بىزدەگى ەڭ جامان ادەت جۇمىسقا تۇرىپ، ءبىراز ۋاقىت ۇيرەنىپ العان سوڭ ايتەۋىر قولدان كەلگەنشە بىرنارسەنى جىمقىرىپ، ۇپتەپ اكەتۋ. ونى وزىمىزشە "لەۆىي" جاساپ ءجۇرمىز دەپ كەۋدەنى قاعامىز، ودان قالسا كۇنكورىس قامى دەپ جۇباتامىز.

سانانى تۇرمىس بيلەگەنى سونشالىق بۇل "لەۆىي" قالىپتى جاعداي بولىپ كەتتى. ادام ۇكىمەتتەن ارتىق ءبىر تيىن دا ۇرلاماۋ كەرەك، ال ۇكىمەتتەگىلەر سالىقتان، قازىنادان، قوردان ارتىق اقشا دامەتپەۋ كەرەك. اركىم ءوزىنىڭ ەڭبەكاقىسىنا ريزا بولۋ كەرەك. ورىسشا ايتقاندا"چەستنىي", قازاقشا ايتقاندا ادال بولۋىمىز كەرەك. وسىلاي ايتا سالۋ وڭاي ارينە.

سوندا قالاي؟ "زامانىن تۇلكى بولسا تازى بولىپ شال" دەگەن زاماندا بۇل مۇمكىن ەمەستەي كورىنىپ تۇر. قاسىمداعىلاردىڭ ءبارى ەبىن تاۋىپ تۇيەنى تۇگىمەن جۇتىپ جاتقاندا، مەن نە "چەستنىي"بولىپ جىن ۇرىپ پا دەيسىز... باسقالار سياقتى مەنىڭ دە جاقسى ءومىر ءسۇرىپ، باي بولعىم كەلەدى. ءبىر جالاقىعا قاراپ قالماي "شاريت"ەتكىم كەلەدى. ونىڭ نەسى جامان، كىم ۇرلاماي جاتىر، ءبىزدىڭ بەس-ون تەڭگە تۇك ەمەس شەنەۋىكتەر ميلليونداپ جۇتىپ جاتىر عوي. ءبىزدىڭ ۇرلاعان بەس-ون تەڭگەدەن ۇكىمەتتىڭ ءبىر جەرى قيسايىپ قالمايدى، وندا تۇرعان نە بار دەگەن ويلار ميىمىزدى ۋلاپ تاستاعان.

مىنە ءبىزدى قۇرتاتىن وسى "وندا تۇرعان نە بار" دەگەن سىلتاۋىمىز. سانانى قانشا تۇرمىس بيلەسە ادام ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋ كەرەك. ميدىڭ اقشاعا، اتاققا ابدەن ۋلانعانى سونشالىق ەكىنىڭ ءبىرى "جەمقور"بولىپ الدى. جەمقورلار ۇكىمەتتە عانا ەمەس حالىق اراسىندا دا، قاراپايىم جۇمىس ورىندارىندا، مەكتەپ پەن اۋرۋحانا، اسكەري سالا مەن اۋىل شارۋاشىلىعىندا، زاۆود، فابريكا، فەرما، ساۋدا-ساتتىق سالالارىندا تولىپ ءجۇر. ءيا، ءيا قازىر ەكىنىڭ ءبىرى جەمقور. مايدا-مايدا، كىشىگىرىم، ءداۋ-ءداۋ جەمقورلار ءورىپ ءجۇر.

جەمقوردىڭ ماقساتى - "لەۆىي" جاساۋ، پارا بەرىپ پارا الۋ. ويتپەسە ول جەمقور بولا ما؟ ناندى كوپ جەيتىن ادامدى نانسوعار، سۋدى كوپ ىشەتىن ادامدى سۋسامىر دەيدى. ال ارتىق اقشانى قالتاسىنا سالاتىن ادامدى جەمقور دەيمىز. ادامنىڭ جەمى - اقشا. جەمدى ءوز ورنىمەن جەپ "چەستنىي" بولسا وعان ەشكىم ەشنارسە دەمەيدى، ال پارا الىپ، "لەۆىي" جاساپ اقشانى قارپىپ جەگەندەر - بۇل جەمقورلار. بۇل ەڭ جامان ادەت. وتە جامان. اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى. نە ىستەۋگە بولادى؟ اۋرۋدى ەمدەپ جازاسىڭ اۋ، ال ادەتتى شە؟

ونىڭ ەمى اۋىر جازا مەن ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋى. ەكەۋى دە وڭاي ەمەس، بىراق بۇدان باسقا جول جوق. ءبىز ادەتتە اياقتىڭ استىنداعى باتپاقتى ەمەس الىستاعى تاۋدىڭ باسىنداعى بىلىقتى كورەمىز. ۇكىمەتتى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ سىنايمىز كەپ. بىراق ءوزىمىزدىڭ جۇمىس ورىنداعى جەمقورلىققا ءمان بەرمەيمىز. ون ادامنىڭ توعىزى جۇمىسىنان جوق دەگەندە ءبىر ۋىس شەگە، ءبىر بۋما قاعاز، ءبىر قوراپ ءدارى، ارتىق اقشا الىپ قالعىسى كەلەدى جانە الىپ قالادى. ونداي مۇمكىندىكتى ولسە دە جىبەرمەيدى. ماسەلە العان زاتتىڭ قۇنىندا ەمەس، ماسەلە اردان اتتاپ مەملەكەتتىڭ قارجىسىن تالان-تاراجعا سالۋ، ەڭ جامانى جامان ادەتكە بەيىمدەلۋ. مەملەكەتتى مەشەۋ قىلىپ دامۋىن تەجەپ تۇرعان وسى جەمقورلىق. ودان باسقا تۇكتە ەمەس.

جەمقور ۇلتتىڭ بولاشاعىنا جانى اشىمايدى. اشىعان سياقتى كەيىپ تانىتادى، بىراق ۇرلايدى، تونايدى. باي مەن كەدەيدىڭ اراسىنىڭ الشاقتاۋى وسى جەمقورلىقتان. تۇيەنى تۇگىمەن جۇتقان، ەبىن تاۋىپ ۇكىمەتتىڭ اقشاسىن قىلعىتقاندار شارىقتاپ كەتىپ بارادى، ال ءبىر جالاقىعا قاراپ وتىرعاندار ولمەستىڭ كۇنىڭ كورىپ ءجۇر. اركىم ءوزىنىڭ ادال ەڭبەگىمەن ءومىر سۇرسە، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك تۋماس ەدى. دامىعان ەلدەرمەن تەرەزەمىز تەڭ بولۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن ەشكىم... مينيستر دە، اكىم دە، دەپۋتات تا، قاراپايىم قارا جۇمىسشى دا ءبىر تيىن دا قىمقىرىپ قالماۋ كەرەك. سوندا عانا ادىلەتتى قوعام قۇرىلادى. ءبارىنىڭ "چەستنىي" بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. قانشا جەردەن زاڭمەن تيىم سالسا دا توبىر اراسىنان جەمقورلار شىعادى. وندايلاردىڭ جازاسى - اۋىر، وتە اۋىر بولۋ كەرەك. قىلمىستىڭ وتەۋى - جازا.

بەگلان شارىنباي

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان