«Memlekettik» emes til

Memlekettik tilding mýshkil hali sol tildin, yaghny qazaq tilining býgingi, eski sovet әuezimen aitsaq, óskeleng zamangha say kelmeytini, sypayylasaq, onsha say emestigi, kedeyligine baylanysty degen pikir kóp aitylady. Managhy dýbәralardyng ishinde az-maz týisigi barlar jәne biz qarsy emespiz, biraq... dep, jany ashyghansyp sóilegen óktem nәsil tarapynan. Betke salar ekinshi bir kinәrat - qazaqtardyng ózining kópshiligi qazaq tilin bilmeytini.

«Memlekettik» emes til

Memlekettik tilding mýshkil hali sol tildin, yaghny qazaq tilining býgingi, eski sovet әuezimen aitsaq, óskeleng zamangha say kelmeytini, sypayylasaq, onsha say emestigi, kedeyligine baylanysty degen pikir kóp aitylady. Managhy dýbәralardyng ishinde az-maz týisigi barlar jәne biz qarsy emespiz, biraq... dep, jany ashyghansyp sóilegen óktem nәsil tarapynan. Betke salar ekinshi bir kinәrat - qazaqtardyng ózining kópshiligi qazaq tilin bilmeytini.

Songhysynan bastayyq. Shynynda da bәrin týgendemeyik, osy egemen eldegi qandas qauymnyng qanshasy... taza qazaq? Men saualdyng dәl osy túrghysynan qoyylysy jansaq dep bilemin. Qalyptasqan sarynmen kettik. Bizdegi birshama ornyqqan úghym boyynsha, últy qazaq bolyp tughandar ýsh topqa bólinedi: taza qazaq, shala qazaq, ada qazaq. Múnyng әuelgisi - tili de, dini de qazaqy túlghalar, ekinshisi - tilge shalaghaylau, biraq qazaqtyq sanadan bezbegender, ýshinshisi - til de joq, sirә, iman da joq, týri ghana qazaq aghayyndar. Búl arada tildik belgi men últtyq bólinis arasyna tepe-tendik qoyylghanyn andaymyz. Tilden aiyrylu aqyr týbinde últtyq sanadan da aiyrylugha bastaytyny ras. Biraq búl - ainymaly qúbylys. Keshegi orysshadan maqúram ata-ananyng nemeresi býgin qazaqshany mýldem bilmey shyqsa, osy qasqanyng tughan balasy demey-aq qoyayyq, nemeresi qaytadan qazaqshagha jetigip shyghuy qiyn emes qoy. Sonday-aq tughan tilin bilmey túrghan sabazymyz arada kóp úzamay-aq asa jetikpese de, qajetti mólsherdegi qazaqshany ýirenui qiyn ba. Yaghni, tildi bilu, bilmeu - últtyq belgini aiqyndamaytyn, ózgermeli, týpting týbinde ótpeli jaghday ghana.

Sonymen turasyn kóshsek, dәl qazirgi kezende ózining tughan tilin (ana tili emes, ana til qashan da tumysqa baylanyssyz kategoriya: jetik iygergen, kýndelikti túrmys, ot basy, júmys, tirshilikte erkin qoldanylatyn, negizgi til úghymyndaghy sóz, demek bizding qazaqsha bilmeytin aghayyndardyng ana tili - orys tili) yaghny ata-babasynyng tilin taqyr-taza bilmeytin qazaqtyng sany qansha nemese býgingi, óz respublikasynyng sheginde túryp jatqan júrtymyzdyng neshe payyzy? Ár kezde әr týrli san aityldy. Mәselen, 90-jyldardyng orta túsynda qazaqtyng qyryq payyzy tughan tilin bilmeydi degen sóz keninen tarap, talassyz aqiqat retinde qabyldandy. Shyndyghynda - búl eshqanday qisyngha kelmeytin derek. Til bilmeytinder, kóbine songhy buyn, assa jas mólsheri qyryqtan tómengi buyn. Onyng da barlyghy emes. Mәselen, 80-jyldardyng sonyndaghy biz bayqaghan bir derekte eldegi barlyq qazaq últty oqushylardyng esebine shaqqanda, qazaq mektebining shәkirtteri - bir jarym milliongha taqau eken de, orys mektepterine baratyn  qazaq balalarynyng úzyn sany ne-bәri jarty million ghana eken. Yaghni, qazaq tekti jas jetkinshekting shiyregi, jiyrma bes payyz mólsherinde ghana. Búlardyng bәri birdey qazaqsha bilmeydi dep aitu qisynsyz. Qaladaghylar týgel maqau degenning ózinde, ol kezde orys tildi mektepter bir orysy joq, taza qazaq auyldarynyng bәrinde ashylghan bolatyn. Mәselen, men tuyp ósken, qazaghy jýz payyz audanda bizden song orys mektebi jasaqtalyp, onda tórt jýzdey bala oqidy eken (qazir jabylyp qalsa kerek), barlyq jerde osylay boldy. Álgi balalar, әriyne, mektep tilinen góri, ýidegi, auyldaghy tildi jaqsyraq bildi. Ol zamanda mektepten ótpeytin bala joq.  Janaghy jiyrma bes payyz - qazaq tili әbden әlsirep, orys tili mýldem kýsheygen kezdegi esep, odan búryn sol jiyrma beske de jetken joq, aryda, odan jiyrma jyl búryn, әriyne, búdan da az boldy.

