Bizdegi eng jaman әdet júmysqa túryp, biraz uaqyt ýirenip alghan song әiteuir qoldan kelgenshe birnәrseni jymqyryp, ýptep әketu. Ony ózimizshe "levyi" jasap jýrmiz dep keudeni qaghamyz, odan qalsa kýnkóris qamy dep júbatamyz.

Sanany túrmys biylegeni sonshalyq búl "levyi" qalypty jaghday bolyp ketti. Adam ýkimetten artyq bir tiyn da úrlamau kerek, al Ýkimettegiler Salyqtan, Qazynadan, Qordan artyq aqsha dәmetpeu kerek. Árkim ózining enbekaqysyna riza bolu kerek. Oryssha aitqanda"chestnyi", Qazaqsha aitqanda adal boluymyz kerek. Osylay aita salu onay әriyne.

Sonda qalay? "Zamanyn týlki bolsa tazy bolyp shal" degen zamanda búl mýmkin emestey kórinip túr. Qasymdaghylardyng bәri ebin tauyp týieni týgimen jútyp jatqanda, men ne "chestnyi"bolyp jyn úryp pa deysiz... Basqalar siyaqty mening de jaqsy ómir sýrip, bay bolghym keledi. Bir jalaqygha qarap qalmay "shariyt"etkim keledi. Onyng nesi jaman, kim úrlamay jatyr, bizding bes-on tenge týk emes sheneuikter milliondap jútyp jatyr ghoy. Bizding úrlaghan bes-on tengeden ýkimetting bir jeri qisayyp qalmaydy, onda túrghan ne bar degen oilar miymyzdy ulap tastaghan.

Mine bizdi qúrtatyn osy "onda túrghan ne bar" degen syltauymyz. Sanany qansha túrmys biylese adam ózin-ózi tәrbiyeleu kerek. Midyng aqshagha, ataqqa әbden ulanghany sonshalyq ekining biri "jemqor"bolyp aldy. Jemqorlar ýkimette ghana emes halyq arasynda da, qarapayym júmys oryndarynda, mektep pen auruhana, әskery sala men auyl sharuashylyghynda, zavod, fabrika, ferma, sauda-sattyq salalarynda tolyp jýr. IYә, iә qazir ekining biri jemqor. Mayda-mayda, kishigirim, dәu-dәu jemqorlar órip jýr.

Jemqordyng maqsaty - "levyi" jasau, para berip para alu. Óitpese ol jemqor bola ma? Nandy kóp jeytin adamdy nansoghar, sudy kóp ishetin adamdy susamyr deydi. Al artyq aqshany qaltasyna salatyn adamdy jemqor deymiz. Adamnyng jemi - aqsha. Jemdi óz ornymen jep "chestnyi" bolsa oghan eshkim eshnәrse demeydi, al para alyp, "levyi" jasap aqshany qarpyp jegender - búl Jemqorlar. Búl eng jaman әdet. Óte jaman. Auru qalsa da әdet qalmaydy. Ne isteuge bolady? Aurudy emdep jazasyng au, al әdetti she?

Onyng emi Auyr jaza men Adamnyng ózin-ózi tәrbiyeleui. Ekeui de onay emes, biraq búdan basqa jol joq. Biz әdette ayaqtyng astyndaghy batpaqty emes alystaghy taudyng basyndaghy bylyqty kóremiz. Ýkimetti jerden alyp, jerge salyp synaymyz kep. Biraq ózimizding júmys oryndaghy jemqorlyqqa mәn bermeymiz. On adamnyng toghyzy júmysynan joq degende bir uys shege, bir buma qaghaz, bir qorap dәri, artyq aqsha alyp qalghysy keledi jәne alyp qalady. Onday mýmkindikti ólse de jibermeydi. Mәsele alghan zattyng qúnynda emes, mәsele ardan attap memleketting qarjysyn talan-tarajgha salu, eng jamany jaman әdetke beyimdelu. Memleketti mesheu qylyp damuyn tejep túrghan osy jemqorlyq. Odan basqa týkte emes.

Jemqor Últtyng bolashaghyna jany ashymaydy. Ashyghan siyaqty keyip tanytady, biraq úrlaydy, tonaydy. Bay men kedeyding arasynyng alshaqtauy osy jemqorlyqtan. Týieni týgimen jútqan, ebin tauyp Ýkimetting aqshasyn qylghytqandar sharyqtap ketip barady, al bir jalaqygha qarap otyrghandar ólmesting kýning kórip jýr. Árkim ózining adal enbegimen ómir sýrse, әleumettik tensizdik tumas edi. Damyghan eldermen terezemiz teng bolu ýshin Ýkimetten eshkim... ministr de, әkim de, deputat ta, qarapayym qara júmysshy da bir tiyn da qymqyryp qalmau kerek. Sonda ghana әdiletti qogham qúrylady. Bәrining "chestnyi" bolyp ketui mýmkin emes. Qansha jerden zanmen tiym salsa da tobyr arasynan jemqorlar shyghady. Ondaylardyng jazasy - auyr, óte auyr bolu kerek. Qylmystyng óteui - jaza.

Beglan Sharynbay

Facebook-tegi paraqshasynan