25 tamyz kýni Manghystau oblysy Aqtau qalasynda ziyaly qauym ókilderi bas qosyp, QR Túnghysh Preziydenti – Elbasy N.Á. Nazarbaevtyng atyna ashyq hat jazyp, uahabizm-salafizm aghymynyng barlyq tarmaghyn ekstremistik dep tanu turaly halyq talabyna qoldau kórsetuin súrady.

Asa qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

Mynjyldyqtar toghysyndaghy talayly syn-tegeurinderden Úly Dala elining irgesin shayqaltpay alyp shyghudyng auyr da abyroyly amanaty Ózinizge búiyrdy.

Shiyrek ghasyrlyq danqty tariyhqa ie tәuelsizdigimizding túghyrlanu kezeni Sizding dara túlghanyzben astasyp, eren enbeginizben erekshelenetini – barshagha belgili.

San últty bauyryna basyp, tili men dinin, tarihy men tanymyn asyl amanatynday saqtaghan Qazaq elining býginde beybitshilik mekeni, kelisim kenistigi retinde әlemge aty tanyldy. Syndarly shaqtardan sýrinbey ótken elimizding ensesi tiktelip, әl-auqaty artyp, alty alashtyng maqtanyna ainaldy. 

Biraq osy tolaghay enbekpen qol jetken tәuelsiz memlekettin, tabysty túrmystyn, bagha jetpes beybitshilikting shyrqyn búzyp, lankestik әreketterding oryn ala bastauy ókinishti saldarlargha soqtyryp otyr.

Memleket azamattarynyng ómirin qighan lankestik әreketter últtyq qauipsizdikke qater tóndirip, ishki túraqtylyqtyng túghyryn shayqaltyp qana qoymay, tәuelsiz Qazaqstannyng әlemdik arenadaghy asqaq bedeline de núqsan keltire bastady.

Óziniz oryndy týrde atap kórsetkendey, Aqtóbeden bastalyp, Almatyda úlasqan búl qanqúily lankestik әreketterding sonynda salafiylik aghym ókilderi túr.

Beybitshilik dini – islamnyng bolmysy men ruhyna jat dәstýrli emes joldy ústanatyn salafiylik aghymnyng tarihta qandy qasap qyrghyndarymen aty qalghan, músylmandardyng ózine qaru kóterip, qanyn tókken uahhabiylikpen bir ekenin barsha sarapshylar, dintanushylar men islamtanushylar qauymdastyghy bir auyzdan moyyndaydy.

Salafiylik aghym әlemde kóptegen tarmaqtargha bólinip, әreket etkenimen, elimizde onyng tәkfirshiler, madhaliyler, sururiyler sekildi aghymdary uaghyz-nasihatyn belsene jýrgizude. Búl aghymdardyng atauy men әdistemesinde azdaghan aiyrmashylyq bolghanymen, olardyng iydeologiyasy men týpki maqsattary birdey, pir tútatyn iydeologtary men paydalanatyn әdebiyetteri de ortaq.

«Salafiylik» degen bir ghana ataumen birigetin búl aghymdardyng ortaq mýddesi – zayyrly memleket qúndylyqtaryn teristeu, islam memleketi iydeyasyn ornyqtyru. Diny senim bostandyghyn qamtamasyz etetin zayyrly memleketti «dinsiz, kәpirstan» dep tanytatyn salafiylik aghym ókilderi onday memleketten aua kóship, islam sharighatymen basqarylatyn elge ketudi («hijra jasaudy») nasihattaydy. Eshbir negizi joq osynday jalghan iydeyagha aldanyp, «músylman eline hijra jasadyq» degen senimmen jýzdegen qazaqstandyq jastardyng Siriyagha attanyp, DAISh qyrghynynyng qúrbanyna ainalghany belgili.

«Últ» degen úghymdy jat sanaytyn salafiylik iydeologiyagha memleketting tiregi bolyp tabylatyn últtyng ruhany qúndylyqtaryn, tóltuma mәdeniyeti men salt-dәstýrin, tipti músylmandyq tarihyn da joqqa shygharu tәn. Salafiylikti ústanushylar qazaqtyng kishipeyildilik pen qúrmetten tuyndaghan izgi dәstýrlerin «Allagha serik qosu», «biydghat» dep negizsiz aiyptap, tariyhqa taghzym ispetti ziyarat mәdeniyetin teristeude. Qazaq dalasynda búryn-sondy bolyp kórmegen qabir qiratu sekildi qasiyetsizdik de salafiylik aghym ókilderining ortasynan kórinis tapty. 

Dәstýrli qazaq músylmandyghyn joqqa shygharudaghy taghy bir maqsat –  islam dinin Qazaqstangha tәuelsizdikten keyin ghana kelgen jana din sekildi kórsetip, sol kezende arab elderinen tәlim alyp kelgen salafiylikting uaghyzshylaryn «taza» islamdy taratushylar retinde dәripteu bolyp otyr.

Ózge din ókilderin «kәpir» sanaytyn salafiylik aghym ókilderine qazaqstandyq mentaliytetke tәn mәmilegerlik (toleranttylyq) mýlde jat. «Kәpirlerding mal-mýlki músylmandargha halal, kez kelgen jaghdayda tartyp alugha bolady» degen dәstýrli islamgha jat týsinikti ústanatyn salafiylik aghymy kóp konfessiyaly Qazaqstan syndy memleketting azamattary ýshin tótenshe qauipti bolyp tabylady.

Salafiylik aghym ókilderi namaz oqymaytyn músylmandardyng ózin kәpirge shygharady. Namaz oqymaytyn ata-anasynan úl-qyzyn bezdirip, olardy oqshaulanghan jamaghattargha tartyp, otbasynyng kýireuine soqtyryp otyrghan kóptegen zardapty is-әreketterge salafiylikti ústanushylar sebep boluda.

Neke mәselesine jauapsyz qaraytyn salafiylik jamaghat ókilderi arasynda uaqytsha nekeni zandastyru әbden beleng alghan. Ata-analarynyng kelisiminsiz jamaghattaghy әldebireulerding kuәligimen neke qiya salatyn júptar dәl solay eshbir jauapkershiliksiz onay ajyrasady. Er adamnyng kónili qalamasa, ýsh ret talaq aityp ajyrasa salu, otbasy jәne bala aldynda eshqanday jauapkershilikti sezinbeu saldarynan jamaghat ishinde qoldan-qolgha kóship jýretin qyz-kelinshekter, kimnen tughany belgisiz balalar kóbeygen. El ishinde múnday kelensizdikter artyp keledi.

Salafiylik aghym ókilderi ózderine tәn namaz oqu ýlgisimen elimizdegi meshit jamaghatynan erekshelenuge tyrysyp, ghasyrlar boyy jalghasqan diny tәjiriybe sabaqtastyghyn kýiretude. Qoghamdyq oryn bolyp tabylatyn meshitterding ishki tәrtibin saqtamay, jamaghattyng birligi men imamdardyng bedeline núqsan keltirude.

Islamnyng ruhyn týstep tanymaghan, dinning mazmúndyq qyryna emes, tek formalyq jaghyna mәn beretin, saqaldy, qysqa balaq pen hidjabty músylmandyqtyng tikeley kórinisi retinde tanytugha tyrysatyn salafiylik aghymnyng damu ataulyny qabyldamaytyn shekteuli dýniyetanymy músylmandar ýshin de asa qauipti. «Qúran ayattaryn tura maghynasynda ghana qabyldau kerek, ony aqylmen payymdaugha bolmaydy» degen bukvalistik kózqarasqa da sol shektelushilik sebep bolghan.

Osy keritartpa kózqarastyng saldarynan islam ghúlamalaryn, mazhabtar taghylymyn moyyndamau, últtyq dәstýrlerdi, mәdeniyet pen tarihty teriske shygharu, islamdaghy zayyrlylyq qaghidattaryn, dinaralyq súhbatty, toleranttylyqty joqqa shygharu, «jihad» úghymyn búrmalap, tek «qaruly soghys» maghynasynda týsindiru sekildi kóptegen qate týsinikter qalyptasyp, ghasyrlar boyy negizsiz qantógiske úlasyp keldi. Sol teris týsinikter qazir qazaq topyraghynda jalghasyp, lankestik әreketterge jol ashyp otyr.

Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly! 

Qazaqstan halqynyng birligi men kelisimi – tәuelsiz memleketimizding bagha jetpes baylyghy ekenin Óziniz ýnemi atap kórsetip kelesiz.

Sol birlikke syna qaghyp, kelisim kenistigine núqsan keltirip otyrghan dәstýrli emes salafiylik aghym iydeologiyasyna tyiym salu qajettigin qazir býkil qogham ashyna kóterude, tolassyz talqylauda.