Ekinshi bir dolbar - qalada túratyn barlyq qazaq, ýlken-kishisi demey, týgel qazaqsha bilmedi dep sanasaq, oghan orys basqan «tyng ólke» - tórt-bes oblysty tolayymen qossaq, sonda da janaghy qyryq payyzgha jetkize almaymyz. Yaghny «qyryq payyzdyn» zary - «Tilimiz qúryp bara jatyr!» degen qauipten tuyndaghan orynsyz baybalam. Bar degeni bolyp jatqan óktem aghayyndar: «Qazaqstanda orys tili qysym kórip otyr!» dep shulasa, ózderin qaqysy ketken mýsәpir etip kórsetse, múnday kópe-kórneu ayarlyq zorlyqshylgha jarasady. Týpki maqsat - búrynghydan әrmen janyshtay beru. Eger osyghan kerisinshe, shyn qorlyq kórip otyrghan dәrmensiz mýskin óz jaghdayyn az-maz әsirelep, tipti mýshkil etip kórsetkisi kelse, búl tek qana jiyrenish tughyzbaq. Bizding janashyrlyqqa shaqyrghan, sharasyzdan shyqqan «Oybay, qyryq payyz!» aiqayymyz oilaghangha qarama-qarsy nәtiyje berip, «E, ózderining de shamasy bitip otyr eken ghoy, endi moynyn ýze salayyq» degen sheshimge jeteleydi.

Sonda osy baqytsyz «qyryq payyz» qaydan shyqty? 1989 jylghy, sovettik eng songhy halyq sanaghynyng qorytyndy derekterine qaraghanda, respublikadaghy qazaq júrtynyng 62,8 payyzy orys tilin erkin iygergen. Sәikesinshe, qalghan 37,2 payyz orysshagha onsha emes nemese mýlde bilmeydi, yaghny tek ghana qazaqsha sóileydi. 37,2 - dóngelektep, 40 dep qoyynyz, әigili qyryq payyzdyng týp tórkini, mine, osydan shyqsa kerek. Búl ghajayyp logika boyynsha, alpys payyz qazaq qazaqsha bilmeui kerek. Alpysynyz da aitylyp qalyp jýrdi, biraq bizding daraqylargha kóbirek kórinse kerek, keri ainalyp, qyryqqa toqtaghan.

Sol jolghy sanaq derekterine jýginsek, qazaq tilin ana tilim dep esepteytin qazaqtardyng úzyn sany  98,6 payyz eken. Ol zaman ýshin tamasha kórsetkish. Yaghni, qazaq tilinen mýlde maqúrym, orys tilin ana til sanaytyn qazaqtar - barlyq júrtymyzdyng 1,4 payyzy ghana. Álbette, әlgi 98,6 - týgelimen qazaqsha sayrap túr deuge bolmas. Birazy túrmystyq dengeyde ghana, birazy auyzeki tildi týsiner jaghdayda, endi birazy qazaqshagha mýlde joq - jinaqtap kelgende, әlde 5, әlde 7, bәlkim 8-9 payyz, biraq bәri de ózining qazaqtyq teginen, ata-babasynyng tilinen mýlde jerip ketpegen, tilimdi bilmeymin dep aitudyng ózin namys kóredi degen sóz. Sonymen qatar, qyzmet tili, óndiris tili, kóshe tili týgel oryssha bolghannan son, ana tilinde kýndelikti sóileu mashyghy jetimsiz, nәtiyjesinde belgili mólsherde qazaqsha bile túra, qorghalaqtau bar, búl jaghyn da úmytpaghan jón.

