Redaksiyadan: Evraziya Jazushylar Odaghynyng dәstýrli Mahmúd Qashqary atyndaghy «әngimeler bayqauynyn» jýldesine layyq dep tabylghan әngime. Tómende әngimening týrik tilindegi audarmasyn qosa berip otyrmyz. 

Ákemizding bizge jasaghan әtkenshegi sol manaydaghy balalardyng barlyghyna ortaq quanysh boldy. Nege ekeni belgisiz búl oiyn qúraly qazirgidey kóp ýide bola bermeytin. Ýiding arqa jaghyndaghy baqshada bes ýlken aghash bar edi. Sonyng ekeui bir-birine jaqyn sodan keyin bir-bir jarym metrdey ara qashyqtyqta qalghan ýsheui egilgen. Mine sol tamyry myqty, dini juan, aspangha shanshylghan aghashtar әtkenshek jasaugha taptyrmas tireu bolyp shygha keldi.

Kýndelikti júmysqa ketkende balalaryn óz betterimen qaldyratyn otbasylar kóp edi. Auylda balabaqsha da joq. Balabaqshanyng mindetin az uaqyt bolsyn atqarghan bizding ýiding baqshasyna ýlkenderi kishilerining qolynan ústap aqyryn jinala bastaytyn. Kesh týse júmystan qaytqan әke-shesheleri kir-qojalaq týrlerimen kýni boyghy týrli qyzyqty bir-birine sóz bermey talasa aitatyn balalaryn jetelep ketip bara jatatyn.

Sondyqtan ózderi ýshin asa manyzdy nauqangha bizding ýiding balalary ghana emes, jaqyn mandaghy kórshi-qolannyng balalary da týgel jinaldy.

Ákem satyp әkelgen juan arqanyn syrghyp, sheshilip ketpeytindey etip, birese aghashqa órmelep, birese jerge qayta týsip biraz uaqytyn júmsap pysyldap jýrip baylady. «Átkenshek teuip ósken bala biyiktikten, jyldamdyqtan qoryqpaydy әri shapshan, sergek, tipti súlu bop ósedi» dep qoyady arasynda. Búl sózderden song kim qyzyqpasyn? Áriyne, bizding ýiding balalary aldymen ózderi otyryp, ózgelerdi qyzyqtyramyn dep dәmeli túrmyz.

Átkenshegimiz baylandy. Otyryp terbetilgimiz kelse júmsaq jastyqty, túryp terbelgimiz kelse shaghyn taqtaydy auystyryp salatyndyghymyzdy eskertti.

«Al endi dayyn, batyrlar!» degen sәtte  agham jýgirip bara jatyr edi «túra túr» dep әkem ony toqtatty da top balanyng eng shetinde túrghan biraz jyl búryn anasy ekinshi balasyna bosanar kezde qaytqan, al әkesi osy qysta mal jayyp jýrip adasyp ketip, ýsikten qaytys bolghan qazir ata-әjesining qarauyndaghy Armandy shaqyrdy. Ol jasqanshaqtap, kibirtiktep kele qoymap edi: «Kele ghoy, balam! Qoryqpa!» – dep qamqor ýnmen til qatty.

Sol sәtte jinalghandardyng arasynda oghan qyzygha qaramaghan adam joq. Arman quanghannan jymyndap qoyady.

Ol óte aqyldy, jan-jaqty azamat bolyp er jetti. Óz kәsibin ashyp, birshama dengeyde tanymal, bauyrmal jan boldy. Keyin aragha jyldar salyp onymen kezdeskenimde ol mening әkeme qaryzdar ekenin aitty. «Nege?» degen saualyma «boyymdaghy ýrey men jasqanshaqtyqty jenip shyghugha sol bir kishkene ghana jayt óte ýlken sebepshi boldy» dep jauap berdi. Mening boyymdy maqtanysh pen rizashylyq biyledi.

***

         Baqshanyng orta túsynda ýlken nan peshi men qazandyq bar.

Anam kýnige sauynnan song paydalanatyn sýtting  qajetin alyp qalyp artyghyn pispegi bar ýlken aghash bóshkege qúiyp otyrady. Jinala bergen sýt irkitke ainalady. Ony kezektese pisip otyryp mayyn ajyratu bizding sharuamyz. Bóshke tolyp, irkitting mayyn alghan song  anamyz ony týbine may jaghylghan ýlken qazangha qúiyp qaynatady.

