MEHMET AKIF ERSOYDYNG ÓMIRI BARShA MÚSYLMANGhA ÓNEGE
MEHMET AKIF ERSOYDYNG ÓMIR JOLY BARShA MÚSYLMANGhA ÓNEGE
Asa qymbatty qandas bauyrlar!
Týrik tektes tuystardyng basyn qosqan búl saltanatty jiyngha qatysyp, Týrkiyanyng Anadoly tórinde ózderiniz ata júrt sanaytyn qazaq bauyrlarynyzdyng ana tilinde sóz sóileu, men ýshin ýlken qúrmet, zor mәrtebe. Týrik elining maqtanyshy – Mehmet Akif Ersoydyng İstiklal Marşı – Tәuelsizdik marshynyng 95 jyldyghy jәne túlgha atynan ashylghan oqu ordasynyng 10 jyldyq mereytoyy qútty bolsyn!
Búl bilim beru mekemesinde dәris oqityn oqytushy-professorlar qúramy men bilim alushy órenderding eren túlgha Mehmet Akif Ersoydy sheksiz maqtan tútary anyq. Osman aqyny, qasiyetti Qúran kitabyn týrik tiline audarushy, diny aghartushy, eng bastysy Týrik elining derbestik әnúranynyng avtory Mehmet Akif Ersoydyng ómiri, onyng artynda qalghan mol múrasy – óz júrtynyng ghana emes, barsha músylmannyng maqtan etuine ylayyqty izgi júmys, jalghasyn tapqan iygi is. Onyng dәleli – býgin ózderiniz arnayy jasap otyrghan resmy saltanatty shara, búl tarihy túlghagha degen qúrmetting dәstýrli sharagha ainalghanynyng kórinisi. Ózining tughan otanyna, últyna arymen qyzmet etken qaharmandaryn eli eshqashan úmytpaydy, olardyng ayauly esimin ayalaumen úrpaq jadynda mәngige qaldyrady. Riyasyz enbekterin óskeleng úrpaqqa ónege etedi. Múny tariyh-tarazynyng bezbeninen ótken talay-talay iygi jiyndardan kórip jýrmiz.
Qazaq bauyrlarynyzdyng Mehmet Akif Ersoy syndy maqtan tútar túlghalary, ol – Alash Arystary. Yaghni, Álihan Bókeyhan, Ahmet Baytúrsynúly, Mirjaqyp Dulatúly bastaghan ýrkerdey ziyalylar. Bir ghajaby: Mehmet Akif Ersoy men Ahmet Baytúrsynúlynyng ómirge kelui, búl jalghannan baqilyq boluy bir-birine úqsas әri halqyna jasaghan enbekteri riyasyz taza. Mәselen, Mehmet Akif Ersoy jaryq dýniyege 1873 jyly kelse, Ahmet Baytúrsynúly bir jyl búryn 1872 jyly kelgen, bir zamannyng tólderi, tek ómir sýru jerleri basqa-basqa. Aralaryn myndaghan shaqyrymdar bólip túr. Eger, dәl sol kezende olargha bir-birin kóru baqyty búiyrghan bolsa, olardyng azattyq sahnasynda tizelesui, bas biriktirui tipti basqasha bolar edi-au! Bir-birimen didarlasu búiyrmasa da, osy qos túlghanyng ómirlik ústanymdary Otanyna, últyna, tiline, tinine, dinine, diline degen sýiispenshilikterindegi ruhany ýndestikke tәnti bolasyz!
Erterekte ýlken kisilerden estigenim bar edi: «...sonau 1970 jyldardyng basynda Týrkiya jerinde Ahmet Baytúrsynúlynyng esimi Mústafa Kemal Atatýrik, Ismayyl Gasparalymen qatar úlyqtalyp, onyn atyna kóshe berilgen» degen-di. Biraq, eng ókinishtisi búl janalyqty dabyrata aityp, qazaq júrtyna sol tústa sýiinshileuding baqyty búiyrmapty... Óitkeni, búl jyldary Ahmet Baytúrsynúlynday eren erdi aitu bylay túrsyn, ony eske aludyng ózi – qylmyspen para par bolatyn! Alash aqiyqtaryn qaralaghan jalghan jala 1980 jyldardyng sonyna deyin seyilmedi. Endi búl bólek әngime.