Elimizding sózústar ziyalylary, aitary bar agha buyn ókilderi, sayasatkerleri men sarapshylary, dintanushylary men imamdary bir kisidey salafiylikke tyiym salu qajettigin ashyq mәlimdep, aiqyn dәleldep otyr.  

Óz kezeginde salafiylik aghym ókilderi de әreketsiz otyrghan joq. 2014 jyly «At-Takfir uali-hidjra» úiymyna tyiym salynghanda ózderining barlyq teris pighyldy iydeyalaryn tәkfirshilikke audarghan salafiyler endi kýmәndi kózqaras ataulyny uahhabiylikke jauyp, ózderin aqtap alugha tyrysuda. Salafiylikti uahhabiylikten bólek aghym retinde tanytu maqsatynda jasandy zertteuler «jýrgizip», «qalypty salafizm» degen jalghan iydeyany negizdeuge kýsh saluda. Dәstýrli emes aghymdardyng ózin aiyptamay, olardyng tarala bastaghanyna Qazaqstan músylmandary diny basqarmasyn kinәlap, el nazaryn basqa tarapqa búruda.

Búl әreketter men iydeyalardyng negizsiz ekendigin dintanushy ghalymdarymyz jan-jaqty dәleldep berdi. Salafiylik pen uahhabiylikting bir ekendigi, «qalypty salafiylik» degen úghymnyng maqsatty týrde engizilgen  jasandy úghym ekendigi, ózin aqtamaghandyqtan әlemdik dengeyde, tipti arab elderining ózinde teristelgeni, salafiylik aghymdardyng barlyghyna ekstremistik shetin kózqarastardyng tәn ekeni ghylymy negizde dәiekteldi.

Salafiylik – radikaldy aghymdardyng bastauy, ekstremistik iydeyalardyng oshaghy. Býginge deyin Qazaqstan Respublikasynda sot sheshimimen tyiym salynghan 670 әdebiyetting 334-i salafiylik aghym ókilderine tiyesili boluy – osynyng aiqyn dәleli.

Salafiylikke tyiym salu mәselesi býgin ghana ózekti bolyp otyrghan joq. Jogharyda atalghan «At-Takfir uali-hidjra» úiymyna tyiym salu tәkfirshiler bir bóligi bolyp tabylatyn salafiylik aghymdardy bólshektep enseruding basy dep tanugha layyq ýderis bolatyn. Al salafiylikting kóptegen teris pighyldy әdebiyetterine sot sheshimimen tyiym salynuy – osy ýderisting orta bóligi. Endigi kezekte salafiylik aghymyna tútastay tyiym salu arqyly osy ýderisti tolyq ayaqtau qajettigin songhy kezde jiyiley týsken lankestik oqighalary kýn tәrtibine qoyyp otyr.

Tәuelsiz sayasaty, derbes ústanymy, ishki-syrtqy qatynastary ornyqqan el retinde bizding salafiylikke tyiym saludan tartynuymyzgha eshbir negiz joq. Búl ýderis salafiylikke adasyp ergen el ishindegi kóptegen azamattardyng dúrys senimge qaytuyna mýmkindik beredi. Otandastarymyzdyng salafiylik iydeologiya yqpalyna týsu qarqynyn azaytady, uaqyt óte kele barynsha bәsendetedi. Salafiylikting jekelegen ókilderining kózqarastary radikaldana týsui mýmkin ekendigin joqqa shygharugha bolmaydy, biraq búl qúbylys salafiylikke tyiym salynbaghan qazirgi kezende de jýrip jatqany belgili. Aghymgha tyiym salynghan jaghdayda radikaldanu ýderisine úshyraytyn túlghalar sany sózsiz azaymaq.

Syrtqy sayasat mәselesine kelgende salafiylikting ziyandy saldarynan músylman memleketterining de zardap shegip otyrghanyn, sondyqtan arab elderining ózinde salafiylikke qatysty kózqarastardyng birynghay jaghymdy emestigin eskeruimiz qajet. Barlyq músylman memleketterining resmy dini islam bolyp tabylady, al salafiylik nemese uahhabiylik eshbir elde resmy diny aghym retinde bekitilgen emes.

