Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng nazaryna!

Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng nazaryna!

Bismillahir Irahmanir Rahiym 

Asa qadirli, Elbasy Núrsúltan Nazarbaev myrza! 

Men búdan búryn da, jaryq kórgen on jeti kórkem jәne diniy kitaptarymnan basqa 2000 jyly Sizding atynyzgha, elimizde qalyptasyp otyrghan diniy problemalar men jaghdaylargha oray "Din memleketten bólek pe nemese jauapsyz hattar. Elbasy N.Nazarbaevqa Ashyq hat",  2007 jyly “Esigindi ash, Ókimet pen Ýkimet, din kelip túr. Elbasy N.Nazarbaevtyn payymdauyna”, 2011 jyly «Sol bir sәuleli sәtti kóruge jazsyn… Elbasy N. Nazarbaevtyn payymdauyna,  jәne «Áziret Súltan kesenesin qorghau – qazaqtyn imandylyghyn qorghau. Elbasy Á.Nazarbaevtyn payymdauyna»  atty alghash gazet betinde maqala, sonynan tolyqtyryp kitap etip bastyryp, ony óz kezinde atynyzgha arnayy joldap naqtyly jazbasha jauabyn alghanmyn. Elimiz  óz egemendigine jetken osy uaqyt aralyghynda elimizdin ishki jaghdayynda oryn alyp otyrghan diniy jaghdaylargha baylanysty  ózine ýlken jauapkershilik jýktep naqtyly úsynystarmen Sizdin payymdauynyzgha arnap osynshalyqty kitap jazghan menen basqa jazushy, ne diniy qyzmetkerlerdin qanshalyqty bolghan-bolmaghany ózinizge ayan. Jaryq kórgen osy basylymdardyn alghashqysyna baylanysty  2000 jyly Alladan nәsip bolyp,  Sizding shaqyrtuynyzben sol kezde tórt jyl jabylyp qalyp qayta ashylghan,  Ýkimet janyndaghy Diny ister jónindegi Hatshylyqta qyzmetke baruyma jaghdaylar jasalghan edi... 

Býgingi aytylar әngimem sol kezde kóterilgen, býginde óziniz úsynyp otyrghan  «Mәngilik el» baghdarlamasyn iske asyrudaghy elimizdegi senim bostandyghy men diniy qúrylym júmystarynyn naqtyly jayyna, onyn qorghaluyna  arnalmaqshy.  Maqalada Islam dininin iyesi Alla Taghalamnyn dindi qorghau men onyn halyqqa qajettiligi tuaraly amanatyn jetkizemin. 

Elbasy – eldin simvoly. Búl jayly 1995 jyly 30 tamyzda ótkizilgen respublikalyq referundymda qabyldanghan en joghary zandyq kýshi bar Konstitusiyada; «Qazaqstan  Respublikasynyn Preziydenti  - memlekettin basshysy, memlekettin ishki jәne syrtqy sayasatynyn negizgi baghyttaryn ayqyndaytyn, el ishinde jәne halyqaralyq qatynastarda Qazaqstannyn atynan ókildik etetin en jogharghy lauazymdy túlgha» - dep jazylghan.  El Konstitusisy – Zan, respublikalyq referendumda qabyldanghan Ata zan! Elbasy qol qoyghan zan shyqpay auyz eki әngimemen esh zang ózgermeydi.   

Osy Ata Zan - halyqtyn barlyq talaptaryn qanaghattandyryp túrghan siyaqty bolghanymen әdildik túrghydan qarasaq kemshilikten de qúr alaqan emes.  Sol kemshiliktin en bastysy – Ata Zanda ózi tariyh sahnasynan óshse de   keshegi ateistik Kenes Ýkimeti kezindegi kommunisterding sanagha myqtap sinirip tastaghan “Din memleketten bólek!” - degen  úranynyn  sol qalpy osy zanda qalyp qony. Egemen el atanghan shiyrek ghasyrdan beri osy jalghan úran Ata zangha engizilgen aqtandaq bolyp túr.  Zandy qabyldauda jobany dayyndaushylar últtyq ereksheligi bar qazaq elinin zany ekendigine mәn bermey, el taghdyry men tarihyna nazar audarmay, onyng dәstýr saltyna kele bermeytin, senimi de dәstýri de bólek batys elderi tirshiligin negizge alyp dayynghan búl zan býgingi tanda óz atyna say júmys jasap túrghan joq jәne jasay da almaydy. Nege? 

