndiz-týni teri sýmektep júmys istep jýrgen qarapayym halyqqa ne tiyedi?

- Tereshenko demekshi, ol izrayldikterge «Qazaqstannan jer satyp alyndar» degenge sayatyn әngime aitypty-mys. Búl jer, jesir dauyn birinshi oryngha qoyatyn qazaqty basynghandyq emes pe?

- Múnyng qaysysy shyn, qaysysy jalghan bilmeymin. Biraq, jer Tereshenkonyng әkesinen qalghan joq. Onyng qanday qatysy bar? Jer satudy men aita almaymyn, ol nege aitady. Tereshenkonyng oryntaqta otyrghany bolmasa Qazaqstan ýshin eshkim de emes. Menen artyq pa, Sizderden artyq pa? Qazaqstannyng jerin saudalap ýlestiretindey qúqyqty kimnen alypty? Ózinin, ata-babasynyng qazaq jerine qanday enbegi singen? Bógenbaydyn, Qabanbaydyng qasynda jýrip pe әlde... Abylayhannyng kenesshisi bolghan ba? Tereshenko bireuding isine súghynbasyn. Keshegi daqpyrt, keshegi qyzmetining buymen auzyna kelgenin kókip jýr.

- «Mәdeny múra» baghdarlamasyn iske asyru arqyly dittegen jerden shygha alamyz ba?

- Mәdeny múranyng auqymy óte keng әri tereng úghym. Búl mәseleni tek bir búiryqtyng nemese bir baghdarlamanyng tónireginen izdestirsek, týbine jete almaymyz. Ghasyrlyq múralardy belgili uaqyt aralyghynda bitiremiz desek te qatelesemiz. Mәdeny múrany bir kýnde esimizden shygharmauymyz kerek. Mekemtas Myrzahmetov bir ghana Bauyrjan Momyshúly  jazyp ketken dýniyelerding 100 tomgha jetetinin aitty. Sonyng 15 tomy jaryq kórse, 15-i dayyn eken. Búl degeniniz bagha jetpes baylyq. Birtindep iygerudi qajet etedi.

- Qazirgi qazaq kinosy jayly ne aitasyz?

- Elbasy "Kóshpendiler" filiminen týk shyqpaghanyn aitty. Biz kezinde marqúm Sәken Jýnisov, Dulat Isabekov, Bauyrjan Nógerbekov tórteumiz "filim bolmay qalypty" dep merzimdi basylymdargha shyghyp shuladyq. Balalardyng oiyny siyaqty, "anaday Ábilmansúry bar qazaq  baqytsyz. Bireuding kostumin uaqytsha súrap alyp toygha  baryp kelgendey kónil-kýide otyrmyz" dedim. Múny sitata etip kóp gazetter berdi. "Qyz Jibek", "Atamannyng aqyry" siyaqty filimderge zar bolyp qaldyq qazir. Jas rejisserlerding barlyghynyng kórgeni az, talantsyz. Men múny jauapkershilikpen aityp otyrmyn. Kórkem oiylylyq kem. Tek qana ishimdi jylytqany "Siz kimsiz, Ka myrza?" filimi boldy. Áyteuir, qazaq ruhy bar. Taylandta, osynda bolsyn, narkomandarmen alysyp-júlysyp jýrip qazaq elining taza boluyn, moralidyq, fizikalyq, tabighi, taghy basqa jaghynyn elimizge núqsan kelmesin dep janúshyryp jýrgen qazaq shalynyng beynesi Asanәli Áshimovtyng oryndauynda kónilime jaqty. "Mústafa Shoqay" kinosynan men qiyaldaghan Mústafany kóre almadym. Bizge qazaq últyna qyzmet etetin, qazaq últynyng kónilinen shyghatyn filim kerek. Biz memleketpiz, biz óz filimimizdi ózimiz tarazylaytyn dәrejege jettik. "Birjan sal" turaly anau-mynau degenimen onda qazaqtyng tarihy bar. El-júrt kóredi. Jalpy songhy qazaqfilimderdegi qyzdar beynesin somadaghan aktrisalar mening kónilimnen shyqqan joq. Qazaqy kelbetti, ishi әn salyp túrghan, kýmis kómey, synghyr qaqqan qazaqtyng keremet tabighy súlu qyzdary kóp. Jigitterding talghamyna tang qaldym.  Filimge súludyng súluy týsu kerek. Qyz Jibekke 500-den asa qyz tandalghan. Bizde onday joq. Apyl-ghúpyl, tamyr-tanys osylay ketetin bolu kerek. Qazaqta Mústafa Shoqaydy oinaytyn akter qúryp qaldy ma? Mústafa Shoqaydy oinay almasa qazaq akterlarynyng qadir-qasiyeti bir tiyn.

- Biz auyl jylyn ótkizdik. Auylgha baryp túrasyz ba?

-Auylgha milliardtardyng bólingenin estidik, gazetterden oqydyq. Biraq, men auylgha barghanda sol milliardtardyng buyn sezinbeymin. Sezinsem aitar edim.

- Tayly-túyaghymyzben til mәselesin kóterip jýrmiz.

- Qazaq aldymen demografiyany týzeui kerek. Óitkeni, halyqtyng sany ósse tildik problema ózinen ózi sheshiledi. Demografiyany qalay týzeysin, qazaqtyng әielderi janbyrdyng astynda qúrt, shemishke satyp otyr. Jigitter bar balasyna  tamaq tabudyng qamymen Seyfullinde túr. Qyzynnyng jýrisi anau, úlynnyng túrysy mynau. Jetim búryshta pәter izdegender kileng qazaqtar. Al, ony jalgha berip otyrghandar ózge últtyng ókilderi.

