Uran-kól, uran-ózen, uran-búlaq...
«Qazatomónerkәsibine» qarasty uran rudnikteri tolyqtay Reseyge baghyndyryldy. Sonyng biri - Qaraghúr men Sozaqtyng teriskeyindegi Budenov (Qaratau) ken orny da Reseyding qol astyna ótti. Tipti, ómir boyy jalghyz ózi uran izdep kelgen «Volkovgeologiya» býginde qonyz terip ketti. Onyng ornyn "Rossburmash" degen reseylik kompaniya basyp aldy. Jalpy, uran óndirushiler myna nәrseni jaqsy biledi: eger, әrbir tonna kislotadan 50 gramm uran alynsa - ol óte bay ken orny bolyp esepteledi.

Tayqonyr men Taukenttegi Qazatomónerkәsibine qarasty ken oryndarynda da dәl osynday kólemde uran óndiriledi. Al Budenov (Qaratau) eng bay kenish. Óitkeni, ol jerden әr tonna kislotagha 200-300 gramm óndiredi. Resey jaghy bay kenishterdi «basyp alyp» qana qoyghan joq, iyen-daladaghy baylyqqa ie bola almay - dalagha aghyzyp jatyr. Myna  suretter - uran túnghan kislota. Aydalagha aghyp, aryqtar men búlaqtargha qúyda. Qúramynda uran jәne basqa da auyr metally kóp kislotanyng týsi osynday - jap-jasyl bolady. Tabighat qorghau prokuraturasynyng búl jaydan habary az siyaqty...

Múnday qospada radiasiyanyng beta jәne gamma sәulelenu qaupi óte joghary! Jergilikti atqaminerler audandaghy radiasiya dengeyi qalypty degennnen tanbauda. Al búl pәleketting jer asty suyna jetpegenine eshkim kepildik bermeydi. Eger, jer astyndaghy su qoryna jetse - manyndaghy Qaraghúr, Qaratau, Qyzylbayraq, Kóktóbe, Sozaq, Syzghan, Qaynar, Yntymaq auyldary tehnogendik apatqa tap boldy dey beriniz! Onda Chernobyli men Fukusimadaghy apat - balanyng oiynshyghy ghana bolyp qalady...

P.S.

Insayderlik aqparat "Qazatomónerkәsibi" últtyq kompaniyasy  2006 jylgha deyin týrli salyqtar esebinen el budjetine 88 milliard tenge tólep keldi. Ol kezde últtyq kompaniya uran totyghyn (zakisi-okisi urana) ózi óndirip, onyng әr kelisin syrtqa 142 dollardan satatyn. Al 2006 jyldan keyin "Qazatomónerkәsibi" Últtyq kompaniyasy әrtýrli salyqtar boyynsha qazynagha bar bolghany 26 milliard tengeden qúiypty. Uran totyghyn óndiru tolyghymen Reseyding qol astyna ótti. Jәne onyng әr kelisi 40 dollargha týsip ketti. Sonday-aq, biyl Sozaq audanynda ornalasqan uran óndiretin kóptegen kәsiporyndardy Resey satyp alghandyqtan 3,5 myng adam júmystan qysqartylmaq. Sóitip, Shkolinik negizin qalap ketken bylyqqa Qapparov batqaly otyr.

Toqtar Jaqash

Abai.kz