Qúrt qaynady-au degen kezde bәrimizden maza ketedi. Qaynap jatqan qúrttyng kóbigin jalau – baqshadaghy tamasha qyzyqtyng biri. Qúrt qaynatyp bitkenshe «bireui ystyq qúrtqa týsip kete me dep» zәresi qalmaytyn anam qazan-oshaq basynan bir mezet te úzamaytyn.

Qaynauy jetken song kenep dorbagha qúiyp asyp, birazdan song taspen bastyryp qalghan irkitinen sorghytady. Sorghyghan qúrtty bólshektep, dóngeletip, ne qolmen syghymdap, týrli kýlsheler jasaydy da biyik etip jasalghan órening ýstine tizip keptirip qoyatyn.  

Kýlshe kepkenshe onyng andushylar kóp. Qús ta, mysyq ta, bala da órege qaray úmsynumen bolamyz.  Bizdi anamyz «kýlsheni jep qoya beretin bolsandar – toqtamay jauyn jauady» degen búrynnan kele jatqan yrymmen tyighan bolady...

Eki kýnde bir peshke nan salamyz.

Anam nanyn pisirip bolghan song qalghan shoqqa kishkene toqashtardy salatyn. Ony sol jerge jinalghan balalargha ýlestirip beretin. Shirkin, sol toqashtardyng dәmin-ay! Qaqala asap jatqan bizding týrimizge qarap ol erekshe meyirlenetin.

***

Baqshanyng ong jaghynda apamnyng kýn úzaqqa otyratyn kýrkesi bar. Kýrkening tór jaghynda tekemet, onyng ýstine kórpe salynghan tósek túratyn. Apam sol jerde otyryp ong oyady, bizding qystyq shúlyqtarymyzdy toqidy, keste, qúraq kórpelerin tigedi. Oi oiyp, ony bastyryp jatyp, әr oidyng atyn, zatyn týsteytinbiz. Qoshqarmýiiz, arqarmýiiz, búghymýiiz, qyryqmýiiz, qosmýiiz, synarmýiiz, synyqmýiiz, tórtqúlaq, týietaban, synarókshe, qosalqa, qúsqanaty, qaz-taban osylay kete beredi.  Búl óner keremet sheberlik pen dәldikke, úqyptylyqqa baulityn. Qaghazdy minsiz býktep, әdemilikpen, dәldikpen syzylghan oidy kesip aludyng ózi zor quanysh. Árbir órnek – tózimdilik pen sabyrlylyqty saqtaghan túiyqtalghan jýie, tabighat-ananyng tuyn­dylaryna arnalghandyqtan da ózderinshe bir ma­giyalyq mazmúngha iye, taghy da ol geo­met­riya pishindemelerining naghyz ózi edi.

Apam: «Olar aspan men adam ara­syndaghy barlyq jaytqa dәneker retinde qyzmet etedi. Únatu, qabyldau, este saqtau qabiletterin qalyptastyratyn әr oydyng ózindik kýshi, quaty bolady. Sol kýsh arqyly qorghanysh, til-kózden aulaq, baylyq, saqtyq qyzmetin atqarady» dep týsindiruden jalyqpaytyn.

Kóbine payghambarlar men әuliye-әnbiyelerding serigine ainalghan týie malynyng qúrmetine arnalghan týietaban men molshylyq pen berekening nyshany – qoshqarmýiizdi salatynbyz. Keli-kelsap, ayaqqap, astaugha deyin oysyz bolmaytyn.

Qazir qoldanatyn zattarymyzda oy-órnek, kýrdelendire aitqanda, halyqtyng san ghasyrlyq tәjirbiyesimen jetken energoaqparattyq belgiler siyrek. Tipti bir-eki әshekey zattarymyzdan basqa nәrselerding bir de birinde joq. Týgeldey eurostandartqa ainalyp ketti. Ruhany dýniyemiz ben túrmysymyzda jetis­pey jatatyn key ýndestikterding ornyn toltyrudy qaytadan oy-órnekterden de izdeu kerek-au.