Uahhabiylikke ish tartatyn Saud Arabiyasy Korolidigimen qarym-qatynas mәselesine kelsek, memleketaralyq qatynastarda diny qatynastar emes, ekonomikalyq mýddelerdin basty orynda túratynyn nazargha alghan jón. Dәstýrli emes aghymdar zardabyn bizden erterek jәne terenirek tartqan Daghystan, Ózbekstan, Tәjikstan sekildi elderde salafiylik-uahhabiylikke sot sheshimimen tyiym salynghanyna qaramastan, búl elderding arab memleketterimen qarym-qatynasyna núqsan kelmegeni belgili.

Salafiylikke tyiym salu Qazaqstan Respublikasynyng zayyrly túrpatyn saqtau men damytugha, kópkonfessiyaly eldegi tynyshtyq pen túraqtylyqty, elimizding músylman azamattary arasyndaghy ishki birlikti saqtaugha jәne nyghaytugha, Qazaqstan halqynyng dәstýrli qúndylyqtary men tóltuma mәdeniyetin saqtap, damytugha, otbasylyq qúndylyqtardy kýsheytuge, Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng bedelin arttyrugha, Qazaqstan halqynyng birligi jәne birtektiligi iydeyasyn túghyrlandyra týsuge jol ashady.

 Qúrmetti Núrsúltan Ábishúly!

«Qazaqstan – 2050» strategiyasy – qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna joldauynyzda qazaqstandyqtardyng diny sanasyn elding salt-dәstýrleri men mәdeny normalaryna sәikes qalyptastyru mindetin Óziniz atap kórsetken bolatynsyz.

Sonyng negizinde bizding qazaqstandyq qoghamda qazir din men dәstýr sabaqtastyghyn, dәstýrli qúndylyqtargha negizdelgen diny tanymdy qayta janghyrtu sharalary manyzdy oryn aluda. Al salafiylik iydeologiyasynyng eng jaghymsyz yqpaly dәstýrli ruhaniy-diny qúndylyqtardy ydyratu arqyly diny sanany ózgertu ýderisi bolyp otyr. Búl óz kezeginde dәstýrli qúndylyqtarmen birge ishki túraqtylyqtyng әlsireuine soqtyruda. Sondyqtan últty qalyptastyrghan qúndylyqtardy qorghau elding ishki túraqtylyghy men memleket irgesining býtindigin qorghaumen úshtasatyny aiqyn.

Din memleketten bólingenimen, halyqtyng bolmysynan, túrmys-tirshiliginen bólinbeytini belgili. Sebebi din – tek senimdik úghym emes, ol – halyqtyng tarihy, mәdeniyeti, dýniyetanymy, ómir sýru mәneri.

Mәngilik elding tiregi – mәngilik qúndylyqtar. Sol qúndylyqtardyng biri – últ bolmysymen astasqan dәstýrli din.

Sondyqtan qazir barsha qazaqstandyqtar, әsirese elimizding músylman azamattary qazaq memlekettiligi men ruhaniy-mәdeny qúndylyqtarynyng qalyptasuyna negiz bolghan ata dinimiz – islamnyng lankes aghymdardan azat bolyp, óskeleng buyngha mynjyldyqtar boyyna ruhany baghdar boluyna negiz salatyn sheshim qabyldanuyn kýtude.

Salafiylikke tyiym salu zayyrly memleketimizding negizgi qúndylyqtaryn – memleket azamattarynyng ómirin, bostandyqtary men qúqyqtaryn, últtyq qauipsizdikti, ishki túraqtylyqty, halyqtyng ruhaniy-mәdeny qúndylyqtaryn saqtau men nyghaytugha baghyttalghan sarabdal sayasat,  sara sheshim bolmaq.

Qúrmetpen, manghystaulyq ziyaly qauym ókilderi

Aqtau qalasy, 25.08.2016

Manystaulyq ziyaly qauym ókilderi qol qoyghan ashyq hat belgili aqyn-jazushylar men ghalymdardyn, qogham belsendilerining tarapynan da qoldau tabuda. Olar:

 ISABEKOV Dulat –jazushy-dramaturg, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty, «Mәdeniyet» jurnalynyng bas redaktory;

DOSANOV Sәbiyt – jazushy,  QR Memlekettik syilyghynyng   laureaty, Sholohov atyndaghy Halyqaralyq syilyqtyng laureaty, Halyqaralyq “Týrik eline qyzmet” syilyghynyng iyegeri;