Dese de, eriksiz moyyndau kerek, orys tili qazaq arasynda barlyq dengeyde de óktem. Sovettik kezende qalyptasqan jaghday, otarshyldyq zardaby desek te, mәselening eng basty kiltipany ózimizde jatqanyn, bizdi eshkim de kópe-kórneu zorlamaghanyn, týptep kelgende, barlyq kinәrat - últtyq sananyng tómendiginen tuyndaghanyn moyyndau qajet. Biz oisha shamalap otyrghan 7-8 payyz týgili, resmy 1,4 payyzynyzdyng ózi tym kóp. Toqsan mynnyng ýstinde. Biz tómendete mejelep otyrghan 7-8-ge qisanyz, kemi jarty million bolyp shyghady. Tútas bir halyq. Oilap túrsanyz, búl jerde keselding ýlkeni sanda ghana emes. Sapa demeyik, tetikte. Álgi, ana tilin bilmese de qalada ósken, negizinen biylikke, bizneske jaqyn myqtylardyng shanyraghynan shyqqan balalarymyz býgingi kýni taghy da sol ókimet pen baylyqtyng tizginine jaqyn otyr. Yaghni, búlardyng últ bolashaghyna tiygizer әseri әldenshe ese. Dәl qazirgi kezende, tәuelsiz atalatyn eldegi últtyq nysandardyng bәrin aitpayyq, ózimiz ejiktep otyrghan qazaq tiline ghana jýginsek, onbay jatqan jaghdayymyz negizinen orys tildi qazaqtardyng kesiri ekenin atap aitugha tura keledi

(M. Maghauinning «Últsyzdanu úrany» 2004 jyly jazylghanyn qayyra esterinizge salamyz. Sodan beri attay alty jyl ótse de qalamger kórsetip otyrghan tolghaqty mәsele alty adym aldygha jyljyghan joq. Qayta keri ketip bara jatyr. - abai.kz).

Eng songhy derekteme boyynsha, biyl, jyl basy 2004 jyldyng 1 qantarynda

Qazaqstandaghy qazaqtyng jiyn sany 8 million, 550 myn, 846 jangha jetipti, eldegi halyqtyng 57,2 payyzy. Eger bizding qazaq respublika túrghyndarynyng 80-90 payyzyna jetip, onyng ishinde tughan tiline jat, tek qana orys (oghan qosymsha aghylshyn, nemis, ispan, týrik, eskimos, chukcha, t.t.) tildi bauyrlarymyz million emes, jýz myn, bes myng emes, janaghy, dóngelekten ozyp túrghan 846 ghana kisi bolsynshy, bәribir qazaq tilining kósegesi kógermes edi, Ýkimetiniz de, Parlamentiniz de dәl qazirgidey qazaq tilin ayaq asty etip, oryssha sayrap otyrar edi. Óitkeni, bar biylik, bar biylik bolmasa da, preziydentiniz ben soghan teteles taghy eki-ýsh adamna basqa, dýniyening tútqasyn ústap otyrghan barlyq qojayyndarynyz qazaqsha bilmeydi - nebәri 846 kisi, biraq jol - solardiki, neshe payyz, neshe million halqynyzgha pysqyrmaydy da. Múny kóp kórseniz, men qazirgi Elbasynyz - qazaq ortasynan shyqqan, qazaqsha sóiley alatyn eng songhy preziydentimiz bolmaghay dep qauiptenem. Ásiresiz aqiqat. «Kenesary kóp bolsa jýzge keler...» demekshi, kelesi demeyik, arghy, odan arghy saylaularda basynyzgha kim minetinin qaydan bildiniz? Dýnie myna qalypta túra berse, býgingi kýninizge zar bolatyn jaghday da alys emes. Onyng aiqyn mysaly - taqaudaghy Parlament sheshimi.

