Halyqaralyq  «Alash» әdeby syilyghynyng lauraety,

kórnekti aqyn Jәrken Bódeshúly - 70 jasta

     «Erding atyn eli shygharady,  elding atyn eri shygharady» degen dana qazaqtyng atamzamannan kele jatqan  sózi bar. Búl dәleldeudi qajet etpeytin – aksioma.  Mahambetti – Qaroysyz, úly Abaydy – Qarauylsyz,  Qasymdy – Oralsyz   Ábudi – Atyrausyz, Múqaghaliydi – Qarasazsyz kóz aldynyzgha elestetu mýmkin emes. Dәl sonday tughan jerimen kindigi birge jasasyp kele jatqan jannyng biri Jәrken Bódeshúly. Jәrken aqyn deseniz, kórmesenizde kóz aldynyzgha Jayyrtau keledi. Shyndary kókpen talasqan tauly ólke me eken, әlde sartap saghynyshty boyyna jinap jatqan úlan baytaq sary dala ma,  әlde  qoynauy sheksiz baylyqqa toly qúmdauyt jer me, bәribir әiteuir janyna dәl ózinning tughan jerindey tym jaqyn seziledi. Osy ólkege degen týsiniksiz bir saghynysh boy kóteredi.  Sebep – osynday kýidi bastan keshiruge mәjbýr etetin  Jәrken aqynnyng tughan jeri «alabaghannyn» ar jaghynda jatqan Jayyrtaugha arnalghan saghynysh pen múngha toly  jyrlary.

    IYә, býgingi әngime halqymyzdyng kórnekti aqyny, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng lauraety Jәrken Bódeshúlynyng Jayyrtau, dәlirek aitsaq, aqyn shygharmashylyghyndaghy tughan jer suretteri sóz bolmaq. Jalpy Jәrken aqyn qazaq poeziyasynda ózindik orny bar asa talantty sanauly aqyndarymyzdyng biri. Aqyn shygharmashylyghy jóninde әdebiyet zertteushilerimiz ben ghalymdarymyz, qalamdastary men qarapayym oqyrmandarymyz basylym betterinde jýrekjardy oi-pikirlerin, yqylas- niyetterin talmay bildirip keledi. Aqyn shygharmashylyghy jóninde birneshe ghylymy kandidattyq dәreje qorghalyp, doktorlyq enbekte jazylyp jatqanynan habarymyz bar. Demek, kóziqaraqty oqyrman qauymy bizsiz de  aqyn shygharmashylyghyn jaqsy biledi dep aituymyzgha tolyq negiz bar. Desek te,  aqyn shygharmashylyghyndaghy tughan jer jayly jyrlary janymyzgha tym jaqyn bolghandyqtan  qolgha  qalam  alghandaymyz.

   Shyntuaytynda  Jәrken aqyn qanday taqyrypta bolsyn jalang barmaydy. Kónilge shuaq, sezimge núr syilaytyn, tau ózenderindey myng búratylghan iyirimderge, birde aryndap tasyghan búlqynystargha toly jyrlarymen tang qaldyrady. Ol әldebir basylym betterindegi súhbatynda bylaysha tolghanypty: «Dýniyede bauyryndy saghynu bir basqa, al tughan jerdi saghynu degen mýlde bólek әlem. Adamzat balasynda búdan ótken saghynysh bolmaydy, bolghan emes. Basqa saghynyshtar bolar: biri bauyryn saghynar, biri ata-anasyn saghynar, biri bauyr eti - balasyn saghynar, sýiisken jaryn saghynar, senisken dosyn saghynar, balalyq shaghyn saghynar - múnyng bәri - tughan jerge degen saghynyshtyng qúrbany. Búl saghynysh basylmasa - qasiretke ainalady».  Sirә da, aqynnyng әr jinaghynda Jayyrtaugha qayta ainalyp sogha beretini osydan bolsa kerek.

...Túratyn Óleng tilep dәiim menen,

Bir tau bar Tarbaghatayda Jayyr degen.

Sol taudyng tasynda oinap, gýlin terip,

Sol taudyng suyn iship, mayyn jegem.

Jәiirding auylym jatyr saghasynda,

Bauyrym, aghayynym bәri osynda.

Jәiirtau boz ingen ghoy boshalaghan,

Altay men Tarbaghatay arasynda...  

(«Júldyztas»  «Atamúra» baspasy, 2010jyl)

Jayyrdi bek saghyndym,

Kókiregim tolghan mún.