Taghy bir qyzyqty jayt qúraq kórpeni qúrastyru bolatyn. Aldymen onyng sureti qanday bolu kerek dep talasamyz. Ony bir jaqty etip bolghan song týiinshek-týiinshekterdi aqtaryp, jinalghan matalardy súryptaymyz. Qúraq kórpege toydan, tileuden, astan, jasy 80-90 kelip qaytqan adamdardyng óliminen taghy basqa tolyp jatqan sharalardan kelgen jyrtystar jarap kete beretin. Qúraq kórpe dayyn bolghanda sóilep ketkendey әser beredi. «Myna mata pәlenshening qyzyn úzatqanda jyrtylghan. Qyzynyng baghy bar eken barghan jeri tamasha bolyp shyqty. Áke-sheshesine de qaraylasyp túrady. Qazir eki-ýsh balaly boldy ma deymin... Myna bir shayy matany týgenshening qúdalary qorjyngha salypty.  Sol qúdaghidyng әnshiligin, dauysyn aitsanshy. Áli kýnge deyin ajary da taymaghan. Tegi, shyqpay qalghan. Áytpese óner jolynda bolsa, talaylardyng tandayyn qaqtyrar edi... Anau bir qyzyltqym qiyqtar qyryqqa kelgende túnghyshtaryn sýigen, shetki ýide túratyn әlgi kim edi, sonyng balasynyng shildehanasynan...  E-e-e, al myna bir kógildir sәtender qúrdas shaldyng qazasynan kelgen. «Senderdi o jaqqa birtindep jiberip bolghan asyqpay eng artynan ózim baramyn» deushi edi, jaryqtyq...» dep apam әrbir mata qiyghyna asyqpay toqtalyp ótetin. Árbir jana qúraq kórpe auyldaghy bir-eki jyldaghy bolghan jayttardy saqtap túrghan jady ispetti bolatyn. Ár bala sol arqyly auylynda ne bolyp jatqanynan habardar edi. Ol habarlar eshqashan úmytylmaytyn.

Apam eki tizesi shorlanyp otyryp-túruy qiyndaghan song namazyn bir orynda otyryp oqityn. Din, namaz oqu turaly úghym-týsinikti birjola joghalttyq degen biylikke baghynbaghannyng biri edi ol. Sonday sәtterde shu-shu etip jýrgen bәrimiz eshkim bizge «shulamandar!» demese de, tym-tyrys bola qalatynbyz. Bizge әser etetin qanday tylsym ekenin ol kezde qaydan bileyik.

Kýndelikti bir uaqytyn iske arnap, besin namazyn  oqyp kónili jaylanghan song apam kitap oqityn. Jana, ózi oqymaghan kitaptan tauyp әkelip túrudy әkeme tapsyryp otyratyn. Bara-bara kózi kózildirikpen oqysa da tez talyp qalatyn boldy. Ondayda bizdi oqugha shaqyratyn.

Mening ekinshi, inimning birinshi oqityn kezi. Talas ekeumizding aramyzda bolady. Ydys jinau, ýiding ishin, dalany sypyru mindeti mening moynymda bolghandyqtan, keshki mal kelgenge deyin qoly bos inim kóbine kitap oqyp beru qúrmetine bólenetin. Ondayda ol quanghannan әri bәrimiz estisin dep, sýiikti isin: «Apa, men oqyp beremin. Sen maghan ne oqyghanymnyng mazmúnyn aityp ber» degen bir sózin qaytalaumen bastaytyn. Ejiktep, arasynda buyndap otyrghan balanyng oqyghanyn týsinbeytindigin mejeley alatynyn aitsanshy. Kýndiz oqylghan batyrlar jyry, anyz, ertegiler, sheshendik sózder bizdi týngi úiqynyng aldynda qiyal әlemine jeteleytin. Sol jyrlar men anyzdardaghy únamdy keyipkerlermen birge, ne solargha ainalyp bara jatyp tәtti әlemge saparlap keletinbiz.

Ertegi keyipkerleri men batyrlar bizben qatar ózge bir әlemde ómir sýrip jatqanday bolatyn. Ákem ol kezde sovhozdyng jylqysyn baghatyn. On bes kýn jylqyda bolyp, on bes kýn ýide demalatyn.