Taqyrypqa qayta oralsaq, Mehmet Akif Ersoydyng ómir joly qanshalyqty auyr bolghanymen, ol alpysty alqymdaghan shaghynda syrqattanyp, óz dertinen Allanyng jibergen aq ólimimen baqilyq boldy. Búnday ólim búiyrghan Mehmet Akif Ersoydyng qazasyn, artyndaghy úrpaghy men ony úlyqtaushy halqy óz qolymen talbesikten jerbesikke tapsyryp, dúgha baghyshtar qabiri Ankaraday shahardan oryn tepti. Búl qabirstan qazirgi uaqytta kesenege ainalyp otyr. Ózderinizdey artynda Qúran baghyshtar úrpaghy bar, al onyng týrik elining әnúranyna ainalghan Tәuelsizdik marshynyng – 95 jyldyghy erekshe qúrmetpen arnayy ataluy, shyn mәninde tarihy uaqigha! 1921 jyly shygharylghan búl istiklal marshyn ózgerissiz saqtau, ony býgingi uaqytta da sol qalpynda oryndau – týrik bauyrlardyng ótken tarihtaghy babalar isine degen sheksiz sýiispenshiligi men zor qúrmetining aighaghy. Týrkiyanyng preziydenti Rejep Tayyp Erdoghannyng Burdur qalasynan arnayy kelip, Mehmet Akif Ersoygha arnalghan resmy jiynda túlghatanushy hәm onyng shygharmashylyq múrasyn nasihattaushylardy memlekettik medalimen marapattauy taghylymy mol, ónegeli is! Babalarymyzdan qalghan «Ótkensiz – býgin, býginsiz – keleshek joq» degen tәmsilge sýiensek, bolashaghy kemel órkeniyetti júrt birinshi kezekte elining keleshegi ýshin kýresken túlghalaryn úlyqtaydy. Tarihtaghy ornyn anyqtap, әr daryngha ylayyqty qúrmetin jasaydy. Búghan shejireli tarihta qattalghan múraghattyq derekter kuә!
Ánúrany týrik júrtynyng temirqazyghyna ainalghan Mehmet Akif Ersoy qanday baqytty jan edi. Baqytty bolu – adamnyng ózi tirlik etken kýninen bólek, artynda ólmeytúghyn sóz qaldyrghan, últyna arymen qyzmet etken, isi tarihta hattalyp, ol úrpaqtan úrpaqqa auyssa, mine naghyz baqyt. Mәngilik ómir! Mehmet Akif Ersoy payghambarlyq jasynda ómirden ozyp, artynda ólmeytúghyn is qaldyrghan danyshpan túlgha. Onyng aighaghy – býgingi qara ormanday jayylyp, tamyryn terenge tartqan týrik júrty. Týrkiyagha sayahattap keletin әrbir adam týrikting shejireli tarihyna ýnileri haq! Órkeniyetti elderding sapynda jýrgen Týrkiyanyng damu, órkendeu ýrdisining kemeldenui, onyng irgetasynyng negizgi qaynary – babalar salghan danghyl jolda demokratiyalyq joldy ústanuynda.
95 jyldyq tarihy bar Týrik әnúranynyng mәtinimen tolyq tanysyp, әuenin tyndau ýshin izdegenimde, ghalamtordan (internet) ilezde tabyla qaldy. Endi sol kezendegi kýlli týrik júrtynyng ruhyn oyatqan Tәuelsizdik marshynyng mәtinine toqtalsaq. Mehmet Akif Ersoydyng Týrik eli tәuelsizdikke qol jetkizgennen keyin tughan osy jyryndaghy myna shumaqtan: «...Otany ýshin, Júmaghy ýshin, kim bas tartar ólimnen! Áruaqtar da kýnirenedi, erte ketken ómirden. Janymdy alsyn, jarymdy alsyn, Tәnirimnen jerinben, Tek, dýniye, aiyrmasyn, Otanymnan, jerimnen!» degen ghibratynan tughan jerge sheksiz mahabbaty men órshil sezimi órilgen. Búghan qalay tebirenbessiz!
