Býginde «tolyq emes otbasy» degen sóz kýndelikti eleng etkizbeytin sóz tirkesine ainaldy. Kәzirgi qoghamda er balalardyng tәrbiyesine kónil bólinip jatqan joq. Neke qiyar ortalyqtarynyng mәlimetterine jýginsek, jagha ústatatyn mәlimetterge tap bolady ekenbiz. Nekege otyrghandardyng 65 payyzyna juyghy kóp úzamay ajyrasyp ketedi eken. Mektep oqushylarynyng arasynda 70 payyzgha juyq bala әkesiz tәrbiyelenip otyrghan tolyq emes otbasylarynyn  úl-qyzdary. Ákesining aty tólqújatynda tirkelmegen balalargha da ýirenshikti әdetpen qabyldaytyn boldyq.

Kýnkóris qamymen әke bir jaqta, ana bir jaqta – balalary bólek ózinshe ómir sýrip jatqandaryng da kuәsi bolyp jýrmiz. Bala tәrbiyesinen alys, tirligi beymәlim әkening bala tәrbiyesine qanday yqpaly bolady? Áke neghúrlym balanyng qasynda jýrse, soghúrlym bala әke tәrbiyesin kórip ósedi.

Qazaqtyng tabighatynda bolmaghan, zalalyn tiygizip otyrghan ózge últpen nekelesu, bir jynysty neke – bizding ertenimizge, úrpaghymyzgha ne beredi?! Búl – tabighatqa qarsy keletin jaman әdetterdi baghzy babalarymyz «mal qúlaghy – sanyrau» dep qatty saqtandyratyn.  

Jasyratyn nesi bar ýi-jayy, aitarlyqtay jaghdayy bar eludi enserip, alpysty alqymdaghan azamattar eline, tughan jerine qol úshyn beruding ornyna  jeke basynyng qyzyghy ýshin jalghyzbasty әielderdi jaghalap, ekinshi, ýshinshi, besinshi әiel alyp maqtanyp jýrgender bar. Babalarymyz onday ekinshi, ýshinshini bәibәshelerimen kelisip, ong jaqta otyrghan beti ashylmaghan qyzdardy qúda týsip, ata jolymen alghan.  Úrpaq kóbeytu ýshin ol zamannyng bәibisheleri tandap jýrip, tekti jerden kýieulerine ózderi aittyryp kishi әiel alyp beretin bolghan. Ózderi qyzmetterine say «bәibishe» degen status alghan. Ol zamannyng erleri bireuding jesirin balasymen alghandy namys kórgen. «Sýiegimizge tanba bolady» dep namystanghan. Kәzirgi jigitter úrlanyp jýrip kóshedegi  kelinshekterge bolmasa jalghyzbasty balaly әielderge baryp, qoldaryna kirip aludy ar kórmeydi.

   Ákeden meyir, anadan jylu kórmegen tastandy balalar turaly aitu bólek әngime, óte auyr. Osy mәselege toqtalarda bir uәj aitqym keledi. Tastandy balalar turaly aitqanda biz ýnemi bir jaqty ghana qarap, kókek analar turaly aitamyz, ony sol dengeyge jetkizgen әkeler turaly aitpaymyz. Jauapkershilik eki jaqqa da birdey bolu kerek emes pe?! Jeke bastyng qyzyghyn oilap, otbasyn op-onay tastap kete beretin әkeler turaly nege aitpaymyz?

Ózining bauyr eti – balasyn az uaqyttyq jeke bas qyzyghyna aiyrbastap ketetin әkeler bireuding balasyna qanday tәrbie beredi?! Jat bauyr úrpaqtan namysshyl, ruhty úrpaq emes – jasqanshaq, kekshil, jasyq bala ósedi. Ógey әkeler kóbeydi.Ógey әke ógeyligin kórsetpey túrmaydy.Ózinen tumaghan balagha materialdyq túrghydan kómek bere alatyn shyghar, shyn әkelik yqylaspen meyirlene almaydy. 

Belgili qalamger Túrsyn Júrtbaevtyng «Qoghamda әiel biylegendigining belgisi – anasyn ghana tyndap ósken, әkening aldynda jasqanudy, úyaludy bilmeytin qyzdardyng erteng erin syilap, eline layyq úl ósiretinine kýmәndimin» degeni bar. Ras, songhy uaqytta balanyng tәrbiyesin anagha jýktep qoiy jii kezdesedi. Aybarly әkening orny әlsiregenin ókinishpen aitugha mәjbýrmiz.

Taghy da bir beleng alghan mәsele – otbasynyn berekesin ózi ketirip, janjal shygharyp, kýsh kórsetu. Negizinde әke janúya mýshelerin qamqorlyghyna alyp, ýy ishindegi tynyshtyq pen yntymaqty qamtamasyz etui kerek.

Áz Tәukening jeti jarghysynyng 4-shi tarmaghynda: «Ózge bireuding әielimen zinaqorlyq jasap, aq nekeni búzushylargha ólim jazasy búiyrylsyn» deydi. Búl jarghy otbasy birligin saqtau arqyly neke paryzyn óteu, úrpaq  tazalyghyn saqtau ýshin manyzy zor bolghan. Otbasyndaghy azamattyng orny men Qyz balanyng tәrbiyesi jóninde aitarda mynanday tәmsildi basty nazarda ústaghan jón.  Áyeldi jylatpa! Óitkeni onyng kóz jasyn jaratushy sanaydy eken. Áyel - erkekting janyna jaqyn bolu ýshin, ózimen teng bolu ýshin, qoltyghynyng astynda qorghaluy ýshin, jýregine jaqyn - sýiikti bolu ýshin qabyrghasynan jaralghan. Qúdaydyng óz erki bar. Áyeldi erkekting ayaghynan jaratqan joq - ayaq asty bolyp, qorlanbau ýshin. Erkekting basynan da jaratpady - basynyp, basyna shyghyp ketpeu ýshin.

El taghdyryna alandaytyn, bilimdi, isker, namysshyl, óz shanyraghynyng tiregi bolatyn naghyz azamat tәrbiyeleu – Biz ben Sizding boryshymyz.

Almahan Múhametqaliqyzy

Qazaqstan-Resey uniyversiyteti

«Abaytanu» ortalyghynyng diyrektory

Astana qalasy

Abai.kz