Bir tabyndarynda myngha juyq jylqy bolatyn. Qazy-qarta, jylqynyng sýrlengen eti saumal, qymyz ýiden ýzilmeytin.

Ár kelgen sayyn týrli atpen kelui biz ýshin tansyq emes edi. Bir kýni boyy da asa biyik, úzyn moyny iyilip, qúlaghy qayshylanghan jal-qúiryghy sýzilip jerge deyin tógilgen erekshe bir januardy minip kelip, baqsha qorshauynyng bir tireuine baylady. Sol arada oiynnyng qyzyghyna týsip shulap jýrgen top balanyng auzy anqidy da qaldy. Mynau ózderi oqyp, kýn sayyn solarday bolsam dep qiyalgha beriletin batyrlardyng túlparynyng ózi edi. Inim anqiyp túryp-túryp: «Ákem, ertegige baryp kelgen be súrayynshy» – dep túra jýgirdi. Ákemning ne degenin bilmeymin biraq ol әkesining batyrlarmen kezdeskeni, olar oghan keremet túlpar syilaghany turaly jana ertegisin biraz uaqytqa deyin aityp jýrdi...

***

Jazghy oqu demalysynyng songhy kýnderining biri. Bir-birimizden «oqudy saghyndyng ba әlde demala berging kele me?» dep súrap qoyamyz. Mektepti, oqudy da saghynghan siyaqty bolghanymyzben bәribir baqshamyzdaghy qyzyqtardy qighymyz joq.

Birneshe bala baqshanyng bir shetindegi qúmnyng ýstinde oinap otyr. Sәl ýlkenirekterimiz әtkenshek teuip mәzbiz. Búl kezge deyin biz әtkenshek tebuding has sheberine ainalyp ketkenbiz. Otyryp tepkende ayaghymyzdy aghashtyng biyik bútaqtaryna deyin jetkizip, túryp tepkende qoldy kezek-kezek ústamay jibere salu, eki adam biri otyryp, biri túryp terbelu degen siyaqty týrlerin de shygharyp alghanbyz.

Kenet eki iyghynan dem alyp kózi sharasynan shygha Arman jýgirip keldi. Ol qúdyqtyng beti ashyq qalyp, sol manda oinap jýrgen kishkene balalardyng biri sugha qúlap ketkenin jetkize almay, jylap jiberdi.

Anam әkeme túra jýgirdi. Qapelimde qúdyqqa týsetin jip te, arqan da tabyla qoymady. Sasyp qalghan әkem ózi әbden tas qyp baylaghan әtkenshek arqanyn bәkisimen qiyp-qiyp týsirdi de, bilegine oray sala qúdyq jaqqa jónedi.

Biz de sonynan shúbyra bastap edik. Anam men apam rúqsat bermey qoydy.

Kishkentay ýlkender belderine arqan baylap qúdyqqa týskenshe, mýmkin qúlap týsken mezetinde bolar, jany shyghyp ketipti.

***

Sodan qaytyp әtkenshek baylanbady. Bizge qansha quanysh syilaghanymen, sol bir balany qútqarugha shamasy kelmegen әtkenshegimizdi baylap ber dep biz de súramadyq. Osy kýzden bastap apamnyng da densaulyghy bolmay qystyng basynda dýnie saldy.

Uaqyt óte anam da basqalar siyaqty nandy peshke emes elektr peshke pisirip ala salatyn boldy. Tezek terip, ot jaghyp qinalmaydy. Kýndegisin kýndelikti jauyp alady. Onyng sonynan tәtti toqashtar pisirilmeytin edi. Key-keyde dýkennen satyp kәmpiyt-pirәndәkter taratatyn. Biraq olardyng eshqaysysynyng dәmi shoqtyng songhy qyzuyna anamnyng meyirimimen birge pisken toqashtargha jetken emes.