Tiri jetim eterlik,

Taghdyrym saghan neghyldym.

Ashynghasyn aitam da,

Jayyrden basqa Anam joq,

Jayyrden basqa panam joq.

Dertinen kettim jauyr bop,

Jәiirden basqa jauym joq... deydi Dәl osynday jyrlar tek osy jinaqtyng ón boyynda qayta-qayta kezdese beredi. Ózinning de tughan jerge degen úiqyda jatqan saghynyshyndy týrtip oyatyp, san týrli oilargha jeteleydi.

Kónlim ózindi oilap bosaghanda,

Kóz jasym ainalady josa qangha.

Ýsti altyn, asty múnay, qayran Jayyr,

Tór týgil búiyrmady bosaghanda... Ras, «alabaghannyn» ar jaghynda qalghan qayran  qazaq  dalasynyng bir púshpaghy osy Jayyrtau eken. Osy arada  ghúlama ghalym Zeynolla Qabdolovtyn  qytaymen shekaralas jatqan Narynqol ónirine barghan saparynda  jergilikti bir sheneunikting sózin týzep, «arghy bettegi jatqan jer ózimizding Shyghys Týrkstanymyz-ghoy» degen sózi eske týsedi.

Mayly Jayyr shet qalyp,

Sararqany betke alyp.

Týsimde ylghy týndeletip kóship kele jatamyn,

Jonghar qúmyn beluardan keship kele jatamyn...

«Mening tughan jerim - Jayyr, qazir shekaranyng arghy betinde qaldy. Búl - qazaqtyng jeri edi, myna Shyghys Týrkistanmen jalghasyp jatqan. Qayta-qayta Jayyrdy jyrlaytynym sol: «Dertinen kettim jauyr bop, Jayyrdan basqa jauym joq!». Saghynysh - qasiretke ainalyp ketti. Orystyng Nikolay patshasymen Ejenhan ekeui bir dastarqannyng basynda otyryp, bólisip ala salghan ghoy. Bir elding adamdary ekige bólinip qaldy» – deydi taghy bir súhbatynda.

 Shay ýstinde sheshile salghan kelensizdikten endi aqyn tughan jerine tek týsinde ghana sapar sheguge mәjbýr. Búdan artyq qasiret joq ta bolar, әsirese aqyn balasy ýshin.

  Jә, aqyn tughan jer jayly tek osylay múndy jyrlar jazady eken degen oy tumauy kerek. Múndanyp otyryp, ghajayyp Ruh syilaydy. Tughan jerding asyl qasiyetin aspangha kóteredi.  IYә, Ruhtanasyn. Senbeseniz oqynyz...

Tughan jerding qar, múzy,

Ayazynmen «juyndyr».

Tughan jerding bal qyzy,

Búrymynmen buyndyr.

Tughan jerding búlaghy,

Tolqynynmen at meni.

Tughan jerding jylany,

Shyryldatyp shaq meni.

Tughan jerding shengeli,

Tyrna ayamay betimdi.

Tughan jerding ermeni,

Auzyma qúy ótimdi.

Tughan jerding donyzy,

Qan josa ghyp jaryp ket.

Tughan jerding qonyzy,

Domalatyp alyp ket.

Tughan jerding qasqyry,

Kemir aqyn sýiegin.

Tughan jerding tas, qúmy,

Seni osylay sýiemin!

      Óleng – taghy da aqynnyng tughan jeri – Jayyrtauy jayly.  Al osydan keyin týsinizge de kirmegen Jayyrtaudy saghynbay, ansamay kóriniz. Aqyn jyrynda órnektelgen osy ólkeni kórip, balday auasyn simiruge birden jolgha shyghyp ketuge qúmbylbyz.

   IYә, Mahambetting – Qaraoyyn,  úly Abaydyng – Qarauylyn, Qasymnyng – Oralyn,  Ábuding –Atyruyn, Múqaghaliyding – Qarasazyn  san ret ansap baryp qaytsang da saghynysh shóli basylmaytyny siyaqty, Jәrken aqynnyng Jayyrtauy da kónilimizding kóginen qol búlghaydy da túrady.  Sirә da, jyr-qúdireti degen osy shyghar. Kórnekti aqyn, marqúm Esenbay Dýisenbaev aghamnyng «Jәrken-jyrau» deytinindey Jәrken aqyndy  jyr kógine alyp shyqqan  Jayyrtaudy bir kórip qaytsaq, shirkin...

Serikjan QAJIY

Abai.kz