Ata zan – әr baby búljymay oryndalatyn qújat. Eger Ata zanda kórsetilgendey memleket shynymen dinnen bólek bolatyn bolsa, onda búl memleket ózi shygharghan zangha qayshy kelmey dinnin ishki júmysyna týbegeyli aralaspauy kerek. Múnan son; «Biz zayyrly memleketpiz, zayyrly memleket dinsiz memleket emes, dindi teriske shygharmaydy, kerisinshe, diny senim bostandyghy qamtamasyz etiledi» - dep jalpylama aitylatyn jalghan sóz qabyldanghan zandy aqtamaydy. Din men zayyrlylyq ekeui eki týrli úghym. Birimen birin kólegeyleuge kelmeydi.  Dindi – Alla Taghala adam jaratylmay túryp ony tәrbiyeleu ýshin keltirgen, ol ýshin Qúran kitabyn dayyndaghan. Ol bolmysy ózgermeytin senim, al zayyrlylyq – qúbylmaly úghym. Búl qúbylmaly úghymdy qanshama kólegeylegenmen esh uaqytta adam ústanar qúndylyqtyn en tóresi dinnen joghary shyqpaydy. Ata zandaghy osy olqylyqtan 2011 jyly qayta  tolyqtyrularmen qabyldanghan  diniy qyzmet salasyndaghy jana  zan da dәrmensiz júmys jasap túr. Óitkeni búl zandy Ata zanymyz tolyqqandy quattap túrghan joq. 

Diniy tariyh - patshanyn patshalyghy dindi ústanuda ghana qadirli bolghandyghyn aytady. Bir kezderi Diny agenttik tikeley sizdin bastamanyzben qúrylyp edi. Biraq nege ayaq astynan qayta jabylyp eldegi diny qúrylym bayaghday ministirliktin qatardaghy bir komiyteti bolyp qaldy?  Qazir Preziydent әkimshiligi qúrylymynda Konfessiyaaralyq qatynastar jóninde arnayy bólim qúrylyp, әlemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerinin  siezin әzirleu men ony oydaghyday ótkizuge at salysyp keledi.  Búl ne degen sóz – Elbasy әlem dinimen bite qaynasyp júmys istep otyr degen sóz. Sonda әlemnin diniy ahualymen etene aralasyp otyrghan Elbasymyz  eldin ishki diniy júmystaryn óz nazarynan tys qaldyryp otyrghany ma?  Sizdin búl qúndy bastamanyz kimge únamay qaldy?.. 

Álem din basshylarymen Siz ótkizgen әr qúryltay barysynda memleketti dinnen qashqaqtaugha bolmaytyndyghyn, qayta dinmen jaqyndasa otyryp, eldin ertenine senimin arttyrugha bolatyndyghyna ózinizdin de, Ýkimet pen Ókimettin de, әlem memleketteri men qayratkerlerinin de kózin jetkizip otyrsyz. Sony kóre túryp Ýkimet memleket ishindegi dinge nege selqos ýrke qaraydy. Din Ýkimetke qazir kerek bolmaghanymen, halyqqa qajet qoy. 

Qazaqstan siyaqty әlem nazary auyp otyrghan memleketke Diniy Agenttiktin qajettiligin búghan deyingi maqalalarymda kórshi memleketter tәjiriybesin tarazylay otyryp naqtyly derektermen kórsetkenmin. Bizdin Konstitusiyamyzda “Diniy birlestiktermen baylanys jónindegi memlekettik organdy Qazaqstan Respublikasynyn Preziydenti qúrady” –dep ashyq jazylghan.  Qazirgi jaghdayda әlem dindarlarynyn nazary qazaq eline auyp otyrghan jaghdayda Agenttikten góri býgingi Diniy komiytetti Preziydent apparaty janyndaghy konfessiyaaralyq bólimmen biriktirip jana qúrylymdy Din ministrligi etip qúrsa Siz algha mindet etip qoyghan «Mәngilik el» baghdarlamasyn iske asyruda tipten jarqyn qadam jasalghan bolar edi. 