Janna İMANKUL 

KESİLEN SALINCAK

Babamın bizim için yaptığı salıncak, o civardaki diğer çocukların tamamının ortak sevinciydi. Ancak bu oyuncak bugünlerde her evde bulunduğu gibi o zamanlarda bir türlü bulunamazdı. Evimizin arka tarafındaki bahçede kocaman beş ağaç vardı. Ağaçlardan ikisi birbirine çok yakın, diğer üçü ise bir-bir buçuk metre aralıklarla dikiliydi. İşte güçlü kökleri olan kalın ve göğe doğru yükselen ağaçlar salıncak yapmak için en uygun direkti. Ailelerin çoğunluğu her gün işlerine giderken, çocuklarını evde tek başlarına bırakırlardı. O zamanlar köyde kreş yoktu. Kreş görevini bir hayli vakit üstlenen bizim evin bahçesine, büyükleri küçüklerinin ellerinden tutarak gelir ve burada toplanırlardı. Akşamüstü işlerinden dönen veliler, eli yüzü kir içinde, gün boyu oynadıkları eğlenceli oyunları anlatıp bitiremeyen çocuklarının ellerinden tutar, evlerine doğru yola koyulurlardı. Dolayısıyla kendileri açısından ehemmiyetli sayılan oyun etkinliğine yalnız bizim evin çocukları değil, o civardaki komşu çocukları da toplanırlardı.

Babam satın aldığı kalın halatı kaymayacak ve çözülmeyecek şekilde ayarlamak için ağaca tırmanıyor, tekrar ağaçtan iniyor. Biraz zamanını harcayıp uğraştıktan sonra halatı bağlıyor. Arada bir: "Salıncakta sallanarak büyüyen çocuk yükseklikten, hızdan korkmaz; tam tersine, daha çevik, daha hareketli, hatta daha güzel olur!" diyor. Bu kadar etkileyici sözlerden sonra kim sallanmak istemez ki? Muhakkak ki biz, salıncakta öncelikle kendimizin sallanacağımızdan, toplanıp beklemekte olan diğer çocukları imrendireceğimizden ümitliydik... 

 Salıncak bağlandı. Babam, oturup sallanmak istediğimizde, yumuşak minderi kullanmamızı, ayakta sallanmak istediğimizde tahtayı değiştirmemizi  uyardı.

Babamın "Artık her şey tamam, genç kahramanlar!" sözü üstüne ağabeyim salıncağa doğru fırladı. Birdenbire durdurarak "Sen bekle bakalım!" dedi ve çocukların en arkasında bekleyen, seneler öncesi annesini ikinci doğum sırasında kaybeden ve babası da bu sene kışın koyun güderken yolu şaşırması sonucunda donarak vefat eden, şimdi ise dede ve ninesinin himayesinde olan Arman'ı çağırdı. Arman ilkinde çekindi, utandı, gelmek istemedi. Babam merhametli tavrıyla: "Gel yavrum! Korkma!" dedi. Toplananların arasında ona merakla bakmayan kalmadı. Arman ise sevincinden ara sıra gülümsüyordu.

 O çok akıllı, teşebbüslü biri olarak büyüdü. Kendi çapında işini yürüttü, o alanda biraz ün saldı, itibar sahibi oldu. Yıllar sonra onunla buluştuğumda, bu günlerini benim babama borçlu olduğunu söyledi. Benim "Neden?" dediğim sualime "Duyduğum korkuya ve çekingenliğe karşı gayret göstermem ve direnmemde onun o günkü anlamlı davranışının tesiri vardı." diye yanıtladı.   Bu sözlerden gurur ve memnuniyet duydum.

***

         Bahçenin orta kesiminde büyük bir ekmek fırını ve kazan ocağı vardı.

Annem her gün sağımdan sonra tüketeceğimiz sütü alır, geri kalan kısmını bişekli kocaman yayığa doldururdu.  Devamlı üst üste biriken bu sütler ayran haline gelmeye başlardı. Yayığı yani fıçıyı sırayla dövmek, sütten tereyağını ayırmak bizim payımıza düşen işti. Tereyağı ayrıldıktan sonra annem fıçıda kalan ayranı, dibine yağ sürülmüş büyük bir kazana koyup kaynatırdı. Ayran kaynamaya başlayınca herkes yerinde duramaz, ocağın yanında dolanırdı. Kaynamakta olan ayranın köpüğünü yalamak, tadına bakmak bahçede oynayan bizlerin en büyük istekleriydi. Kaynatma işi tamamlanıncaya kadar annem heyecandan "Kerataların biri sıcak ayrana düşmesin!" diye ocak başından uzaklaşmazdı. 