Týrik tilindegi týpnúsqamen qazaq tiline audarylghan eki týrli núsqany qaz-qatar berudi jón kórdim. Qazaqshalanghan birinshi núsqa – Ábdiuaqap Qara, Múqash Qojaqmetúlynyng audarmasy, mәtin Á.Qaranyng jeke saytynan alyndy. Al, ekinshi núsqa «Qazaq ýni» atty 2000 jyldan Almaty qalasynda shygha bastaghan qazaq últtyq portalynyng saytynda «Bauyrlas týrkiya aqyndarynyng poeziyasy» atty arnayy maqalada birinshi bolyp Mehmet Akif Ersoydyng poeziyasyna oryn berilgen. M.A.Ersoydan basqa Ziya Gókalyp, Huseyin NiHal Atsyzdyng ólenderi, Fәdly Áliyding jolma-jol tәrjimәsi boyynsha jaryq kórgen. Búl gazet qazaq elining últ kósemi atanghan Ahmet Baytúrsynúlynyn: «...Biz tiri boluymyz kerek. Tiri bolu ýshin – iri boluymyz kerek!» degen tәmsilin ózine temirqazyq etken derbes ýnparaghymyz. Basylym jauapkershiligi shekteuli seriktestikting menshigi, birinshi basshysy – Qazybek Isa. Q.Isa qazaq eline belgili aqyn, kósemsóz sheberi, Halyqaralyq «Alash» syilyghynyng laureaty jәne «Qúrmet» ordeni iyegeri, «Qazaq ýni» gazetining negizin qalaushy.
Birinshi núsqa:
|
İstiklal Marşı
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, 'Medeniyet!' dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettigi günler hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
Bastığın yerleri 'toprak!' diyerek geçme, tanı: Düşün altında binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şuheda fışkıracak toprağı sıksan, şuheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli, Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder-varsa- taşım, Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arsa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal! (Mehmet Akif Ersoy) |
Tәuelsizdik gimni
Qoryqpa, sónbeydi tang shapaghyna boyalghan qyzyl bayraq. Ol qúlamaydy, qúlamay týrikte eng songhy shanyraq Ol mening elimning júldyzy, jarqyrap janghan kógimnen Ol mening últymdyki tek meniki bolyp qalmaq.
Sadaghang keteyin ei, erke aishyq mәngi ashyq bolsyn qabaghyn Búl neghylghan qatulyq qaharman halqyma jarqyrap kýlip qara bir Zaya keter әitpese sen ýshin tógilgen qanymyz Qaqysy, Qaqqa bas iygen últymnyng tәuelsizdik.
Men ejelden erkin óstim, erkin bop mәngi qalamyn Qay naqúrys kisendep ústamaq bolsa, tang qalamyn Buyrqanghan ózenmin, bógeudi búzyp ótetin, Tulasam eger taudy da talqandap janshyp aghamyn
Temir sauyttylar keulegen anau kýn batys aspanyn, Qasiyetti mening jerime basa almas olay qastarym. Qoryqpa, jaulay almaydy qaharman týrik últymdy Qansha azuly bolsa da qaghamyz tisin basqanyn.
Bauyrym, kiyeli topyraqqa ashkóz qorqaulardy jolatpa Aram tobyrgha, ar iman toly elindi tonatpa Haq taghala uәde etken saghanda tuady erlik kýn Býgin be, erteng be elim dep ertemen qoryqpay qon atqa.
Topyraq tarazy tabanyng astynda aryndy salmaqtar Jatyr onyng qoynynda kebinsiz myng san aruaqtar Ey, shәiit úrpaghy kýnirentpe kórde jatqan ata-babandy Otanyng ýshin opat bol esimindi eling ardaqtar.
Estise eger, el ýshin mert bolghan jýrekting әmirin Qara jer qoynynan shәitter shyghady jaryq qabyryn Janymdy, sýigen jarymdy alsan-al saghan rizamyn Tek myna pәny jalghanda otansyz qaldyrma tәnirim.
Shybynym shyrqyrap, súraymyn senen silkilep sanany Baspasyn eshqashan kiyeli jerimdi arsyzdar tabany Tang aldynda tәnirge syiynyp, aitylghan osynau azandar Kógildir aspan tórinde janghyryp bop mәngi qalady.
Esimim tasqa jazylar kirgen song suyq kórime Qandy jasym sorghalap tógiler tughan jerime Óli denemnen tiri ruhym ketedi mýlde bólinip Sonan song baryp jayghasar gharyshtyng úly tórine.