Qúraniy Kәrimde dinge zorlap kirgizuge tiym salynghan. Ata Zanymyz –Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynda “ Qoghamdyq birlestikter zan aldynda birdey” degen bap bar. Osy tiym men Zandy betke ústap, qazir shet elderden aghylghan týrli aghymdaghy missionerler qandastarymyzdy dinderine tartyp, úiyp otyrghan últ shyrqyn búzyp, uaghyz nasihattaryn batyl jýrgize bastady. Áriyne, dәl qazir bas jaryp, kóz shygharyp jatqan eshtene joq siyaqty, biraq erteni júmbaq bolyp túrghan búl joyqyn selge ar ojdan túrghysynan qarau - óz tughan jerimizde, elimizde túrghan bizdin últtyq qúqyghymyz. Múny kim toqtatuy kerek? Zannyn býge shýgesin týsine bermeytinder “Respublika músylmandary diniy basqarmasy bar ghoy» dep dauryghuy mýmkin.  Olar, Ata Zan - diniy úiymdardy memleketten bólip tastaghanyn da bilmeytinder. 

Demek, Qazaqstanda atadan kele jatqan dәstýrli Islam dini iyesiz qalyp, sodan el dini - dertke úshyrauda. Dinnin túrlauly egesi bolmaghan son din aldyndaghy qiyanatynan ýreyli Ýkimet terrorizm turaly zan qabyldasa da, ekstremizm turaly zan qabyldasa da  qosamjarlap Islamdy dúshpan etip kórsetudi dәstýrge aynaldyrdy. Din –Allahtyn joly, terrorizm men ekstremizm - adamdardyn tirligi, dinnen ýreyli Ýkimet osyny nege moyyndaugha tyryspaydy?  Olar Islamnyn qadir qasiyetin týsinbey tabalap, taptap tastaugha tyrysuda. Qúzyrly oryndarymyz  zansyzdyqqa toqtau salu ornyna  Allanyng adamzat balasyna syilaghan eng úly kitaby – Qúrannyng keybir sýrelerin ekstremistik baghytta dep aiyptap, sot sheshimimen oqugha jәne taratugha tyiym salyp, әlem júrtshylyghy aldynda masqara boldy.  Osyny kórip bile otyryp ne diny basqarma, ne din ziyalylary auyzdaryn ashqan emes. Osy siyaqty elde din atyn jamylyp sotty bolyp jatqandar isin qaraghanada, dinge qatysy joqtardy sottaghanda  «dindar - dep emes, din atyn jamylghandar» dep sottau kerek qoy. Dindi - dinsizder emes, dingeginde dini bar Allanyng Qúranymen jýrgender ghana qorghaydy.  Múnyng ózi elimizdegi Islamdy qorghaytyn dingeginde dini bar jandardyng tapshylyghyn kórsetip otyr.  Dәl osy dәrmesizdik elimizdegi kirme diny aghymdardyng kóbengine jәne olardyng erkin kýsh aluyna jol ashuda. Qazir óz qatarlaryn el ishindegi ermelermen kýsheytken múnday diny aghymgha erushiler ózara bitispes kiykiljinge týsip  qyrqysyp baghuda.  Búl berekesizdik - býgingi ónegeli de órkendi eldin qadamyn kóre almay otyrghan dúshpandarymyzdyn úiymdastyrghan ylany. Olar sýttey úiyghan kóp últty eldin yntymaghyn búzar soghys otyn tútandyru ýshin eshteneden ayanbaydy. Elimizde osynday kirme diny aghymdargha ergen jastarymyz qazir osyny úghyna almay әlek. Áytpese, búryn sondy estimegen, qazir óz aramyzdan shyqqan «Allahu aqparlap» ózin-ózi jaryp jiberushilerding shyghuy ne degen súmdyq?! Ómir – Allanyn adamgha bergen eng qúndy syiy. Múny әr pende qadirley bilui kerek.     

