Rossiya memleketinde bolyp jatqan býlinshilik, jýgensizdik bizding qazaq ishine de kire bastady. Bolshevikter Orynbordy alghanda, 200 bolshevik ghaskerine bastyq bolyp Jalbaghaev – Jangeldin – Stepnov degen shoqynshaq Orynborgha kelip, bolshevikter tarapynan Torghay oblysyna kamisar bolyp túr. Búghan pomoshnik bolyp Orynborda túratyn Múhamediyar Túnghashin degen belgilendi.

Endi búlardyng kim ekendikterin qysqasha aityp óteyin. Jalbaghaev – Jangeldin – Stepnov – týbi Torghay ýiezining qazaghy, Nikolay zamanynda shoqynyp, orys arasynda qanghyryp, basy aughan jaqqa ketip jýretin edi. Búl kýnde músylman dinine qaytypty degendi estiymiz. Búl búryn orystyng poptarynyng hristian dinin ýiretetin bastauysh mektebinde oquyn bitire almaghan. Ózining az ghana ómirining ishinde eki ret dinin aiyrbastap, iә orys, iә qazaq bola almay jýretin búralqy edi.

Múhamediyar Túnghashin – týbi tórening tólengiti. Yrghyz ýiezinen. Keshegi Nikolay zamanynda gubernatorgha tilmash bolyp, qazaqtan kóp para alyp, ohrany otdeleniyede tynshylyq júmysyn atqaryp, aiyna 20 som alyp túrghan adam. Búnyng qazaqtan para alyp, «tynshy» bolyp túrghany moynyna qoyylyp, ótken jylghy apreli basynda bolghan qazaq siyezinen quylyp shyqqan edi.
Búl eki búzyq qosylyp, Orynborda birneshe jyldan beri shyghyp, qazaq halqyna bas-kóz bolyp otyrghan «Qazaq» gazetasyn japty. Alash avtonomiyasyna qarsy bolyp, avtonomiyagha kerekti isterdi Torghay oblysynda istetetin emes. Torghay oblysynda hәm ýiezderde zemstvo әzir ashylghan joq edi. Endi búlar búl kýnde oblosnoy zemstvony ashtyratyn emes hәm Torghay oblysynda uchrediytelny sabranie baylauy da bitken joq edi. Múnyng da saylauyn istetetin týrleri kórinbeydi. Búlardyng ghúmyry kópke barmas. Biraq az ghana kýnning ishinde byltyrghy han bolyp, el shapqan búzyqtardy sýiep, Torghay oblysynyng qazaghyn býldire me degen qorqynysh bar. Zaman ol qulardyng degeninshe túrmas. Ol auzy alty qarys Nikolaydy da taqtan taydyrghan zaman ghoy. Qazaq halqy da joq bolyp qúryp qalmas. Kóp keshikpey búl búzyqtar qazaq sotynyng aldynda jauap berer hәm tiyisti jazasyn tartar.
Rossiya memleketi búzylyp, orys halqy biri-birin talap, ózdi-ózine qasqyrsha shauyp jatqanda. Alash avtonomiyasynyng tuyn tigip, býlinshilikke úshyratpay, alash balalarynyng aman qaluyn kózdep túrghanda, avtonomiya isin toqtatuy zemstvo, uchrediytelny sabranie saylau júmystaryna kese týsui, búnyng ýstine býtin alashty tegis aralap, bas-kóz bolyp túrghan «Qazaq» gazetasyn jauyp qongy búl qulargha az is emes. Búl syqyldy qazaq halqyna ziyan keltirgen osy eki búzyqtan jaman qazaq halqynyng dúshpandary bar ma?

Arghyn balasy. 

«Birlik tuy». 1918 j. № 24.

Mirjaqyp Dulatovtyng maqalasy

"Aqiqat" jurnaly