Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 4228 0 pikir 1 Mausym, 2009 saghat 05:23

Zirat basyna meshit soghu dúrys pa?

Tau samalynan alystap, Qarasay audany aimaghyna kirgenimiz sol, jotadaghy qorym týbinde myqshyndap jatqan adamdardy kórdik. Patsha sarayynday ýlken bir ghimarattyng irgetasyn qalap jatqan qúrylysshylar eken.
Jogharylau túsynda aspanmen talasyp kesene túr. Ou, búlar aidaladaghy qorym basynda ne salyp jatyr? Elsiz mekenge nendey ghimarat qajet boldy eken? Qyzyghushylyghymyz jenip, jaqyn baryp súradyq. «Anau – marqúm Jatqanbay Ishpekbaev aqsaqaldyng ziraty, mynau úlynyng әkesine arnap soghyp jatqan 250 adamdyq meshiti»,– dep jauap berdi qúrylysshylar.

Tau samalynan alystap, Qarasay audany aimaghyna kirgenimiz sol, jotadaghy qorym týbinde myqshyndap jatqan adamdardy kórdik. Patsha sarayynday ýlken bir ghimarattyng irgetasyn qalap jatqan qúrylysshylar eken.
Jogharylau túsynda aspanmen talasyp kesene túr. Ou, búlar aidaladaghy qorym basynda ne salyp jatyr? Elsiz mekenge nendey ghimarat qajet boldy eken? Qyzyghushylyghymyz jenip, jaqyn baryp súradyq. «Anau – marqúm Jatqanbay Ishpekbaev aqsaqaldyng ziraty, mynau úlynyng әkesine arnap soghyp jatqan 250 adamdyq meshiti»,– dep jauap berdi qúrylysshylar.
Ataqty Ishpekbaevtardyng әuletin respublikada bilmeytin adam kemde-kem shyghar. Almaty oblystyq Ishki ister basqarmasyn basqaryp, bir kýnde Ishki ister ministrining viyse-ministri qyzmetine taghayyndalyp, Astanadan bir-aq shyqqan Alik Ishpekbaevtyng qúdiretimen osynau týren tiymegen әsem jota jyrylyp jatqangha úqsaydy. Seksenning sengirine shyghyp qaytys bolghan Jatqanbay aqsaqalda ne arman bar desenizshi?! Áke aruaghyn syilasa, Aliktey asyl úl syilasyn! Alayda, sharighat zany boyynsha Allanyng ýii – meshitter tek elding kóp qonystanghan jerinde, sol elding iygiligi ýshin salynushy edi ghoy. Mәrtebeli A.Ishpekbaev myrza búl meshitti qay halyq ýshin salyp jatyr?.. Qúrylysshylar: «Meshit qúrylysy bitken son, osy manaygha auyl týsedi»,– dep, «júbatqysy-aq» keldi. Biraq, әlbette, tabighaty kóz túndyratyn súlu aimaq óz elinde alaqanday jer búiyrmay  shanyraqtary ortasyna týsken qazaqtyng otbasylaryna búiyrmasy aidan-anyq. Auyl degeni óz әuleti men jaqyn-juyghynan artylmaytyn boluy da mýmkin. Qolynda biyligi men «zan-zakóni» barlar óz-ózin jarylqay bermey, qanghyp jýrgen halqyna da bir qaraylassa netti?» - degen jabyrqau oimen mekennen úzay berdik.
Jol ýsti Qarasay audany, Shamalghan auyly, Qarasay batyr atyndaghy oblystyq meshitke soghyp, meshitting bas imamy Múhtar Sardarbekúly Absamatovtan kókeyde keptelip qalghan eki súraqqa jauap alghanday boldyq.
– Negizi, meshit qazirgi zamanymyzdyng talaby boyynsha, ózining qyzmetin halyqqa kóbirek úsynu ýshin el-júrttyng ortasynda, halyqtyng kóp jýretin jerinde, mýmkindiginshe sәuletti jerde ornalasqany dúrys. Biraq, sonday jerdegi meshit qana meshit, basqa jerdegisi meshit emes degen pikir sharighatymyzda joq. Alayda, meshitting halyqtyng baruyna qolayly, paydalyraq jerde salynghanyn kózdeymiz. Jalpy, meshitting sharttary bar: qúbylagha qarau, sharighattyq sәikestikke dóp týsip salynu qajettigi. Qorym basyna meshit dep niyet etip salynsa, meshit dep qabyldaugha tiyispiz. Al ata-babasynyng basyn túrghyzyp, ony әspetteu – mýldem bólek taqyryp. Qazaqstanda birneshe tarihy jerler bar. Mysaly, Otyrar qalasynyng syrtynda Arystanbab babamyzdyng qabiri jatyr. Janynda birneshe ghasyrlardan beri júmys istep kele jatqan meshit bar. Kezinde qala bolghanymen, keyin elden jyraqtau qalghan.
Al aspanmen talasqan qorymdar turaly ne aitasyz?
– Búl turaly Qazaqstan músylmandarynyng Diny Basqarmasy, imamdar talaydan beri aityp kele jatyr, búl aityla beredi de. Islam dini boyynsha qabirdi әspetteuge, kóp dýniyeni shyghyn etip, sonshalyqty zәulimdete túrghyzugha qajettilik tumaydy. Sharighattyng qoyatyn talaby sol, basyna belgi retinde bir tas qoyynyz, eger qorymnyng syrtynda qorshau bolmasa, adam men mal baspasyn degen maqsatta tek qorshap qana qoysanyz jetkilikti. Arghysy – tiri adamnyng abyroyy ýshin әurege týsken pendeshilik, sharighatqa layyqsyz tirlikter.
