Senbi, 23 Qarasha 2024
Biylik 4785 0 pikir 4 Mamyr, 2016 saghat 11:19

«TÓNKERISTEN» KEYINGI UKRAINA

2014 jylghy Ukrainadaghy biylikting auysuy elding ekonomikalyq órkendeuine keri әserin tiygizdi. Atap aitqanda, 2014 jyldyng qorytyndysy boyynsha elding IJÓ 2013 jylghy 183 310 mln. dollarmen salystyrghanda 131 805 mln. AQSh dollaryna deyin qysqardy. 

Osy kezende Ukraina halqynyng әl-auqaty kýrt tómendedi: IJÓ halyqtyng jan basyna shaqqanda 25%-gha,  4030 dollardan 3014 dollargha deyin týsti. Degenmen 2010 jylghy 2974 dollardan 2013 jyly 4030 dollargha deyin túraqty ósu atap ótilgen bolatyn. 

Euromaydan kóshbasshylary elding ekonomikasyndaghy daghdarystyng asqynuyn jene almady. Atap aitqanda, 2014 jylghy II toqsannan bastap ekonomikalyq jaghdaylar «domino» qisyny (logika) boyynsha ótti – óndiristing qysqaruy, júmyspen qamtu dengeyining tómen týsui, kirister men súranystardyng tómendeui.

Qarsy kýresushi taraptardyng bólinu baghyttaryndaghy shiyelenisushilik, psihologiyalyq soghystyng shiyelenisui, Reseymen (iri sauda-ekonomikalyq әriptespen) ekonomikalyq daudyng órshui, ukrainalyq kompaniyalardyng belsendiligin toqtatugha , azamattardy – «kýn kóriske»(nemese qonys audarugha)  kóshuge iytermeledi. Ukraina ekonomikasy auqymy jәne saldary boyynsha 1990 jyldardaghy tómendeuge jaqyn ekinshi tereng qúldyraugha  әkeldi.

1 keste – 2002-2015 jyldardaghy Ukrainanyng IJÓ dinamikasy (serpini)

2002-2015 jyldardaghy Ukrainanyng IJÓ dinamikasy

 

Atauly  IJÓ ( mln.grn.) 

IJÓ (mln.USD) 

2002

225810

42393

2003

267344

+41534

+18.4%

50133

+7740

+18.3%

2004

345113

+77769

+29.1%

64883

+14750

+29.4%

2005

441452

+96339

+27.9%

86142

+21259

+32.8%

2006

544153

+102701

+23.3%

107753

+21611

+25.1%

2007

720731

+176578

+32.5%

142719

+34966

+32.5%

2008

948056

+227325

+31.5%

179992

+37273

+26.1%

2009

913345

-34711

-3.7%

117228

-62765

-34.9%

2010

1082569

+169224

+18.5%

136419

+19192

+16.4%

2011

1316600

+234031

+21.6%

163160

+26740

+19.6%

2012

1408889

+92289

+7.0%

175781

+12622

+7.7%

2013

1454931

+46042

+3.3%

183310

+7529

+4.3%

2014

1566728

+111797

+7.7%

131805

-51505

-28.1%

2015

1979458

+412730

+26.3%

     

Ukraina Qarjy ministrligining mәlimeti

2 keste  - 2002-2015 jyldardaghy Ukrainanyng halyqtyng jan basyna shaqqandaghy IJÓ dinamikasy

 

 

Halyqtyng jan basyna shaqqandaghy atauly IJÓ (grn.) 