Sonda osynday dәrmensiz kýidi basynan keship otyrghan Islamdy kim qorghaydy? Nege Ýkimet janynan qúrylyp jatqan әdebiyet pen ónerdin últtyq kenesi, últ sanasyn damytu jónindegi qoghadyq kenes, keshegi jer reformasyna baylanysty óziniz bas bolyp kótergen memlekettik kenes siyaqty zandy top qúryp osy mәseleni eldik túrghydan sheshpeske. Islam – ata babamyzdan bite qaynasyp kele jatqan dәstýrli dinimiz  emes pe?  Músylmandar diny basqarmasy óz atauymen Islam diniy basqarmasy bolyp qayta qúrylyp atyna say júmys jasamasa, ertenimiz óte qiyn jaghdaylargha tap boluy mýmkin. Ýlken órtti aldynan qarsy órt qoy arqyly toqtatatyny siyaqty, eldegi din dertin (Dindegi emes, sebebi Allanyn Islam dinin esh uaqytta dert shalmaydy. B.A.) Islamdy - memlekettik túrghydan qoldau arqyly ghana quattandyryp toqtatugha bolady. Biz Livan tarihyn nege esten shygharamyz?!. Búl eldin negizgi halqy arabtardyn tili de, mәdeniyeti de bireu, biraq - dini ekeu. Osy halyq HH ghasyrdyn jetpisinshi jyldarynda qoldaryna qaru alyp, on jyl boyy birin biri ayausyz qyrdy. Dәl osy tirlik býginde kórshiles Qyrghyz eline de kele bastady. Qazir osy elde baptiys qyrghyzdardy dәstýrli islam dinin ústanushylardyn mazarlaryna jerletpeu, tipti basqa dindi qabyldaghandardy auyl kóleminen kýshpen alastatu sharalary últshyldar tarapynan iske asuda. Elde qan tógilude...  

Qazir bizde ne kóp, partiyalar kóp. Partiya degen qauymdasyp kýsh biriktiru degen sóz. Biraq osylardyn arasynda dindi qorghaytyn, dinge janashyr bolatyn partiyany әzirge kórip otyrghanymyz joq. Ýkimet óz zanymen dindi qorghaytyn partiyany qúrugha da tiym salyp  túnshyqtyryp  tastaghan. Qazaq halqyn últ esebinde saqtaymyz, eldegi din Islamdy qorghaymyz, osy dinge synalap kirip alyp, últtyn óz ishinde bolatyn qaqtyghystardy tudyrudy niyet etip otyrghandargha el bolyp tosqauyl qoyamyz desek, bizge de últtyq demokratiyalyq baghyttaghy Músylmandar partiyasy qajet. Búl orayda ózge kórshi elderdin ónegeli tәjiriybelerin ómirge engizsek, útpasaq - útylmaymyz. Qazir Reseydin ýsh aymaghynda músylmandar partiyasy, “Núr” músylmandar qozghalysy jәne Resey músylmandar Odaghy, dumada Músylmandar fraksiyasy júmys jasasa, azerbayjanda Azerbayjan Islam partiyasy, Tәjikstanda Rostohoz jәne Islam qayta órleu partiyasy, Ukrainada Ukraiyn Islam partiyasy júmys jasap otyr. Búl az deseniz, elimizdin egemendigin birinshi tanyghan Týrkiyanyn Ýkimet basyna kelgen Ádilet jәne damu partiyasynyn Tóraghasy Redjep Tayyp Erdoghan partiyasy júmysynan nege ónege almaymyz. Búl elder de ózderin zayyrly memleket sanaydy. Taghy bir eske ústar jaghday Tәjikstandaghy úzaqqa sozylghan azamat soghysyna songhy jyldary qúrylghan Músylman partiyasy nýkte qoyyp berdi.  Din jýrgen jerde iman jýredi, iman jýrgen jerde әlem halyqtary ýmit eter tynyshtyq ýstemdik qúrady.  