Jelbire, tang serisi qasiyetti aishyq danqtan jaralghan Bolsyn tek sen ýshin tógilgen qanymyz bizding adal qan, Saghan da týrik nәsilime joq, endi mәngi ólu Qaqysy sensing bostandyq tuy derbestik Qaqysy, Qaqqa bas iygen últymnyng tәuelsizdik. (Qazaqshalaghan: Ábdiuaqap Qara, Múqash Qojaqmetúly)
|
Ekinshi núsqa:
|
İstiklal Marşı
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, 'Medeniyet!' dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettigi günler hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
Bastığın yerleri 'toprak!' diyerek geçme, tanı: Düşün altında binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şuheda fışkıracak toprağı sıksan, şuheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli, Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder-varsa- taşım, Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arsa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, hakk'a tapan, milletimin istiklal!
|
Tәuelsizdik marshy
Qoryq pa elim, al qyzyl tu, endi mәngi jelbirer, Jer oshaqta qalghan shoqtay, últymyzgha óng kirer. Búl jalghanda basqa kýsh joq, júldyzymdy sóndirer, Ol – meniki, últymdyki, rastyghyn el biler.
Qúrbandyghyng men bolayyn, jarqyray týs, Jana Ayym! QaHarman el nәsilimin, saghan tura qarayyn. Qanym tógip, Tuelsizdik otyn mәngi jaghayyn, Seni últymnyng qasiyetti Tәnirine balayyn.
Men búryn da, azat el em, alda taghy azatpyn, Qay esuas búghau salmaq! Sanasyzgha ghajappyn! Buyrqanghan sel bolamyn jolyn keser mazaqtyn, Byt-shyt eter qandayyn da, tosqauyldyn, azaptyn.
Kókjiyegi qúrysh qorghan, Batys bizden qorqady, Imanym bar, shekaram bar, bólip túrghan ortany. Imanyma qol saldy ma, olar ýshin sor taghy, Úly bersin, ózderinshe, órkendi elding qorqauy.
Ar, ojdansyz, imansyzdy, jolatpa, elim, abayla, Tosqauyl qoy, arsyzdyqta, shekara joq, qaray ma? Senimdi bol, tuar kýnin, Tәnirindi taghy oila, Bәlkim býgin, bәlkim erten, bir keledi qalay da.
«Jәy jer ghoy»-dep, taptamaghyn ata-baba aruaghyn, Sheyit bolghan kebinsiz-aq, jatyr onda armanyn. Sen, solardyng úrpaghysyn, almaqtyng bil, salmaghyn, Týsinersin, sonda ghana, Úly Otannyng bar mәnin.
Otany ýshin, Júmaghy ýshin, kim bas tartar ólimnen! Aruaqtar da kýnirenedi, erte ketken ómirden. Janymdy alsyn, jarymdy alsyn, Tәnirimnen jerinben, Tek, dýniye, aiyrmasyn, Otanymnan, jerimnen!
Tәnirimning tileuinde tirshilikting mәni de, Jattyng qoly juymasyn, qasiyetti tәnime. Din, Azannyng – azaly ýni, kýnirensin әli de, Býkil әlem – qúlaq týrsin, Úly Elimning әnine.
Men ol kezde shabyt qysyp, sәjdege myng jyghylam, Bar jaramnyng auzyn ashyp, qandy jaspen juynam. Mening janym, medet tauyp, topyraqtyng buynan, Kók gharyshqa kóterilip, sol quattan jylynam.
Tolqy týs, sen, jarqyraghan altyn Ayym, qiyaqtay, Keshirilsin, osy jolda tógilgen qan búlaqtay. Nәsilimning asyl tegin – quattay ber, quattay, Tәuelsizdik – Haqtyng joly, soghan últym, tabynghan, Azat elding kuәsindey, Tudy ústaymyn qúlatpay! (Fәdly Áliyding jolma-jol tәrjimәsi)
|
Shyn mәninde, Týrik dýniyesining barsha músylman bauyrlargha maqtan tútar aidyndarynyn, qazaqsha aitqanda ziyalylarynyng ónegeli ómiri, olardyng artynda qalghan ruh kóterer múrasynyng mәngilik taqyrypqa ainaluy – býgingi derbes ómir sýrip jatqan úrpaqtarynyng moynyndaghy qasiyetti boryshy.
Perzenttik mindetti adal oryndau, babalar amanatyna berik bolu – búl úrpaqtan úrpaqqa auysatyn taghylymdy hәm ónegeli is. Osynday iygi iste inabatty әri imandy boludy barshamyzgha Alla nәsip etkey!
Rayhan Imahanbet
Abai.kz