Ayran kaynayıp yoğurt yani katı kıvama geldikten sonra soğutulur ve bir torbaya dökülür. Yoğun çökeltiden su süzülene kadar ağaca asılır ve bekletilir. Biraz vakit sonra üzerine taş bastırılarak yine süzülmesi sağlanır. Katılaşan süzme yoğurdu küçük parçalara ayrılır ve elle ceviz büyüklüğünde topak, avuç içi gibi çeşitli şekiller verilir. Nihayetinde tahtaya dizilir ve yüksek bir yerde güneşte kurutulurdu. Kurut (şekil verilen süzme peynir) kuruyuncaya kadar onu sabırsızla bekleyenler sayısı çoğalır. Kuş da, kedi de, çocuk da bu yükseklikteki kurutu yeme peşindeler. Annemiz bizi "Kurutu kurumadan yer bitirirseniz, kesintisiz yağmur yağar!" diye eskiden kalan batıl bir inançla yasaklardı...

Ekmeği gün aşırı fırında yapardık.

Annem ekmek pişirdikten sonra kalan köze küçücük pişileri koyardı. Bu nefis pişileri orada bulunan hepimize paylaştırırdı. Ah! O günler! Pişilerin tadı bambaşkaydı yiyene! Annem bizim nefes nefese pişi yiyişimizi sevgi dolu gözleriyle seyrederdi.

***

Bahçenin sağ tarafında ninemin gündüzleri uzun süre oturduğu küçük bir kulübe vardı. Kulübenin başköşesinde desenli keçe, keçenin üstünde de yorgan döşeli bir yatak dururdu. Ninem orada nakışlı el işlemeleri işler, yama yorgan diker, bizim kışın giyeceğimiz çorapları örgüyle örerdi. Nakış işlerken onu bastırır ve her nakşın adını koyar, nitelik niceliğini belirlerdik. Örneğin, koçboynuzu, dağ koçu boynuzu, geyik boynuzu, kırk boynuz, çift boynuz, ikiz boynuz, kırık boynuz, dört kulak, devetabanı, ikiz ökçe, çift gerdan, kuş kanadı, kaz tabanı v.s. böylece devam ederdi. Bu tür sanat insana ustalığı, doğruluğu ve özenle çalışmayı öğretirdi. Kağıda çizilen nakışı kusursuz bir şekilde buruşturup onu dikkatle kesme işi de biraz ustalığı ister. Aslında her nakış kendi başına farklı farklı anlam taşırlar. Dayanıklılığı, sabrı besleyen bir sistem ile baş başa kalırsın. Tabiat ananın eserlerinin taklidi olduklarından kendilerine has, sihirli içeriğe sahip, sanki geometri şekillerinin özü dersin.

Ninem: "Onlar uzay ile insan arasındaki tüm yaşamakta olanlara arabuluculuk görevde bulunurlar. Her nakışın beğenmeyi, kabullenmeyi, akılda tutmayı geliştiren özellikleri, güçleri vardır. İşte bu güçler sayesinde insanı felaketlerden uzaklaştırır, nazardan korur, zenginliğe kavuşturur, himayesine alır." diye anlatmaktan yorulmazdı.

En çok nakışlardan Peygamber, evliya ve enbiyaların yoldaşı deveye olan sevgiden dolayı devetabanı simgesini ve bolluk ile bereketin simgesi olan koçboynuzu işlemeyi tercih ederdik. O zamanlar Avrupa standartları düşüncesinin daha gelişmediği ve uygulanmadığı serbest bir dönemdi. Halı, desenli keçe, bulaşık kapları, kap kacakların tamamı nakışsız olmazdı.

