Týrkiyadaghy әskery tónkeristen keyin el Preziydenti Redjep Tayyp Erdoghan men Fethullah Gýlen arasy tipten shiyelenisip ketti. Jurnalister qauymy R.Erdoghannyng F.Gýlenge qatysty mәlimdemesine erekshe nazar audaryp, at basyn Amerikagha búrdy. Múhittyng arghy betinde qarapayym tirshilik keship jatqan F.Gýlenning de aitary bar eken. Endeshe, sheteldik beldi basylymdardyng basyn qosyp brifing ótkizgen Fethullah Gýlenning bayandamasyn nazarlarynyzgha úsynamyz. 

Fethullah Gýlen Týrkiyada oryn alghan әskery tónkeris әreketinen keyin jasaghan mәlimdemesinde: «Áskery kýresterge eshqashan da ong kózqaraspen qaraghan emespin. Demokratiya qanday da bir kýshtik әdispen ornatylmaydy. Maghan jabylghan búl jalany da jiyrenishpen joqqa shygharamyn» degen bolatyn.

Al,  «Financial Times» basylymynyn: «Keybir aqparat qúraldary búl oqighany R.Erdogan ózining әskery kýshin arttyru maqsatynda qoldan úiymdastyrdy dep taratuda. Búghan siz ne deysiz?» degen súraghyna bylay jauap berdi:

- Osy bir ssenariy qarapayym mýmin músylman ýshin әdeyi taghylghan aiyp, auyr jala. Alayda keybireulerdin, eshtenening bayybyna barmastan, osy mәseleni talqylaghandary meni qapalandyrdy. Olar búdan búryn oryn alghan jәitterdi eskere otyryp talqylasa men eshtene demes edim. Búnday oqighalar búryn da bolghan. Álemdik kóshbasshylardyng kópshiligining jalghan oppozisiyalary bolghanyna da qanyqpyz. Sonday oppozisiya kýshterining basshylaryn qasaqana óltiruge әreket etkensymaqtary da boldy. Degenmen, mynalar osynday әreketke bardy dep, әldekimderdi qaralau, mәselen bizge jónsiz jala jabu baryp túrghan kórsoqyrlyq emes pe? Tek bir Allam jar bolsyn dep, syiynudamyn.

«BÚL ISTI HOSh KÓRGENDER DE BAR ShYGhAR»

«New York Times» basylymynan Stepan Soldyn: «Týrkiyadaghy әskery tónkeris әreketinde sizding izbasarlarynyzdyng qanday da bir róli bar ma?» degen súraghyna F.Gýlen: «Ashyghyn aitar bolsam, men, mening sonymnan erushilerdi tanymaymyn. Mýmkin oryn alghan oqighagha yrza bolghandar bar shyghar. Shynymdy aitsam, siz aityp otyrghan izbasarlarymnyng bir payyzyn da tanymaymyn. Sondyqtan, siz aitqanday búl iste olardyng qoltanbasy  bar ma, joq pa maghan ol jaghy beymәlim. Adam bireudi jek kórse, búl onyng ózge nәrselerdi únatuyna sebep boluy mýmkin. Búl Respublikalyq Halyq Partiyasy (CHP), Oppozisiyalyq Halyq Partiyasy (MHP) da boluy mýmkin, siz de boluynyz mýmkin, men de boluym mýmkin» dep jauap qatty.

«JABYLGhAN JALGhAN JALALAR JÝREK AYNYTADY… »

«Sky News» basylymynyng «Býgin tanerteng AQSh SIM D.Kerry sizge qatysty, «Bizge F.Gýlendi keri qaytaru turaly eshqanday talap týspedi. Búghan qatysty qanday da bir dәlelderi bolsa, úsynsyn. Sol kezde qaraymyz» dedi. Siz búghan ne aitar ediniz?» degen súraghyna F.Gýlen: «Búryn da osyghan úqsas jayttar bolmady emes, boldy. 17, 25 jeltoqsan oqighalaryna qatysty da barlyq kinә bizge audarylghan-tyn. Men sol oqighalargha baylanysty da aitar bolsam, ant eteyin, ony úiymdastyrushylardyng birde bireuin tanymaymyn. Alayda, olardyng meni tanulary әbden mýmkin, tipti, ózimdi layyq sanamasam da, әlemning týkpir-týkpirinde de meni biletinder bar. Men tanymal adam emespin, qarapayym ghana kópting birimin. Alayda, jazghan-syzghandarymyzdyn, keybir isterimizding nәtiyjesinde atymyz shyghyp ketui mýmkin. Yaghni, sizding әp-sәtte kópshilikke tanyla qaluynyz әbden mýmkin. Ákimshilik, qauipsizdik qyzmetindegiler de meni osylay tanyp alghan boluy kerek. Aldymen әskerlerdi qauipsizdik qyzmetkerleri arqyly ústap, sosyn qúqyq qyzmetkerleri olargha ýkim shyghardy.  Áskerlerdi qolastyna alghanyn da bilemin. Men referendum kezinde de, olardy osy jaqtan qoldaugha tyrystym. Alayda olar ózderinen basqa bireudi jaqyn qabylday almaghandyqtan, osy isti sizdi jaqtaytyn qauipsizdik qyzmetkerleri, zang qyzmetkerleri jasady dedi. 17 — 25 jeltoqsan oqighasyn qúddy biz jasaghanday kórsetti. Búl esh negizsiz jala ghoy. Búl jolghy kezekti jaladan saqtanghanymday, sol jalany da teriske shygharamyn» dedi.