Býgingi júrtqa mәlim, bolashaq úrpaq úmytyp qalmas ýshin tasqa tanbalap, tariyhqa engizip qoiy qajet, osy jaqynda ghana respublika Parlamenti «El biylegen qazaqtyng qazaq tilin bilip, mәdeniyeti men tarihyn qúrmetteui qajet emes!» degen sheshim qabyldady! Súmdyqtyng songhy týiinin birden ashpay, basyna kótersek, deputat Amangeldi Aytalynyng saylau turaly zangha: «Deputattyqqa kandidat qazaq azamattarynyng memlekettik tildi bilui, elding mәdeniyeti men tarihyn bilui mindetti» degen arnayy tarmaq engizu turaly úsynysyn ótkizbey tastady. Europa nәsildi deputattar týgel qarsy bolghany eshtene emes, últy qazaq ýlken-kishining birazy, qazaq bola túra, qatardaghy qazaq emes, el biyleu tetigindegi, bay, baghlan qazaq bola túra, qazaq tilin de, qazaq tarihy men mәdeniyetin de bilip qajeti joq dep esepteydi eken, búl topta, tili de bar, biylikting de dәmin tumysynan tatyp kele jatqan, elge túlgha dep sanalatyn, syily aqsaqaldarymyzdyng aiqayy tipti basym shyghypty.

Tang qalarlyq eshtene de joq. Últ mýddesin saudagha salu - búlardyng sovet zamanynan bergi ýirenshikti tәsili. Sol arqyly qyzmeti ósken, degenine jetken. Endigisi ne deseniz, dәl osy joly, dәl osynday bap - qazaq tilin bilu, qazaq mәdeniyetin qúrmetteu, qazaq tarihynan habardar bolu - biyik talap emes, túrmystyq, kýndelikti qoldanys, ortasha aqpar dengeyindegi tilek - ótip kete qalsa... erteng әngime Parlament saylauynan ozyp, memlekettik qyzmet, әkimshilik sala - barlyq dengeydegi qúrylymdar ýshin qaghidagha ainaluy mýmkin, al búl degen... búl degen - jas úrpaqtyng - bar qazaq emes, osy biyik mәrtebeli aghayyndardyng jәne olarmen túrghylas, sybaylas, jemtiktes basqa da «iygi jaqsylardyn» jana úrpaghynyng qyzmet babynda ósip-órkendeuine bógesin bolugha mýmkin! Qazaq tili, tarihymen, mәdeniyetimen, basqa da bau-shuymen, kerek deseniz, sonday artta qalghan búiymdardy kýni býginge deyin paydalanyp otyrghan jәne әline qaramay, aldaghy zamandarda da paydalana bermek qara qazaq - býkil qazaq halqy qúryp ketsin, әrmen ketsin, birjola týnekke batsyn - onda túrghan ne bar, tek ózimning mәngýrt úrpaghym aman bolsyn, óse bersin, órkendey bersin, jey bersin, jemire bersin, qaytalap aitayyq, qalghan qazaq kýl bolmasa býl bolsyn! - degen teris tileu osynday masqara kepke jetkizdi. Ózderi ókim qúryp, nanyn jep otyrghan memleket - Qazaqstan, yaghny Qazaq eli dep atalatyny, ózderi eng aldymen sol qazaq halqy        saylaghan, esepti, mindetti túlghalar ekeni, әlgindey, aqyl-esi týzu úsynys jasaghan azamattyng artynda qalyng el túrghany - búiym emes. Búiym bolmaytyny - búlar