Halyqtyng jan basyna shaqqandaghy IJÓ ( USD) 

halyq
(myn.) *

2002

4681,9

879,0

48230.3

2003

5591,5

+909.5

+19.4%

1048,5

+169.6

+19.3%

47813.0

2004

7272,9

+1681.5

+30.1%

1367,4

+318.8

+30.4%

47451.6

2005

9371,6

+2098.7

+28.9%

1828,7

+461.4

+33.7%

47105.2

2006

11630,2

+2258.6

+24.1%

2303,0

+474.3

+25.9%

46787.8

2007

15496,5

+3866.2

+33.2%

3068,6

+765.6

+33.2%

46509.4

2008

20494,9

+4998.4

+32.3%

3891,0

+822.4

+26.8%

46258.2

2009

19832,3

-662.5

-3.2%

2545,5

-1345.6

-34.6%

46053.3

2010

23600,4

+3768.1

+19.0%

2974,0

+428.5

+16.8%

45870.7

2011

28813,9

+5213.4

+22.1%

3570,8

+596.8

+20.1%

45693.3

2012

30912,5

+2098.6

+7.3%

3856,8

+286.1

+8.0%

45576.7

2013

31988,7

+1076.2

+3.5%

4030,3

+173.5

+4.5%

45482.7

2014

35834,0

+3845.3

+12.0%

3014,6

-1015.7

-25.2%

43721.8

2015

46210,2

+10376.1

+29.0%

     

42836.0

  * jylyna ortasha

Ukraina Qarjy ministrligining mәlimeti

 

Ekonomikanyng qazirgi jaghdayy defoltqa úshyrau mýmkindigin kórsetedi. 2015 jylgha qaray Ukrainanyng syrtqy jalpy qaryzy kýrt ósip, elding IJÓ-ning  95%-na jetti, yaghny búl ózining syrtqy mindettemeleri boyynsha eldin  defoltqa úshyrau tәuekelderin tughyzady.  

 

3 keste  - Ukrainanyng syrtqy qaryzynyng dinamikasy    

 

2007-2015 jyldardaghy Ukrainanyng syrtqy qaryzy men IJÓ dinamikasy  ( mln. AQSh doll.) 

Jalpy syrtqy qaryz (JSQ)

Ishki jalpy ónim (IJÓ)

(JSQ / IJÓ)

araqatynasy

na 01.01.2007 

54512

za 2006 

107753

50.6%

na 01.01.2008 

79955

+25443

+46.7%

za 2007 

142719

+34966

+32.5%

56.0%

na 01.01.2009 

101659

+21704

+27.1%

za 2008 

179992

+37273

+26.1%

56.5%

na 01.01.2010 

103396

+1737

+1.7%

za 2009 

117228

-62765

-34.9%

88.2%

na 01.01.2011 

117343

+13947

+13.5%

za 2010 

136419

+19192

+16.4%

86.0%

na 01.01.2012 

126236

+8893

+7.6%

za 2011 

163160

+26740

+19.6%

77.4%

na 01.01.2013 

135065

+8829

+7.0%

za 2012 

175781

+12622

+7.7%

76.8%

na 01.01.2014 

142079

+7014

+5.2%

za 2013 

183310

+7529

+4.3%

77.5%

na 01.01.2015 

126308

-15771

-11.1%

za 2014 

131805

-51505

-28.1%

95.8%

Ukraina Qarjy ministrligining mәlimeti

 

2015 jylghy aqpanda qorshaghan ortany qorghaugha, túrghyn-ýy kommunaldyq sharuashylyghyna shyghyndar tómendetilgen bolatyn. TKSh shyghyndary búnyng aldyndaghy jylghy úqsas kezenmen salystyrghanda 69%-gha, yaghny 640 mln.grn. azaydy. Búl memlekettik budjetten jergilikti budjetke tariftik aiyrmashylyq boyynsha 1650 mln.grn. somasyndaghy qaryzdy jabudaghy jәrdemqarjygha baylanysty oryn alghan jaghday.

Densaulyq saqtaugha, ruhany jәne fizikalyq damugha, bilimge, әleumettik qorghaugha jәne әleumettik qamszdandyrugha júmsalatyn shyghyndar  qysqartyldy. Jalpy búl әser Gresiya men basqa elderdegi jaghdaylardyng mysaly retinde belgili – aghymdaghy rejimde shyghyndardy qysqartu súranysty tejeydi. 

Tereng qúldyrau men budjettik daghdarys jaghdayynda memlekettik mindettemeler boyynsha defolt kýn tәrtibinde túr, әsirese eger ýkimet boryshty qayta qúrylmday almasa.  