 Bu işlerin yanında ilginç olanı yama yorganı işlemekti. Öncelikle hepimiz bir araya gelip yama yorganın işlemelerinin nasıl olması konusunda biraz tartışırdık. Ortak karara vardıktan sonra yama dolu torbaları karıştırır, uygun olan kumaşları seçerdik. Yama yorgan için kullanılan kumaşların çoğunluğu düğünlerden, yıl dönümlerden, bağışlardan, yaşları 80-90'ı aşıp vefat edenlerin ölüm merasiminden ve başka etkinliklerden getirilen parça kumaşlar oluşturur ve işimizi görürdü. Yorgan hazır olduğunda her şey ortada gibi görünürdü. "Bu kumaş falancanın kızının kına gecesinden yani oğlan evine uğurlanma gecesindendir. Kızının bahtı açıkmış, gelin olduğu aile huzurluymuş. Anne babasına da yardımda bulunuyormuş. Sanırım şu an iki üç çocuklu olmuştur...  Bu krep kumaşı ise filanca dünür gittiğinde hediye torbasına dünürleri koymuşlar. İşte o dünür hanımın şarkıcılığını bir görsen, bir görsen. Sesini bir dinlesen! Bugüne dek genç kalmış kadın. Ortamında tanınmayan birisidir evet. Yoksa sanatla uğraşan biri olsaydı, milletin dilinde destan olurdu... Şu bir kırmızımsı kıyım kumaşı, kırk yaşlarında bebek sahibi olan yan komşumuz, şu var ya, ismi neydi adamın..? İşte onun bebeğinin kırka basması kutlamasından... Evet, bu mavimsi satenleri akranımın kazasından getirdiydim. "Sizi öbür tarafa sırayla uğurlar, sonra da acele etmeden ben de peşinizden gelirim!" diyordu rahmetli..." diye ninem her bir kumaş parçasının nerden geldiğini anlatırdı. Benim için kumaş parçalarından yapılan her yorgan, köyün bir iki sene içerisinde yaşanan olaylarından bahsediyor gibiydi. Çocuklar da, bu yama yorganları görüp köyde olup bitenlerden haberdar olurlardı. Bu olaylar asla unutulmayanlardandı.

Ninem iki dizinin ağrısından dolayı oturup kalkması zorlaşınca, namazını oturarak kılardı. Din, namaz kılmak doğrultusundaki anlam-düşünceyi tastamam yok sayan yönetime baş eğmeyenlerden biriydi ninem. Halbuki bu vakitlerde gürültü yapan bize kimse "gürültü yapmayın" diye uyarmasalar da, birden bire gürültümüzü keserdik. İşte o zamanlarda bizi etkileyen belirsiz gücün ne olduğunu anlamazdık. Ninem günün bir vaktini işine ayırdıktan ve öğle namazını gönül rahatlığıyla kıldıktan sonra biraz kitap okurdu. Kendi okumadıkları yeni kitapları bulup getirmesi için babama söylerdi. Zamanla gözlük takmaya başladı. Gözlükle okuduğu takdirde de gözleri çabuk yorulur hale geldi. O sırada kitaplarını okutmak için bizi çağırırdı.

Ben ikinciydim. Benden sonraki kardeşim birinci okurdu. Talas kardeşim ikimizin aramızda ortancaydı. Bulaşık yıkamak, evin içerisini, avluyu süpürmek benim görevimdi. Akşam otlaktan hayvan gelinceye kadar eli boş olan kardeşim, vaktini nineme kitap okumayla değerlendirirdi. O işi pek sevdiğinden memnuniyetle: "Ninem, istersen ben okuyayım! Sen de bana okuduğum parçadan neler anladığını anlatırsın." diye bu sözünü tekrarlardı. Heceleyip okumaya başlardı ve okuduğunu anlamazdı. Ancak okuduğu parçanın ana düşüncesini verebilen çocuğa ne dersiniz? Gündüz okunan yiğitlik destanları, efsaneler, masallar, özdeyişler bizi gece uykusundan önce hayal dünyasına götürürdü. Destanlar ve efsane kahramanlarıyla birlikte ya da o kahramanlara dönüşerek tatlı dünyaya yolculuğumuz başlardı. Masal kahramanları ile cesur bahadırlar, sanki bizimle beraber bambaşka bir dünyada yaşıyorlarmış gibi gelirdi. Babam o zamanlarda sovhozun at sürülerini güderdi. On beş gün yaylada at sürülerini güder ve on beş gün evde dinlenirdi.

Bir sürüde yaklaşık bine yakın at vardı.  Evde devamlı kazı karta, atın kurutulmuş eti, yeni sağılan at sütü, kımız bulunurdu. Eve her gelişinde çeşitli atlara binmesi bizim için şaşırtıcı şey değildi. Günlerin birinde yüksek, epeyce boynunu eğmiş, kulakları sivri, yelesi ve kuyruğu yere dek uzanan, eski bindiklerinden farklı bir atla eve geldi.  Atını bahçe çardağının bir direğine bağladı. Oyun eğlencesine dalan çocuklar, daha sonra böyle bir hayvanı gördüklerinde şaşkınlıkla gözlerine inanamadılar. Atın cinsi onların her gece okudukları ve her zaman onlara benzemek istedikleri, tıpkı hayalimsi destan kahramanlarının bindiklerine benzettiler. Kardeşim gözlerine inanamayıp: "Babam masallar dünyasına mı gidip gelmiş, bir öğreneyim!" diye eve doğru fırladı. O zaman babamın ne dediğini bilmiyorum. Fakat kardeşim babamın destan kahramanlarıyla buluştuğunu ve ona bu küheylanı onların hediye ettiği yeni masalını uzun zaman anlatırdı...

***

Yaz tatilinin son günlerinden biriydi. Biz birbirimize "Okulu özledin mi? Yoksa tatile devam etmek mi istiyorsun?" sualleriyle meşguldük. Okulu, dersi özlemişsek bile bahçenin eğlenceli oyunlarını kıyamadık. Çocukların birçoğu bahçenin köşesinde kumlukta oynuyorlardı. Yaşça büyük olanlarımız salıncakta sallanma keyfini yaşıyorduk. Biz bu zamana kadar salıncakta bayağı sallanabilen tecrübe sahibiydik. O kadar hızlı sallanırdık ki, göz önümüze sallananların sadece görüntüsü bulanık bir şekilde görünürdü.  Oturarak sallandığımızda ağacın yüksekte yetişen dallarına kadar varırdık. Ayakta sallandığımızda ise elimizi sırayla boş bırakırdık. Bunun yanında çalkalanır, iki kişinin biri oturmuş haldeyken, diğeri ayaktayken de sallanma çeşitlerini bayağı öğrenmiş durumdaydık.

Birdenbire gözleri fal taşı gibi açılmış, iki omzuyla soluk soluğa koşarak Arman geldi yanımıza.   Arman kapağı açık kalan kuyunun etrafında oynayan küçük çocuktan birinin suya düştüğünü anlatamayıp ağlayıverdi. Annemle babam hemen yerlerinden kurşun gibi fırladılar. Aksine kuyuya inmek, düşen çocuğu kurtarmak için bir ip,  halat gibi bir şey bulamadılar. Ne yapacağını şaşırıp tereddüt içinde kalan babam, kendi sertçe bağladığı salıncağın halatını hızlıca çakısıyla kesti de, bileğine sararak tekrar kuyu başına koştu. Biz de babamın peşinden kuyu başına dökülüyorduk. Annem ve ninem oraya kadar gitmemize izin vermediler.

Küçük yapılı büyükler, bellerine halat bağlayıp kuyuya indiklerinde çok geçti. Zavallı minicik, muhtemelen düştüğü anda nefesini kesmişti.

**

O günden bu yana salıncak tekrar yerine asılmadı. Bize o kadar sevinç ve eğlence yaşatsa bile, bir çocuğu kurtarma işini beceremeyen salıncağımızın tekrar yerine takılmasını istemedik. Sonbahardan itibaren ninemin de sağlığı geriye gitti. Kış aylarının başında bu dünyayı terk etti. Zamanla annem de diğerleri gibi ekmeği soba fırınına değil, elektrikli fırında pişirmeyi tercih etti. Tezek toplamaz, odun yakmaz, kısacası onlara gerek kalmadı ve fazla zorlanmaz oldular. Ekmeği her gün pişirirlerdi. Arkasından nefis pişiler de gelmez oldu. Bazen bize dükkandan satın aldıkları şeker, poğaçaları dağıtırdı.   Fakat hiçbirin tadı közde pişmiş nefis pişinin tadını tutturamadı.

Abai.kz