bayaghy sovet zamanynyng ózinde-aq qazaq halqyn adam esebinen shygharyp qoyghan. Odan bergi ózderi ýshin ong ózgerister tek әuelgi, myigha singen, kónilde ornyqqan pikir - qazaqtyng qúnsyz júrt ekendigi, qazirgi, tәuelsiz atalatyn elding ógey úly, ógey úly da emes, qúlaq kesti qúly, býgin bar, erteng birjola qúryp bituge tiyis sanasyz tobyr, tek qana ayaqqa bógesin ekendigi turaly senim birjola bekip, dausyz qaghidagha ainalghan. Astamshylyq dersiz. Beker aitasyz. Astamshylyq emes, azghyndyq. Astamshylyq bolsa, múnday kýshin qazaqtan basqa júrtqa da kórseter edi ghoy. Orys-ormandy qaytemiz. Ol turaly sóz de joq. Tyrs ete almaydy. Áldebir aghayyndar úighyr tarshylyqta otyr dep shaghym aitsynshy. Nemese, kýrd mektebinde әlemdik terrorist Odjalannyng suretin ilgizbey qoydy dep. Nemese әldebir kәristing it etin jeui aiyptalypty dep. Oibay-attan, jayylyp jastyq emes, tilinip últaraq bolady. Óitkeni, eki jýz myng úighyrgha jaqpay kór. Jýz myng kәrispen sanaspay kór. Otyz myng kýrdke jaghynbay kór. Qaraptan-qarap  túryp әke-sheshesinen qúldilatsa da keshirim súrap, jik-japar bolar edi. Al qazaq degen... qazaq degen ne. Ádirem qalsyn. Segiz emes, jiyrma million bolsyn. Kim ol qazaq degen. Tili nege kerek. Tarihy men mәdeniyeti nege kerek. Tilin, mәdeniyetin, tarihyn aitasyz, ózi nemenege kerek! Qanday qysas jasasang da qaytarym, qarymtasy joq. Ne isteseng de raua. Óitkeni, óz ata meken jerinde, óz elinde otyrghan qazaq - býgin әlemdegi ghana emes, óz oshaghynyng basynda da qúnsyz júrt. Sonday úghym qalyptasqyn. Kimning kinәsi? Jetpis jyl boyy sovettegi bar kemshilikti patsha samoderjaviyesine jabushy edik. Endi ózimizdegi bar kinәratty qashangha deyin ótken otarlyq tәrtipke jabamyz? Parlamentte óz tilinizge qarsy dauys bergizgen de keshegi sovettik tәrtip pe? Qayta kommunist Serikbolsyn Ábdildin júrttyng aldymen tilinizdi jaqtap shyqty emes pe? Shynyn aitsaq, kommunister biyligi kýni býginge deyin ornynda túrsa, jerinizdi, qazynanyzdy, basqa da baylyghynyzdy aitpay-aq qoyayyq, tiliniz ben últynyz dәl osynday qorlaugha týser me edi? Joq! Qazaq tili - til emes degen Masanov ertenine sotqa tartylyp, býrsigýni týrmede otyrar edi. Óitkeni qalay aitsanyz da, eshkimning ar-újdanyn, últy men dәstýrin (ashyq) qorlaugha bolmaydy degen zang bar edi. Búl zang qazir de kýshinde boluy mýmkin. Biraq qazaqqa jýrmeydi. Qazaq - osy, Qazaqstan atalatyn geografiyalyq kenistiktegi jalpy júrttyng qorlauyna qoyylghan tәjiriybe jandyghy. Erinbegen esekting bәri tas laqtyrugha tiyis. Áriyne, eng aldymen ózimizding internasional belsendiler.