MYRZAHMETÚLY Mekemtas –  QR Memlekettik syilyghynyng   laureaty, Halyqaralyq “Týrik eline qyzmet” syilyghynyng iyegeri, Filologiya ghylymy doktory, professor

MEDETBEK Temirhan – aqyn , QR Memlekettik syilyghynyng laureaty;

NIYaZBEK Rafaeli – aqyn, Sheshenstannyng memlekettik syilyghynyng laureaty

SAPARBAEV Israiyl – aqyn, Tәuelsiz “Platinaly Tarlan” syilyghy laureaty

ESDÁULET Úlyqbek – aqyn, QR Memlekettik syilyghynyng laureaty, QR Enbek sinirgen qayratkeri, «Júldyz» jurnalynyng bas redaktory;

TÚRGhYNBEKÚLY Serik – aqyn, QR Enbek sinirgen qayratkeri, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng laureaty;

KÓShIM Dos – “Últ taghdyry” qozghalysynyng tóraghasy;

ÁZIMBAY Ghaly – sayasattanushy, tarih ghylymdarynyng doktory;

TOQAShBAEV Marat – «Preziydent jәne halyq» gazetining Bas redaktory, QR PGhA  akademiygi, professor;

JAYLYBAY Ghalym – aqyn, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng laureaty;

ISA Qazybek  –  “Qazaq ýni” gazeti preziydenti, aqyn, Halyqaralyq Alash syilyghy laureaty, Halyqaralyq Sergey Esenin atyndaghy syilyq – “Altyn kýz” ordeni iyegeri.

BAPY Ermúrat – «DAT» jobasynyng jetekshisi, qogham qayratkeri;

SARYM Aydos –  Qazaq Últtyq   Kenesi tóraghasynyng orynbasary;

ÁKIM Janúzaq – Halyqaralyq Adam institutynyng preziydenti, QR Últtyq   Jaratylystanu ghylymdary Akademiyasynyng korr.-mýshesi, Europa jaratylystanu ghylymdary Akademiyasynyng mýshesi;

SQABYLÚLY Arman – QR Aqparat salasynyng ýzdigi, QR Jurnalister odaghy syilyghynyng laureaty;

QUAT  Dәuren – «Abay.kz» aqparattyq portalynyng jetekshisi;

MÚQASh  Qúltóleu – QR Mәdeniyet qayratkeri, QR Jurnalister odaghy syilyghynyng laureaty;

MÁKIMBAY Baqytgýl – “Obshestvennaya pozisiya”  gazetining bas redaktory

MÚQAN Darhan  – “Qamshy.kz”  portalynyng bas redaktory;

TASQARAÚLY Azamat – aqyn, “Daryn” memlekettik jastar syilyghynyng laureaty;

BÓTEEV Marat – «Allajar-qoldau» qoghamdyq qorynyng tóraghasy;

AShUÚLY  J. – Qazaqstan sayasy qughyn-sýrginge úshyraghandar qauymdastyghynyng tóraghasy;

QYSTAUBAEV Geroyhan – qogham qayratkeri;

BEYSENBAYTEGI Ruza – “Últ taghdyry” qozghalysy Pavlodar oblysy filialy tórayymy

AQJIGIT Ómirzaq– tәuelsiz jurnalist;

ABAJAN Zeynolla  – jurnalist;

SADYQ Gýlmira – jurnalist

MÚQANGhALIYEV Ermek – ghalym, qogham qayratkeri;

JÁKEY Ghabiyden – Gh.M.Mýsirepov atyndaghy qordyng tóraghasy;

ABAGhAN Múqtarhan – Kenesary Han qoghamdyq qorynyng tóraghasy;

OShANBEKOV Núrjan – “Memlekettik til” RB jauapty hatshysy;

MÚHTARBEK S. – jurnalist, qogham qayratkeri;

UATQAN Marat – tәuelsiz jurnalist;

ÁBILQAYYR Qanat – jazushy

KÓBENÚLY  Erlan – “GU-GU.kz” aqparattyq portaly bas redaktory

SABYROV Ómirbay – qogham belsendisi

MERGENBAY Saghidolla – qogham belsendisi

ABAY Serik – qogham belsendisi

MÚSTAFA Ansaghan – bloger

ShONJAN Áuelhan– qogham belsendisi, bloger

BORYQBAEV Marat – qogham belsendisi jәne taghy basqalar.

Barlyghy  103 adam qol qoyghan. Qol qoy jalghasuda.

Abai.kz