Qazir elde «dinnin sózin kim sóileydi, dindi kim qorghaydy?» - degen súraq ashyq túr. Óitkeni, Islam turaly әngime aytsan, belgili ghalym D. Qamzabekúly aitpaqshy «...saghan 37-shi jyldyng avtorlyghyn bere saluy da kәdik» degen ýrey әrkimning basynda bar. Osy ýrey halyqtyng da, onyng ishinde dindarlardyng da qanyna әbden  sinip qalghan.  Ýkimetting qazirgi myna tirligi «itting shópting ýstine jatyp aluy» siyaqty tirshilik bolyp otyr.  

Otan, el degen ne?.. Ol halyqtyn ótkeni, býgini jәne keleshegi. Qúran sýrelerindegi  ayattar da –bolghan, bolyp jatqan jәne aqyr zamangha deyin aldaghy bolatyn  oqighalar negizinde tizilgen tarih jәne baghyt beretin sabaq. Bireuin birge oqiyq; «Ey, adam balasy! Shýbәsiz senderdi bir er, bir әielden jarattyq. Sonday-aq bir birlerindi tanularyng ýshin senderdi últtar, rular qyldyq» («Hújyrat» 49 – 13). Demek, Jaratushmyz bizdi últ etip jaratqan son, onyng dini, derbestigi men birligin saqtau әrbir últ azamaty men din iyelerining de abroyly boryshy. Osy ayatqa oray qatarlas tirshilik jasap jatqan memleketter siyaqty bizdin elimizdin de ghasyrlar boyy qalyptasqan óz tarihy bar. Sol tariyh ta - dәstýrimiz ben saltymyzgha say ústanghan zanymyzdyn bolghanyn maqúldaydy. Sol zannyn qay-qaysysyn zerdelep qarasaq ta el esh uaqytta  óz dininen alshaqtamaghan. Tipti, Islam memleketi bolyp qúrylghan kezderi Ata júrtymyz  әlemde barynsha gýldenip sharyqtaghan dәuirdi basynan keshken. Al memleket – óz dinin әlsizdendirip, ony basqarugha alauyzdyq engen kezde – kýiregen. Onyn naqtyly dәleli – әlem moyyndaghan Altyn orda memleketinin tarihy.  

El Ata zanyn qabyldauda osy jaghday nege eske alynbady? Zang arqyly qazaqty  óz dininen bólip tastau búl adam balasyna zanmen jasalghan qiyanat. Alladan berilgen, Alla qorghaytyn din Islamgha jasalghan qiyanat, Qúrangha jasalghan qiyanat. Qúrannyng iyesi – Qúday! Dinning iyesi – Alla! Kókten bir-aq din tarqalghan. Ol – Islam!  

Allanyng әmirinsiz eshtene bolmaydy, ómirden ótken ata babalarymyzdyng tirshiliginde tilegen dúghalaryna oray oq shygharmay-aq qol jetkizgen el egemendigi de Allanyng bergen syiy. Elimiz egemendigin alghanda  atom qaruy әleueti jóninen әlemdegi alghashqy tórt memleketting biri, al  músylman elderi arasynda osy joyqyn qarugha iyelik etken túnghysh memleket boldy. Allanyng syiymen  qolgha berilgen sol bar qarudan Sizding basshylyghynyzben jalpaq әlemge ózin pash etip, alghash bas tartqan da bizdin  el emes pe?!    