Biraq HVQ baghdarlamasy ayasynda ukraindyq memleket pen ekonomikanyng qajetti reformalar jýrgizu qiyndyghy anyqtaldy.

Daghdarys negizinde songhy shiyrek ghasyrda elding әleumettik-ekonomikalyq damuynyng tómengi («jyrtyq»)  qarqynyn tughyzghan institusionaldy sebepter jatyr.   Transformasiya jәne institusionaldy problemalardyng bastapqy kezenindegi daghdarystyng saldary Ukrainanyng makroekonomikalyq kórsetkishter boyynsha kóshilerinen aitarlyqtay artta qaluy boldy. Ukrainada halyqtyng jan basyna shaqqandaghy IJÓ kórshi elderge qaraghanda edәuir tómen. 2013 jyly Ukrainada SAQT boyynsha halyqtyng jan basyna shaqqandaghy IJÓ kórsetkishi 1992-2007 jyldardaghy dengeyde (2011 jyly 8,5 myng dollar) boldy., jәne sonymen qatar taghy da 1990 jylghy dengeyden (10,5 myng dollar)  20%-gha tómen boldy.   

Ukraina halqynyng әl-auqaty tómendeude jәne inflyasiyanyng joghary kórsetkishine baylanysty: eger 2013 jylghy inflyasiya kórsetkishi 100,5 payyzdy qúrasa, 2015 jylghy  inflyasiya 143,3 payyzdy qúrady.

 

4 keste  - Ukrainadaghy inflyasiya indeksining dinamikasy

 

2000-2016 jyldar aralyghyndaghy inflyasiya indeksining jiyntyq kestesi  

 

qantar

aqpan

nauryz

sәuir

mamyr

mausym

shilde

tamyz

qyrkýiek

qazan

qarasha

jeltoqsan

Za god

2000 

104,6

103,3

102,0

101,7

102,1

103,7

99,9

100,0

102,6

101,4

100,4

101,6

125,8

2001 

101,5

100,6

100,6

101,5

100,4

100,6

98,3

99,8

100,4

100,2

100,5

101,6

106,1

2002 

101,0

98,6

99,3

101,4

99,7

98,2

98,5

99,8

100,2

100,7

100,7

101,4

99,4

2003 

101,5

101,1

101,1

100,7

100,0

100,1

99,9

98,3

100,6

101,3

101,9

101,5

108,2

2004 

101,4

100,4

100,4

100,7

100,7

100,7

100,0

99,9

101,3

102,2

101,6

102,4

112,3

2005 

101,7

101,0

101,6

100,7

100,6

100,6

100,3

100,0

100,4

100,9

101,2

100,9

110,3

2006 

101,2

101,8

99,7

99,6

100,5

100,1

100,9

100,0

102,0

102,6

101,8

100,9

111,6

2007 

100,5

100,6

100,2

100,0

100,6

102,2

101,4

100,6

102,2

102,9

102,2

102,1

116,6

2008 

102,9

102,7

103,8

103,1

101,3

100,8

99,5

99,9

101,1

101,7

101,5

102,1

122,3

2009 

102,9

101,5

101,4

100,9

100,5

101,1

99,9

99,8

100,8

100,9

101,1

100,9

112,3

2010 

101,8

101,9

100,9

99,7

99,4

99,6

99,8

101,2

102,9

100,5

100,3

100,8

109,1

2011 

101,0

100,9

101,4

101,3

100,8

100,4

98,7

99,6

100,1

100,0

100,1

100,2

104,6

2012 

100,2

100,2

100,3

100,0

99,7

99,7

99,8

99,7

100,1

100,0

99,9

100,2

99,8

2013 

100,2

99,9

100,0

100,0

100,1

100,0

99,9

99,3

100,0

100,4

100,2

100,5

100,5

2014 

100,2

100,6

102,2

103,3

103,8

101,0

100,4

100,8

102,9

102,4

101,9

103,0

124,9

2015 

103,1

105,3

110,8

114,0

102,2

100,4

99,0

99,2

102,3

98,7

102,0

100,7

143,3

2016 

100,9

99,6

101,0

                 

101,5

Ukraina Qarjy ministrligining mәlimeti

 

Ukraina ekonomikasynyng naqty ósimining tómendeuine baylanysty, 2015 jyly 9,5%-gha jetken júmyssyzdyq dengeyi artty.