- Eki qolgha júmys tabylady, biraq qazaqtyng ózi júmys istegisi kelmeydi degen de әngimeler aitylyp jýr ghoy.

- Qay halyqta da jalqaular bar, "tek qazaq" dep aitudyng qajeti joq. Júmys istegisi kelmese  jigitter kóshede neghyp túr? Solar bayshykeshterding qara júmysyn isteydi. Júmystan qashsa túra ma? Sony týsinbeymin. Qaysybireulerimen sóilestim. "Bala-shaghama qúr qol baram ba" degen sózdi óz qúlaghymmen estidim. Elimiz tym qúrysa qalamsap shygharmaydy, zauyt, fabrika joq, olar qayda baryp nan tauyp jeydi?

- Petr birinshining kezinde orystar Europagha terezesin ashty. Biz sony endi bastap jatqan siyaqtymyz.

- Biz o basta Batysty da, Europany da orys mәdeniyeti arqyly qabyldadyq. Teatrlarymyz ben kinolarymyzdaghy qaptap jýrgen europalyq elementterding bәri sonyng әseri. Tek qazaqy úghymnyng ainalasynda shektelip qalugha taghy bolmaydy. Barlyq mәdeniyetterdi bile otyryp últymyzdyng ýrdisterinen airylyp qalmauymyz kerek.

- Bolat Atabaev songhy kezderi kóp eksperiymentter jasap jýr. Biz qashanghy eksperimnetshil bolamyz?

- Bayaghydan kele jatqan dәstýrlerimiz óz aghymymen jýre bersin, biraq, bizge qay salada da janashyldyq kerek. Qayta bizde eksperiymentatorlar az bolyp túr. Ádebiyetimiz, ónerimiz qanday bay, izdeniske baratyn rejisserlar az. Eksperiymentting de ontaylysy, ontaysyzy bolady. Bolat Atabaevtyng Bekejan obrazyna jasaghan aksenti maghan únaydy.

- Batysshyl emespiz be?

- Gete "Bar gәp Shyghysta, Shyghystyng jeti júldyzynyng bireuining kishkentay tyrnaghyna tatysam ózimdi baqytty aqyn sanar edim" dedi ghoy. Filimderimizdi de, spektakliderimizdi de Shyghyspen úshtastyruymyz kerek. Sonymen qatar Batystyng keremet shygharmalarymen de susyndauymyz qajet. Biraq, solarmen tynys alu mindet emes. Shyghystyq ýlgini pir tútugha tiyispiz. Óitkeni, biz shyghystyqtarmyz. Abay ekeuin de boyyna sinirdi ghoy. Sodan ýlgi alsaq jaman bolmaymyz.

- Keleshekte qazaqtyng boyynan tәuelsizdigimizdi, memelekettigimizdi nyghaytatyn qanday qasiyet kórginiz keledi.

- Turashyldyq, enbekqorlyq, birsózdilik, sosyn satqyndyqtan aulaq bolu kerek. Bilim, ghylym.

- Qazaqtar, qazaqstandyqtar materialdyq qúndylyqtan góri ruhany qúndylyqqa úmtylghany jón deysiz ghoy.

- Sóz joq. Bilimsiz, ghylymsyz el bolmaydy. Japondar әlemge tek mәdeniyeti, óneri arqyly tanyldy. Kәrister dýnie jýzinde bir-aq halyq, kәrister ghana bar siyaqty sezinedi. Auyzdarynda tek kәristing problemasy, kәristing mәrtebesi. Biz sonday jaghdaygha kóterilgende ghana qazaq pen Qazaqstannyng aibary asqaqtaydy. Soghys jyldarynda bar halyq qazaqtyng qúshaghynda jylyndy ghoy.

- Bizdi panalaghan últ ókilderining keybiri bizge qarsy shyghyp jatsa ne deymiz?

- Ol - sanasyzdyq, mәdeniyetsizdik. Ótkenin úmytu.  Birde qasymdaghy jigitpen qazaqsha sóilesip kele jatqanmyn. Jýn satyp otyrghan bir qora kempir aldymnan shu etip óre týrgeldi "Qazaqsyng ba?", "qazaq" dep jylap kóristi. Sóitsem bizding elden ketken qarashaylar eken. Býkil qazaq halqyna raqmet aityp, úlarday shulady.

- "Jas qazaq" gazetindegi Oljas Sýleymenov jayly maqalagha ne der ediniz?

- Óz basym Oljekendi qabyldamaymyn. Maghan ol kisi danghoylau kórinedi. Kýngirlep sóilep ózimen ózi "besqap" bolyp jýrgeni. Oljastyng bizding memleket boluymyzgha qatty aralasyp, qazaq halqynyng taghdyryna jan salghanyn bayqamadyq. Qayta bizdi múqatyp, iyterip jýrgendey. Oljassyz da basqa iygi jaqsylarymyz jetedi.

- Qazaqqa shәkirttikten ústazdyqqa kóterilip, qarapayymdylyqtan sayasy túlghagha ainalatyn kez tua ma?

- Jaqsy sóz - jarym yrys. Últ bola almasaq,  biz neghyp jýrmiz? Nesine úl-qyz ósirip jatyrmyz? Bolugha tiyispiz. Senim, optimistik ruh, tek algha qoyghan maqsat qazaq últyn ósirip-órkendetedi. Qazaq últyna tәn әreket jasasaq túlghagha ainalamyz, nege ainalmasqa?

Amanhan ÁLIM,

Týimegýl SMAGhÚLQYZY

Týpnúsqadaghy taqyryp - «Shynynda da nege bala-shagha qaptap ketti?»

Derek kózi - zan.zanmedia.

Súhbat yqshamdalyp jariyalandy.