«OLARDAN BÚRYN–AQ, RESPUBLIKAShYL BOLGhANMYN»

«New York Post» gazetinin: «Osy jerdegi (Amerika. aud.) óz qauipsizdiginiz mazalaydy ma? Týrkiyadaghy eki birdey demokratiyanyng keleshegine alandaysyz ba?» degen saualyna da F.Gýlen bylay jauap berdi:  «Joq, búl jaqta maghan tónetin eshqanday qauip joq. Búrynnan beri shaghyn ghana ghimaratta túratynmyn. Keyinnen órt qaupine baylanysty saqtyq sharalary kýsheytildi. Shamasy, FBI (Federaldyq Tergeu Burosy. aud.) bireudi tútqyndaghan bolu kerek. Ony osy jaqta josparly әreket ýshin ormanda jasyrynghan jerinen tauypty. Sol jerde shaghyn bir jerim bolatyn. Búl jerde de óz әlemine say, bir bólmem bar. Týrkiyadaghy demokratiya mәselesi, qazirgi kýnde kókirek kózderi ashyq bolsa da, tómen oilylar, óz tanym kókjiyekterinen saralap, ózderi baghamdaghan Týrkiyada «demokratiya bar ma, joq pa?» degen mәselege jauap izdep kórse eken. Men birneshe jyl búryn, bir pikirtalas kezinde «demokratiya» dedim. Men qazirgi tandaghy biylikti retteushi basylymdardyng shabuylyna úshyrap otyrmyn. «Demokratiya keri qaytarylmaytyn ýderis» dedim. Respublikagha da solay qaradym. Men olardan búryn-aq respublikashyl bolghandyghymdy aittym. Ol kezde memleketke de, demokratiyagha da qarsy edi. Zayyrlylyq qaghidatyna (sekulyarizm) da qarsy bolatyn. Alayda, qazirgi tanda Týrkiyada demokratiya bar ma, joq pa? Bar bolsa, búl demokratiya keleshek kýnimiz ýshin nelerdi uәde etude? Búlardyng jauaptaryn meni qaralaushylargha qaldyramyn» dedi.

 «EKI JYL BOYY BIR GhIMARATTAN ShYQPADYM»

 Britandyq «Guardian» jurnaliysinin: «Áskery tónkeris әreketi bolghan kýni memlekettik tónkeris jasalghanday bir sәttik qúbylys boldy. Sol kezderde elinizge qaytu turaly oiladynyz ba? Siz óz elinizdi saghynasyz, búl bәrimizge belgili… Sol әskery tónkeris әreketi jýzege asyrylghanda elinizge qayta oralar maediniz?» degen saualyna F.Gýlen: «Iya, saghynamyn, alayda aqiqatyn aitar bolsam, kóbinese osy jerde-aq qalghym keledi. Alansyz, eki jyl boyy bir ghimarattan shyqpadym. Oqshau ómir sýrudemin. Kóp eshkimmen aralaspaymyn. Esesine, adam óz erkindigin sezinedi. Erkindik adam balasy ýshin óte manyzdy. Mýmkin Erkindik degenimizdi adamnyng ózi dep baghalasaq bolar. Islamy qúqyq jýiesinde de, zamanauy qúqyq jýiesinde de kózding qarashyghynday qorghalatyn  5-6 nәrse bar. Solardyng bireui – erkindik. Kezinde 28  aqpan oqighasy oryn alghanda Amerikadaghy  «Meyo»klinikasyna emdeluge kelgen edim (1997 jyly 28  aqpanda Týrkiyada beybit sipatta әskery tónkeris oryn alghan bolatyn; aud.). Sosyn mausym aiyndaghy janjal oryn aldy, aqyrzamandy tóndirgendey bolghan sol sottan aqtalyp shyqtym. Sol kezde ortada qaldym. Búl jer taza jer, ainalamda da taza adamdar bar. Men de bir-eki jaqyn dostarymmen osy jerde qala berdim aqyry. Alayda, tughan jer qasireti, otangha degen mahabbatym, bәri-bәri saghyndyrady, әriyne. Dese de, adam erkindik pen tynyshtyq bar jerde, tiytimdey bolsa da bir nәrseni erkin týrde bitire alatyn jerdi tandaydy emes pe? Sosyn ekinshi bir jәit, kóterilis jasaghandar, maghan qysym kórsetti. Búlardyng da solar jasaghandy jasamastaryna kim kepil..  Elge qaytqanymda, sol pighyldaghylar jaghadan alulary taghy mýmkin. Senip bolmaydy… Kýnshildik, qyzghanysh degen nәrseler, keyde adamnyng oiyna kele bermeytin nebir qastandyqtar jasatady»dedi.