Ózbek hannyng túsyndaghy Altyn Orda – memleket retinde damudyn sharyqtau shynyna kóterildi. Búl  memleketpen  býkil әlem sanasty. Qazir tarihshylarymyz sol kezdegi memleketting osy abroyyn – «sayasy biylik Yassauiy tarihaty ókilderi qolynda bolghannan» dep  dәleldep otyr. Búl biylik jýiesi qoghamda naghyz demokratiyalyq negizderdi ornyqtyryp hannyng jeke dara biyligine shekteu qoyghan. Barlyq әskerbasylary danqty payghambar әuleti «Ta» jәne «Ia Siyn» (sopylar) ókilderinen bolghan. Qúranda 29 sýrening basynda 14 «Húrúf Múhattaghat» atalatyn maghanasy men úghymyn Alla biletin bólshek әripter bar. Allanyng qalauly qúldarynyng qoly jetetin osy júmbaq ataularmen atalatyn ilim iyeleri sol kezde  qajetti jaghdayda kóripkeldikting shaytany joly emes – diny ruhani, súltany joldaryn iygere otyryp, alty aishylyq alys aimaqtaghylarmen qatar otyrghanday sóilesip, mәsele sheship,  ózderine darytylghan sol múghjizalarymen dinning abyroyyn kótergen. Olar; «elge bay qút emes by qút» bolghan zaman ornatqan. 

Memleketting býkil zang shygharu qúqy, qoghamdyq qatynastardy retteui osy din ókilderining qolynda bolghan. Qoghamdyq qatynastar qala halyqtary arasynda sharighat, kóshpeliler arasynda tarihat jolymen retteldi. Býkil qarym qatynas zangha baghyndyryldy. Memlekettik qúrylymdyq jýie tolyghymen kóne týrkilik memleketti basqaru jýiesimen sәikestendirildi.  Memleketting qúramyndaghy rulyq, taypalyq jýieler memleketting shanyraqtyq jýiesin qúrady. Jalpy kýni býginge deyin bizde memlekettik belgi bolyp tabylghan – Shanyraq - búl kóshpeli qazaqqa ghana tәn Allahtyng syiy. Otan ot basynan bastalsa erkek pen әiel atauynyng bas әripteri «E» men «Á»- ning aiqasyp, qúshaqtasyp birigui, ot basyn qúraushy erkek pen әiel jarastyghy tirshiligining kórinisi emes pe, osyghan kim mәn berip jýr?..  

Osy kiyiz ýidegi keregeni shanyraqpen jalghastyratyn uyq qyzmetin rular men taypalardyng ruhany jetekshi biyleri atqardy. Osylay birine biri tәueldi, bir birinsiz tirshilik ete almaytyn memlekettik qúrylymdyq jýie qalyptasty. Boylaryna darytylghan, ghayyptan habar alatyn, ózderin Úly jaratushynyng ókili sanaytyn әulie sopylardyng imany maqsaty ortaq boldy. Ol maqsat -  diny memleket bolyp qúrylghan el abyroyy edi.  Olar sol ghasyrda ózderi armandaghan eng әdiletti qoghamdy ornatty. Memleketti basqaru payghambar dәuirindegi qúrylymgha barynsha jaqyndatyldy. Biylik jýiesining eshqaysysy absaluttik biylikke iyelik etpegen qoy ýstine boztorghay júmyrqalaghan zaman boldy.  

Osylaysha, Yәssauiyshilerdin  basshylyghymen mәdeniyeti qaryshtap damyghan úly memleket – bóten aghym naqyshpandiy dini tarihatyna boy berip alghan kezde omaqasa kýiredi. Óitkeni, búl diny ilim jolymen jýrgender – qazaq rularynyng dәstýrli memlekettik qúrylymdyq jýiesi – ru, taypalar men jýzdik qúrylymdardy ydyratyp, hangha absaluttik biylik beretin monarhiyalyq biylikti kirgizdi. 

Al, әuliye Qajy Ahmet Yassauiydi ózine pir tútqan jihanger qolbasshy Ámir Temir  Mauerannahr jerinde memleketting kýsh quaty men túraqtylyghyn saqtau ýshin ony basqaruda; «Erejler men zandardy Islamgha negizdedim, ózim de qatang ústandym» dep ósiyet qaldyrmady ma?..  