Endi managhy, qazaq tilining kedeyligi, iykemsizdigi turaly әngimege oralsaq, búl da qazaqty kópe-kórneu kemsitu, últtyq namysyn qorlaudyng bir kórinisi ghana. Qazaq tili, búryn da talay ret aitqanbyz, jazghanbyz, ózining tabighy mýmkindikteri túrghysynan alghanda, ataqty orys tilinen әldeqayda quatty. Búghan kelispeniz. Ýirenbegen, asa sóleket sóz eken. Endeshe, baylyghyna kýmәn keltirmeniz, nemis-qazaq Gerolid Beligerden bastap, qanshama naqty mysaldar aitylghan. Búghan da toqtamadyq. Kedey eken, jútang eken. Sonda, tilimiz kemshin eken dep, memlekettik tәuelsizdikten bas tartpaymyz ghoy. Álemdik qauymdastyq, úly derjavalar týgel moyyndaghan. Endeshe, sol egemen elding memlekettik tili - memleket qúraghan, negizgi, túrghylyqty halyqtyng tili bolugha tiyis. Amal joq, kedey bolsa da, kemshin bolsa da, auru, syrqau bolsa da qabyldaysyz. Qazaqstandaghy, yaghny Qazaq elindegi Memlekettik til - qazaq tili! Y basta! - boldy, bitti deydi orys aghayyndar. Qalamasanyz da qabyldaysyz. Al termin mәselesi... sayasi, ghylymi, ekonomikalyq... Qay tilmen qosa jaratylypty? El órkendep, ghylym-bilim damy kele qalyptasqan. Jәne... Orys tilindegi termin sózderding neshe payyzy taza orystyq? Ýsh? Bes? Meyli, on, jiyrma, elu bolsyn. Býkil medisina - latyn, býkil tehnika - nemis, italiyan fransuz, býgingi damyghan naqty ghylymdar - týgelge juyq aghylshynsha... Alasyz da, qajetinizge jaratasyz. Ghylym men óndiriste ghana emes, sayasatta da... Tek... bir soraqy mysal. Bizben arghy tarihy ortaq, qazirgi júrty tuys, keudesi zor, últtyq namysy shenbirek atqan týrik aghayyndar... «politika» deydi, «kulitura» deydi, әuelde dәl ózimizdey «sayasat», «mәdeniyet» eken, bayaghy 20-jyldary, monarhiya qúlap, demokratiyagha ayaq basqan kezde, býgingi bizdegidey, ayaq astynan shyqqan bilgir «patriottar» arab, parsy tekti termiyn, ataudan týgel qútyluymyz kerek degen úranmen, «mәdeniyetti» - «kulituragha», «sayasatty» - «politikagha» auystyrghan. Búl ghana emes. «Múghalim», «mektepten» bastap, myndaghan sóz tazartugha týsken, keybiri, jogharydaghyday, batys tilderinen, keybiri óz tarapynan, janadan - mәselen, «mektebiniz» - «oqúl», sirә, oqityn jer, «múghaliminiz» - «ógretmen» - ýiretushi. Nәtiyjesinde, týrik tili bayymaghan, kedeylengen, onyng ýstine, myng jyldyq tuystas týrik tilderi - qazaq, ózbek, qyrghyz, tatar - myna bizden alystay týsken (Búghan arabta bar, әri «dóreki», «anayy» dep, tilden «q» dybysyn alastau jәne qosylghan; býgingi týrik tilinde «q» joq, alys auyldarda ghana saqtalyp qalypty). Biz de, tәuelsizdik alyp, búrynghy búqpantaylar men jaltaqtar týgel er shyghyp, búrynghy últsyzdar men betsizder týgel patriot bolyp shyghyp, qazaq ruhyna qatysty bar isting tetigin aqyl emes, aighay sheshken kezde, osy eki aralyqtaghy, eng soraqy joldy tandalyq. Tilimizde әbden qalyptasqan jat negizdi ataular qisyndy, qisynsyzyna qaramay, týgel «qazaqshalana» bastady. Mәselen, ótkendegi memlekettik jәne sayasy qúrylym atauy - «Sovet» sózin alayyq. Sovetter Odaghy. Sovettik Sosialistik Respublikalar Odaghy. Qazirgi «Kenes» boldy, SSSR nemese SSRO ornyna KSRO. Múnday memleket, múnday atau bolghan emes. Jetpis jyl boyy olay jazylghan emes (20-jyldardaghy әlsiz talapty eske almasaq). Ótken tariyhqa mýlde ýilespeydi. Eger týgel qazaqshalau kerek bolsa, «sosializmdi» de audarynyz. «Ortaqshyl» dep, bayaghysha. Jarar, «respublika» - júmhúriyat eken. Qaytkende de «Sovet» ózgermeuge tiyis. Býkil әlemde solay qabyldanghan. Amerikada, Germaniyada, Fransiyada - bәrinde. Aghylshyn tilinin, nemis tilinin, fransuz, ispan tilderining kemistiginen emes. Qarapayym ghana qisyn boyynsha. Bizding dәl osy rettegi «patriotizm» - tek bilmestik qana. Býkil әlem qabyldaghan, ghasyr boyy qalyptasqan múnday atau ghana emes. Kýndelikti túrmysqa baylanysty taghy qanshama túraqty úghym. Aytalyq, «әptek» degen sóz bar edi, jazuymyzgha engen, júrtqa etene; tapa-tal týste «dәrihana» boldy, men kóshede kórgen sayyn «dәrethana» dep oqyp baryp týzetem. Býkil dýniyege ortaq «pasport» bar edi, «tólqújat» degen sóz oilap taptyq, negizi teris emes, biraq jeke basqa qatysty barlyq qújattyng jiyntyq atauy retinde qoldanugha layyq, al «pasporttyn» jóni bólek. Áriyne, «qújat» oryndy; qanday orayda bolsa da, tuystas tilderge engen, qalyptasqan ataulardy irkilmey ala bergeni jón. Álbette, qajetti jerinde balama tabu, jana sóz, jana termin tudyrugha da bolady, biraq ghylymda, ekonomika men óndiriste, mәdeniyette ondaghan jyldar boyy qoldanylyp, әbden qalyptasqan ataulardyng talayyn býldirdik. Búdan tilimiz bayyghan joq, kerisinshe, kedeylendi, jaydaqtandy, kerek deseniz, keyde qazaqsha oqyp otyryp, týsine almaytyn dәrejege jettik. Anghaldyq deysiz be, nadandyq deysiz be, qaytkende de, asyra silteu boldy. Qaytadan ondau - birtalay kýshke týspek.

(Jalaghasy bar)