Toqyma klasteri – ónir ónerkәsibining negizgi baghyty

Osydan eki-ýsh jyl búryn maqta sharuashylyghyna degen kózqaras edәuir tómendep, onyng kólemin meylinshe qysqartu kerek degen ústanym jasaldy. Búl, әsirese, negizgi daqyly aq maqta bolyp kelgen maqtaaraldyqtar ýshin auyr tiydi. «Sәnimiz de, әnimiz de, nәrimiz de – aq maqta» dep, kóz ashqaly osy daqyldy ósirip, tirshiligining basty qaynary sanap kelgen «aq altynnan» aiyrylu onay ma? Onyng ýstine elimiz egemendik alghan jyldardan beri maqta salasyna Elbasymyz ýlken qoldau jasap keledi. Maqta–toqyma klasteri dýniyege keldi.

Býgingi tanda ósken shitti maqtanyng 35 payyzy oblystyng toqyma kәsiporyndarynda óndelude. Endigi maqsat – 2020 jylgha deyin shitti maqtanyng 90 payyzyn oblystyng kәsiporyndarynda óndeudi qamtamasyz etu. Sonymen qatar, shitti maqta kólemin 54 payyzgha ósiru josparlanghan, ol 420 myng tonnany qúraydy.

Býginde ónirding әr audanynda industrialdy aimaqtardyng qúrylysyn jýrgizu jәne damytu qolgha alynghan. Osy orayda Ontýstik Qazaqstan oblysynda 11 industrialdy aimaq qúrylghan, onyng tórteui Shymkent qalasynda ornalasqan. Onyng ishinde, altauy iske qosylyp, onda 143 jobany jýzege asyryp, 10400 júmys ornyn ashu josparlanuda. Respublikada birinshi bolyp júmysyn bastaghan «Ontýstik» industrialdy aimaghynda 20,4 mlrd. tengening 39 jobasy iske asyrylyp, 3,1 myng júmys orny ashyldy.

Al, «Ontýstik» arnayy ekonomikalyq aimaghynan toqyma fabrikalary iske qosyldy. Ghylymiy-zertteu instituty, fabrika júmys isteydi. «Maqta salasyn damytu turaly» zang qoldanysqa endi. Aghyn su tapshylyghyn jong maqsatynda qyruar qarjy bólinip, Tәuelsizdikting 20 jyldyghy atyndaghy jana kanal salyndy.               

Maqta alqabyn qysqartu mәselesi sharualardyng kóniline qayau týsirip, ensesin basyp jýrgen kezde oblys basshysy búl salagha ong qabaq tanytyp, erekshe qoldau bildirui bizderdi, maqtashylar qauymyn erekshe quantty. Biyl bizding aimaqta 86 myng gektargha maqta ósirilip otyr. Qazir ónim qorlandyru aiy. Kósek tolyghyp, pisip jetilude. Qozany kýtip-baptau, agrotehnikalyq sharalar oidaghyday atqaryluda. Búl orayda ózim jetekshilik etetin Eraliyev auyl okrugindegi «Tórebek» sharua qojalyghynda 103 gektar suarmaly jerding 80 gektaryna maqta ósirip, ony erekshe kýtimge alghanbyz. Ótken jyly da osynsha alqapqa maqta egip, odan orta eseppen 30,4 sentnerden aq úlpa jinadyq. Bizding irilengen qojalyghymyzgha 13 úsaq sharua sharuashylyghy birikken. Jyl sayyn jenildetilgen baghamen ammiak selitrasyn, jaghar maydy uaqytynda alamyz. Alqabymyzdy su sorghy stansasynan keletin aghyn sumen suarudamyz. Ósimdik ziyankesterimen tek biologiyalyq әdis arqyly kýresemiz. Qoza jaqsy jetilip keledi. Qazirding ózinde әr júp qozada 10-12 kósek bar.

Ontýstik brendining keleshegi kemel bolsyn desek, maqta ósiru mәdeniyetin qalyptastyryp, ony tiyimdi baghamen satu, tek shiykizat kýiinde eksporttamastan óndep, ónim shygharu, túqymdyq shitting sapasyn jaqsartu sekildi mәselelerge basa nazar audaru qajet. Jerding sorlanyp, túzdanuyn toqtatu ýshin tik drenajdardy iske qosyp, jerding qúnaryn arttyru maqsatynda fosfordy kóptep óndirgen dúrys.

Men Kenes dәuirinde kóp jyl jastardyng óndiristik brigadasyna jetekshilik ettim. Sol kezderde maqtanyng әr gektarynan 40-45 sentnerden ónim aldyq. Eksporttyq әleueti jóninen bidaydan keyingi oryngha ie maqtagha kózqaras dúrys bolsa, onyng keleshegi zor dep oilaymyn.

Saylau Totyqov, «Qúrmet» ordenining iyegeri, Maqtaaral audanynyng qúrmetti azamaty.

Abai.kz