«KÓTERILISTERDEN TAYaQ JEGENDERDING BIRI RETINDE…»

F.Gýlen ózine qaratyla: «Bir kezderi dosynyz әri odaqtasynyz bolghan Preziydent R.Erdogan men týrik halqyna aitarynyz bar ma?» degen saualgha: «Erdogan mening sózimdi tyndamas ta. Kerisinshe, aitqandarymnan bәle izder. Ózim tyndamadym, tyndaghandar jetkizdi ghoy, әli isting aq-qarasy anyqtalyp, jay-japsaryzerttelmey túryp, osy oqighany bizben baylanystyryp jatqan kórinedi. Sol sebepten, mening hattarymdy olardyng jyly shyraymen, eskere oqityndaryna shýbәm bar. Sondyqtan, Alladan ol ýshin de, ózim ýshin de dúgha etemin. Al týrik halqyna aitarym mynau: bizge әskery kóterilisterden sabaq alatyn kez keldi. Mәselen men 27 mamyrdaghy kóterilis oryn alghanda әskerge barmaghanmyn (Jemal Gursel bastaghan әskeriyler tónkerisi 1960 jyly 27-mamyrda oryn alghan edi; aud.), әli Edirnede bir meshitte imam edim. Sol kóterilisten de tayaq jedim «12 nauryz oqighasynda da meni tútqyngha aldy (1971 jyly 12-nauryzda Mamdug Tagmach bastaghan taghy bir әskery tónkeris; aud.). Sol kezde sotta aqtalyp shyqtym. Sosyn 1980 jyldyng 12 qyrkýieginen bastap, alty jyl boyy men anduda boldym. Artynan qoya berdi.  Sosyn 28 aqpanda,  «mausym janjaly» dep atap jýrgen oqidada Núh Mete Yuksel is qozghaghan bolatyn. Sol kezde myna jaqta «New Jersey» -ge baryp, prokurorgha týsinikteme berdim. Ol kezde de jenip shyqtym. Kassasiyalyq sot ony da maqúldady. Mine osy túrghydan, kóterilisterden japa shegushi retinde, týrik bauyrlarymnyn, týrik qoghamynyng kóterilisterge saqtyqpen qaraularyna kenes beremin. Demokratiyagha kóterilis sharalary arqyly qol jetkizilmeytinine, memleketting kóterilis jolymen qorghalmaytynyna, Týrkiyanyng әlemning basqa birde-bir elderimen integrasiyagha qol jetkize almaytynyna әbden kózim jetken. Sol sebepten de, óz basym kóterilis degen nәrsege әu bastan qarsymyn. Alayda, ózderiniz de bilesizder, býgingi kóterilis úghymy basqasha, mýldem ózge formada týrlendirilip, qoldana bastady. Qastandyq, bopsalaushylyq, úrlyq, jemqorlyq turaly zertteuler jasaghan qúqyq qyzmetkerleri men qauipsizdik ókilderine kóterilisshiler dep aiyp taqty. Áldekimder qastandyq, bopsalaushylyq, úrlyq, jemqorlyq siyaqty qylmystar jasady ma, әlde jasamady ma, meni qyzyqtyrmaydy. Biz eshkimge qarsy kóterilis bolghanyn da mýldem qalamaymyz» dedi.

Aytuar AYBASOV

elana.kz