Osy sekildi  әz Tәuke hannyng túsynda da, hannyng janyna eng aldymen  pir ústau mәselesi sheshildi. Óitkeni, pir mәselesin sheshu imany tәrtip negizinde el basqarugha qajet boldy. Ol kezde pir - Ýkimet basshysy lauazymyn iyelik etti. «Jeti jarghynyn» birinshisi; «Halyqtyng hany, súltany, pir әzireti qastan óltirilse, olardyng әrqaysysy ýshin jeti kisining qúny mólsherinde qún tólensin» - dep jazyluynyng ózi pir әzireti dәrejesining qanshalyqty joghary bolghandyghyn úghyndyrsa kerek. Halyq qashan da - qalasa hanyn saylap, qalamasa ornynan alyp tastay bilgen. Al pir mәngilikke saylanghan. Óitkeni Alla jolyndaghylar әr uaqytta memleketti imany joldan taydyrmaghan. Sol kezde ózining әuliyeligi, taqualyghy jәne kóripkel-piradarlyghymen eldi tәnti etken Mýsirәli abyz 40 jasynda qazaqtyng túnghysh piri bolyp taghayyndaldy jәne memleket basshysy retinde Qúrany negizde jazylghan «Jeti jarghynyn» jazyluyna múryndyq boldy. Búl kisi turaly býkil iydeologiyasy ateistik tәrbiyege negizdelgen Kenes ýkimeti kezinde shyqsa da, “Qazaqstan Últtyq Ensiklapediyasy” 1 tomynyng 644 betinde; “Pir, dindar, azan shaqyryp qoyghan aty Mýsirәli. Ruy Kereyt bolghanymen dinge shyn berilgen sopylyghymen taqualyghyna oray Ájiqoja, al onyng úrpaqtary Kereytqoja atalyp ketken. 1680 jyly Kýltóbede Tәukehandy saylaghannan keyin artynsha pir tandaldy. Býkil qazaqqa pir bolu ýshin ýsh arystyng pirlerine jeti súraq berilip, ýsh shart qoyylady. Osydan sýrinbey ótken Ájiqoja Jәdikúlyn (Mýsirәlini) biyler býkil qazaqtyng piri dep jariyalaydy da, ony aq kiygizge otyrghyzyp, han sarayyna kóterip aparady” - dep jazghan. Múnda qoja atauy rulyq atau emes zandy saylanghan dinning iyesi, qojasy degen lauazym dep kórsetilgen.  

Tәuke hannan keyin, qazaq qoghamy ózining basynan ótken songhy 260 jyldyq otarshyldyq dәuirinde bodanshyldyq auyruymen auyrdy. Kenesary han túsy men 1937-1938 jyldary sol otarshyldyqtan tuyndaghan indetten zobalandargha úshyrady. Shen-shekpendige, biylik jýiesine jalbaqtau, jaramsaqtyq tanytu, odan qaldy syrttan ghaybattau, domalaq aryz jazu, jershildikke, rushyldyqqa bólinu indetine de úryndy. Búl turaly óz halqynyng taghdyryn qozghap, sabyrlyghyn bir Qúrangha әkelip tiregen, úly Abaydan artyq aitqan eshkim joq. 

Múnyng bәri sayyp kelgende Islam dini men qazaq salt dәstýrleri ghasyrlar boyy ózara kirigip, ajyramastay bolyp tamyrlasyp ketkenin kórsetedi. Din men dәstýr birlestigi – ótkenimizding tarihy, bolashaghymyzdyng kepili. Sondyqtan Ata zan da qazaqty últ etip qalyptastyrghan osy qúndylyqtardy saqtau kerek. Sonda ghana bizding zanymyz elding ishki túraqtylyghy men memleket irgesining býtindigin myqtap qorghaghan  bolyp tabylady.  

Tәuelsizdik alghannan beri elimizde janghyru prosesi bastaldy. Eng aldymen Otan tarihynyng basty qaharmandary – halyq, onyng úly perzentteri elimen qayta qauyshty, esengiregen últjandylyq, últqandylyq qayta tebindep, boy kóterdi. Tarihtyng tabaldyryghynda qalghan qazaq memleketining handary, ataqty qolbasshylary, úly biyleri, batyrlary tarih tórine shyqty. Últ azattyq qozghalys jana týrde zerdelene bastady. Qazaq tarihy әlemdik órkeniyettin, týrki әlemining qúramdy bóligi retinde Dala órkeniyetining ózegi retinde túnghysh ret qarala bastady.   