 

5 keste  - 2000-2015 jyldarda Ukrainadaghy  júmyssyzdyq dengeyi

2000-2015 jyldarda Ukrainadaghy  júmyssyzdyq dengeyi.
(halyq sany myn.) 

 

Barlyq halyq

Ekonomikalyq belsendi halyq

Júmysy bar halyq

Júmyssyz halyq*

Júmyssyzdyq dengeyi

Tirkelgen júmyssyzdar

2000

48923,2

21150,7

18520,7

2630,0

12,4%

1178,7

2001

48457,1

20893,6

18453,3

2440,3

11,7%

1063,2

2002

48003,5

20669,5

18540,9

2128,6

10,3%

1028,1

2003

47622,4

20618,1

18624,1

1994,0

9,7%

1024,2

2004

47280,8

20582,5

18694,3

1888,2

9,2%

975,5

2005

46929,5

20481,7

18886,5

1595,2

7,8%

891,9

2006

46646,0

20545,9

19032,2

1513,7

7,4%

784,5

2007

46372,7

20606,2

19189,5

1416,7

6,9%

673,1

2008

46143,7

20675,7

19251,7

1424,0

6,9%

596,0

2009

45962,9

20321,6

18365,0

1956,6

9,6%

693,1

2010

45778,5

20220,7

18436,5

1784,2

8,8%

452,1

2011

45633,6

20247,9

18516,2

1731,7

8,6%

505,3

2012

45553,0

20393,5

18736,9

1656,6

8,1%

467,7

2013

45426,2

20478,2

18901,8

1576,4

7,7%

487,6

2014

42928,9

19035,2

17188,1

1847,1

9,7%

458,6

2015

42760,5

17396,0

15742,0

1654,0

9,5%

461,1

  * po metodologiy MOT

Ukraina Qarjy ministrligining mәlimeti

Ukrainanyng ekonomikasyndaghy jәne әleumettik salasyndaghy dramalyq oqighalar elden halyqtyng kóptep basqa elge qonys audaruyn tughyzdy. Eger 1990 jyly Ukraina halqy 51,8 mln. adamdy qúraghan bolsa, 2016 jyldyng basynda   el halqy 17 payyzgha qysqardy jәne 42,8 mln. adamdy qúrady.  

 

1990-2016 jyldardaghy Ukraina halqynyng sany  

Kýni

Sany  (myn.) 

 

na 01.01.1990

51838,5

na 01.01.1991

51944,4

+105.9

+0.204%

na 01.01.1992

52056,6

+112.2

+0.216%

na 01.01.1993

52244,1

+187.5

+0.360%

na 01.01.1994

52114,4

-129.7

-0.248%

na 01.01.1995

51728,4

-386.0

-0.741%

na 01.01.1996

51297,1

-431.3

-0.834%

na 01.01.1997

50818,4

-478.7

-0.933%

na 01.01.1998

50370,8

-447.6

-0.881%

na 01.01.1999

49918,1

-452.7

-0.899%

na 01.01.2000

49429,8

-488.3

-0.978%

na 01.01.2001

48923,2

-506.6

-1.025%

na 01.01.2002

48457,1

-466.1

-0.953%

na 01.01.2003

48003,5

-453.6

-0.936%

na 01.01.2004

47622,4

-381.1

-0.794%

na 01.01.2005

47280,8

-341.6

-0.717%

na 01.01.2006

46929,5

-351.3

-0.743%

na 01.01.2007

46646,0

-283.5

-0.604%

na 01.01.2008

46372,7

-273.3

-0.586%

na 01.01.2009

46143,7

-229.0

-0.494%

na 01.01.2010

45962,9

-180.8

-0.392%

na 01.01.2011

45778,5

-184.4

-0.401%

na 01.01.2012

45633,6

-144.9

-0.317%

na 01.01.2013

45553,0

-80.6

-0.177%

na 01.01.2014

45426,2

-126.8

-0.278%

na 01.01.2015

42928,9

-2497.3

-5.497%

na 01.01.2016

42760,5

-168.4

-0.392%

  * 2002 jylghy sany Býkilukrainalyq halyq sanaghy (jeltoqsan 2001) mәlimetterining negizinde keltirildi.