Meshitti әrkim óz әkesining atynan asha beruine bola ma?
– Áriyne, joq. Biraq, búl qiyn súraq. Qazir QMDB búl mәseleni qatang qolgha aldy. Meshit salardan búryn meshit salushy kisi Bas mufty Ábsattar qajy Derbisәli haziretke ótinish jazyp, rúqsat súraydy jәne meshitting ózi men jerin týgeldey QMDB-ning filialy etip tirkeuge, meshitke at berip, imam saylau mәselesine, ishki júmystaryna aralaspaytyny jayynda tilhat beruge mindetti. Sonday tilhattyng negizinde ghana diny basqarma ol kisige meshit salugha rúqsat beredi. Basqa jaghdayda, ya haziretting búiryghynsyz salynyp jatqan meshitti kórgenim joq. Qysqasy, qazir rúqsatsyz meshit salynbaydy. At beru mәselesi de jýieli jolgha qoyyldy. Meshitke atyn beru qanday kisilerge layyq? Eger ol kisi shyn mәninde halyqqa, elge qyzmet jasaghan tanymal adam bolsa, eshqanday lauazymyna qaramaydy. El ýshin qúrban bolghan batyr babalarymyz, din ýshin qyzmet etip ómirden ótken imamdar, yaghny býkil el ardaqtap sýietin túlghalardyng esimin úsynghan jamaghattyng ótinishi birneshe prosesterden ótip baryp,  Qazaqstan boyynsha әr oblystyng ókil imamdary, QMDB apparatynyng qatysuymen tóralqa jinalysynda kópshilikting dauysyna salynady. Yaghni, meshitke at beru mәselesin haziret sheshpeydi, tóralqa sheshedi. Layyqsyz dep tabylghan jaghdayda at berilmeydi. Óz basym qanday meshit salynbasyn, eldin, jerding atymen atalghany dúrys dep esepteymin. Bolmasa jalpy qazaqqa ortaq túlghalar men din shamshyraqtarynyng esimderimen atalsa, abzal bolar edi.
Múhan Isahan, zanger, sharighattanushy: «QR «Diny senim bostandyghy jәne diny birlestikter» Zany boyynsha QMDB-ning pәtuasynsyz-aq, Ádilet ministrligining rúqsatymen meshit salyp, bólek diny birlestik qúrugha jol berilgen. Alayda, osy qúqyqtyq norma elimizding ruhany tútastyghyna jaryqshaq týsirip otyr. Ásirese, shetelden kelgen diny aghymdar osy qúqyqtyq normany negizge alyp, QMDB-gha múrnyn shýiire qaraydy. Meshit ashyp, at qoydy ghana emes, islamgha qatysty mәselelerding qúzyrettiligin QMDB-gha bergen bolsaq, kóp mәselening aldyn alghan bolar edik.
Qorymnyng basyna meshit salu mәselesine keletin bolsaq, Payghambarymyz (s.a.u.): «Qabyrdyng basynda namaz oqugha jol joq», – degen. Biraq, onyng belgili-bir araqashyqtyghy bar. Osy araqashyqtyq saqtalsa, qorymgha jaqyn jerden meshit saludyng sókettigi joq. Eger, jana salynghan meshit músylmandardyng auyzbirshiligin búzatynday bolsa, onda ol meshitti japqan jón. Sebebi, Payghambarymyz (s.a.u) óz dәuirinde músylmandardyng birligin qalamaghan ekijýzdilerding saldyrghan Dirar meshitin órtetkizgen bolatyn. Elimizde kóptegen adamdar sharighattyng búl zandylyqtarynan habary bolmaghan son, niyeti jaqsy bolsa da, keyde qatelikke boy aldyryp jatady. Jalpy, qazir uahapshyldardyng (salafitter) qabirge ziyarat jasaudy teristep, búl mәsele el ishinde ushyghyp túrghanda, qabirge jaqyn jerden meshit túrghyzbay-aq qoyghan dúrys sekildi. Meshit salyp, sauap alghysy kelgender QMDB-men aqyldasa otyryp әreket etse, jansaqtyqqa úrynbaghan bolar edi.
Týiin: Bayqap otyrghan bolarsyzdar, jauaptar ekiúshty. Áu bastan memleketten bólek diny isterge jauapty imamnyng ózi birese «qorym basyna meshit soghugha bolady» deydi, birese «bolmaydy» deydi.  Soghan qaraghanda, bizding dinimizding әlde de myqyny  bos, dingegi әlsiz-au, shamasy. Mýmkin, búl súraqqa Din komiytetining tóraghasy Ardaq  Dosjannan  mardymdy  jauap estirmiz?..

 

 

Avtor Gýljanat Shonabay   
«Qazaqstan-Zaman» gazeti 28 mamyr 2009 jyl

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1582
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2281
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3616