Siz dinning qúdiretin, qadiri men qasiyetin qúrmetteytin jansyz. Ony tikeley ózinizding úiymdastyruynyzben Astanada Álemdik jәne dәstýrli últtyq dinder liyderlerining basyn qosyp, jýieli týrde ótkizip jýrgen siezdermen tolyq moyyndattynyz da. Búghan qosarymyz, kezinde Allanyng búiyrtuymen eki patshanyng birining qoly jete bermes baq, Mәdiynedegi payghabarymyz Múhammed (Gh.S.) sýiegi jatqan jerge kirip, ziyarat jasap qayttynyz. Elinizge, halqynyzgha imandylyq tilediniz. Men oilaymyn, Alla taghalam, eshkimning aralasuynsyz egemendigin ózi syigha tartqan elding Elbasy bolghan son, osy bir kenshiligimen Sizge, songhy payghambarymyzben shýiinshilengen Islamgha janashyrlyq etsin dep ishara da jasaghan bolar...  

Ras, din eshuaqytta memleketten bólingen emes. Óitkeni, senimsiz adam qanday dәrmensiz bolsa, senimi joq memleket te sonshalyqty dәrmensiz, onyn erteninen ýmit kýtuge bolmaydy. Keleshegi aiqyn memleketter osynday órkeniyet qúru jolynda kýresude. Dәlel kerek pe,  jeke memleketterding atyn bóle-jara aitpay-aq qoyalyq, әlem tarhynda 1929 jyly ne bәri tórt Islam memleketi bolsa, býginde olardyng sany 50-den asty, al óz Ata zandarynda ústanatyn dәstýrli dinderin atap kórsetken memleketter búl sannan eki - ýsh ese kóp. Álem memleketi pasportyna engen búl zandylyq nege bizdin Ata zanymyzda eskerilmegen?..   

 Islam – bolmysynda memleketti qoldaytyn din. Ol Ýkimetke, yaghny biylik jýrgizushige qarsy shyghudy qúptamaydy. El birligin saqtay otyryp, beybit jolmen damudy kózdeydi. Biylik basynda kim otyrsa da ol Allanyng búiryghymen bolghan is dep maqúldaydy.  Qúrany Kәrim de; “Allagha, onyng Payghambarlaryna jәne onyng jerdegi biyleushilerine bas iyinder”-dep memleket basshysyna quattau bildirip, senim bar jerde ghana memleketting quatty bolatyndyghyn úghyndyryp qoyghan.  

Sondyqtan, býkil әlem respublikamyzdy músylman memleketi retinde tanyp, Álemdik Islam konferensiyasy úiymyna tolyqqandy mýshe retinde qabyldap otyrsa, Ata Zanymyz qazaq elining Zany bolghandyqtan, onyng negizi - qazaq tili memlekettik til bolghandyqtan, Konstitutsiyadaghy “din memleketten bólek” degen tújyrymdy alyp tastap, onyng orynyna Memleketting dini degen tólqújattyq anyqtama engizip, oghan; “Memleketting dәstýrli dini -  Islam, al qalghan әlemdik dinder moyyndalady”t- dep jazylsa, býgingi tanda esikten kirip “tór meniki”- dep ornygha bastaghan jýgensiz diny sektalar óz aiyldaryn op-onay jinaghan bolar edi. Bizge jat júrttyq týrli diniy aghym emes dәstýrli qalyptasqan qazaqy óz  Islamymyz kerek. Din basshylyghy dingeginde dini barlargha berilui tiyis. Bizde qazir osy kórinis bayqalmaydy. Eldegi dindi dinsizder basqarmauy kerek. 

Sәlemmen, Baqtybay AYNABEKOV, «Qazaqstan qajylary» diny birlestigining tóraghasy, ilimger 

Abai.kz