 

Osy jaghdaylardan keyin  Ukrainadaghy otbasylardyng edәuir bóligining jaghdayyna orasan túraqtandyrushy yqpal etetin ukraindyq gastarbayterlerdin  aghyny da ózgerdi.

2005-2008 jyldardaghy Ukrainanyng jalghyz ekonomikalyq kóterilui birneshe jaghymdy faktorlarmen – temir baghasynyng ósui, V.ngshenkonyng kezindegi alys-beristing ósuine sәikes keluimen negizdeldi.

Biraq Reseydegi ukrainalyq júmysshylardyng enbekaqysynyng artuy jәne ýlken júmys kýshin talap etken Reseydegi ekonomikalyq kóterilu men múnay baghasynyng ósuimen sәikes kelgen Ukrainagha jekelegen aqshalay audarymdardyng ósui  orasan zor ról atqardy. 

Songhy 5 jyl ishinde Ukrainagha audarymdar shamamen IJÓ 5%-y dengeyinde túraqtady.

2013 jyly Ukrainagha Dýniyejýzilik bankting baghalauy boyynsha  tek statistikalyq kózge kórinerlik  jekelegen aqshalay audarymdar 9,7 mlrd doll. qúrady, biraq 2014 jyly ol 7,6 mlrd doll. deyin tómendedi. Búl birneshe sebepterge baylanysty boluy mýmkin:  

  • · Reseydegi qúldyrau jәne kózge kórinerlik audarymdardyng qysqaruy, degenmen olardyng edәuir bóligi, bәlkim esepke alynbaydy;

 · ukraindyq azamattardyng óz elderinen kóshui jәne aghyndardyng geografiyalyq qayta baghdarlanuy;

  • · túrghyn ýy qúrylysynyng qysqaruy jәne otbasy qarajatyn investisiyalaudyng tómendeui – olardyng qarjylyq tәrtibindegi ózgerister. 

 

Shiyelenis, el ishindegi súranystyng qúldyrauy jәne eksporttaudyng toqyrauy jaghdayynda biznesti investisiyalau qisyny qyzmetkerler men ónimdi shygharudy qysqaruynda ghana emes, sonday-aq ótimdi aktivterdi shygharugha olardyng saqtaluy ýshin damyudyng úzaq merzimdi josparlaudan ótudi bildiretin ózgeristerge úshyrady. Osylaysha ekonomikanyng bolashaqtaghy   ósuining negizi búzylady.

Atalghan jaghdayda, 2009 jyly bastau alghan 1990 jyldardan keyingi ekinshi «investisiyalyq shúnqyr» bayqalady. Metall baghasynyng tómendeui jәne basqa da faktorlar asqynghan shiyelenispen 2013 jyldan bastap jinaqtaludyng qysqartyluyn eskertken bolatyn.   

Ekonomikalyq belsendilikting qysqartyluy ayasynda batys memleketterining ýkimetterining jәne halyqaralyq úiymdardyng joghary jemqorlyq pen әlsiz qúqyqtyq instituttary bar elderge kómek kórsetuding tiyimsizdiginen sharshaghandyqtary kórinedi. Sheteldik azamattardy ministrler retinde paydalanu әreketi Ukrainanyng sayasy elitasyna Batystyng senimsizdik belgisi kórinedi – shyn mәninde búl «gibridtik basqarudy» ornatu. «Batys» keng maghynadaghy sóz tútastay eldi ústaugha dayyn emes – reformalar oghan ózbetinshe ekonomikalyq daghdarystan shyghugha mýmkindik beredi dep boljanady.

 Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1465
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3233
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5343