Keshe Premier-Ministr Baqytjan Saghyntaevtyng tóraghalyghymen  selektorlyq rejimde ótken Ýkimet otyrysynda biylghy jyldyng 9 aiyndaghy әleumettik-ekonomikalyq damudyng jәne memlekettik budjetting atqaryluynyng qorytyndylary qaraldy, - dep jazady "Egemen Qazaqstan" gazeti.

Ósim órledi

Otyrysta jariyalanghan mәli­metterge sýiensek, el ekonomikasynyng ósimi órge órlegen. Aldyn ala derekter boyynsha, 9 aida tauarlar óndirisining 0,2 jәne kórsetilgen qyzmetter óndirisining 0,4 payyzgha artuy esebinen ekonomikanyng ósu qarqyny 0,3 payyzdan 0,4 payyzgha deyin jedel qarqynmen ósken. Azyq-týlikke salynatyn salyqtar naqty mәnde 1,8 payyzgha artty. Sonymen qatar, inflyasiyalyq ýderister bәsendep, valuta naryghyndaghy ahual túraqtanyp keledi. Biznesting investisiyalyq belsendiligi men elding halyqaralyq rezervteri ósude. Sonday-aq, júmyssyzdyqtyng tómen dengeyi saqtaluda. Búl mәlimetterdi otyrysta Últtyq ekonomika miy­nistri Quandyq Biyshimbaev aitty. Ministrding mәlimdeuinshe, búghan ekonomikany әrtaraptandyru jónindegi baghdarlamalar men josparlardy iske asyru, infraqúrylymdy, kәsipkerlikti jәne AÓK-ti damytu, sonday-aq júmyspen qamtudy qamtamasyz etu boyynsha sharalar septigin tiygizdi.

Ekonomikanyng ósuine negizgi ýlesti qúrylys, auyl sharuashylyghy, kólik salasy jәne óndeu óner­kә­si­bindegi ónimining úlghangy qosqan. Al ken óndiru ónerkәsibining ýlesi 4,4 pay­yzgha tómendegen. Múny bayandamashy múnay, kómir jәne temir kenin óndiruding qysqaruymen baylanys­tyrdy. Ónerkәsipting tómendeui 2,3 payyzdan biylghy jyldyng 9 aiynyng qorytyndylary boyynsha 2 payyzgha deyin qysqarghan. Sonymen, qantar-qyrkýiekte óndeu ónerkәsibining ósui 0,6 payyzdy qúrady. Búl rette ónirlik bóli­niste ónerkәsip ónimderining shygha­ry­lymy 9 ónirde ósip, 7 ónirde tómen­degen.

«Kóshbasshy ýshtikke 5,2 payyzdyq ósimmen Qaraghandy oblysy, 4,9 payyz­dyq ósimmen Ontýstik Qazaqstan oblysy,4,5 payyzdyq ósimmen Aqmola obly­sy kirdi. Eng kóp tómendeu Qyzyl­orda oblysynda – 10 payyz, Manghys­tau oblysynda – 3,6 payyz, Aqtóbe jәne Batys Qazaqstan oblystarynda 2,5 payyz bayqalyp otyr», dedi Q.Biyshimbaev.

Inflyasiya iykemdi

Inflyasiya dengeyi elimizde jyldyng basynan beri 5,6 payyzdy qúrady. Últtyq ekonomika ministrining mәlim­deuin­she, elimizde inflyasiyalyq ýderis­ter­ding bәsendeui bayqalady. Mәselen, ótken aida inflyasiya 0,2 payyzgha deyin sayabyrsyghan. Azyq-týlik emes tauar­lardyng 6,8 payyzgha qymbattauy inflyasiyagha 2,2 payyzdyq «ýles qosyp» otyr eken.

«Azyq-týlik tauarlarynyng baghasy 4,9, aqyly qyzmetter 5,3, onyng ishinde retteletin qyzmetter 7,6 payyz ósti. Ónir­­­lik bóliniste 7 ónirde inflyasiyanyng ortasha respublikalyq dengeyden asyp ketui bayqaldy. Eng joghary inflyasiya Man­­ghystau oblysynda 7,2 payyz dengeyin­de, Astana qalasynda 6,6 jәne Ontýs­tik Qazaqstan oblysynda 6,4 payyz dengeyinde tirkeldi», dedi Q.Biyshimbaev.

Investisiya iygerildi

Biylghy 9 aida investisiyalardyng kó­lemi 4,1 payyzgha, yaghny 5,1 trln tengege ósken. Ósu «Núrly jol» jәne «ÝIIY­DMB» baghdarlamalarynyng shenberinde industriyalyq-innovasiyalyq jәne infra­qúrylymdyq jobalardy iske asy­rugha negizdelgen. Ótken jyldyng osy ke­zen­inde investisiyalardyng ósui 3,5 payyzdy qúraghan eken. Al elding syrtqy sauda ai­nalymy 28 payyzgha deyin qys­qarghan. Eks­port 23 mlrd AQSh dollaryn jәne iym­port 15,4 mlrd AQSh dollaryn qúra­dy. Eksporttyng qúndyq kólemining tómen­deuine múnay, aluminiy, temir rudasy, mys, myrysh siyaqty shiykizat tauar­larynyng baghasynyng tómendeui aitar­lyq­tay әser etken.

Qorymyz qomaqty

Valuta naryghyndaghy jaghdaydyng túraqtanuy ayasynda Últtyq bankting Altyn-valuta qory ósude. Jyl basynan beri Altyn-valuta rezervi 12,7 pay­yzgha, yaghny 21,4 mlrd AQSh dollaryna deyin ósti, búl 2012 jylghy shilde­den bastap songhy 4 jyldaghy eng joghary kórsetkish bolyp otyr. Elding halyq­aralyq rezervteri 95,8 mlrd AQSh dollaryn qúrap, jyl basynan beri 4,8 payyzgha ósti, onyng ishinde Últtyq qordyng shetel valutasyndaghy aktivteri 1,4 payyzgha ósip, 64,4 mlrd AQSh dollaryn qúraghan.

Budjet berekeli

Ýkimet otyrysynda Qarjy miy­nistri Baqyt Súltanov memlekettik budjetting 9 aidaghy oryndalu barysyn qory­tyn­dylady. Ministr týsimderding asyra oryndalghanyn, al salyq ótken jyldy tútastay eseptegendegi kórsetkishpen teng kólemde jinalghanyn atap ótti. Miy­nistrding aituynsha, týsimder shamamen 1 trln tengege artyq oryndaldy. Búl makroekonomikalyq jaghdaydyng jaq­sar­ghanyn kórsetedi. Týsimderdi asyra oryndau budjetti naqtylaudyng negizi boldy. Jalpy, memlekettik budjetting tý­­sim­­deri 126 payyzgha, onyng ishinde res­pub­­likalyq budjet 131 payyzgha, al jer­­gi­­likti budjetter 115 payyzgha oryn­dalghan.

B.Súltanov biylghy jyldyng sonyna deyingi budjettik mindetterge de toqtal­dy. Birinshi kezekte ministr 379 mlrd tenge somasyna budjetting naqtylanghany turaly aitty. Qayta bóludi eskergende, iygerilui tiyis jana aqsha 589 mlrd tengeni qúraydy. Búl qarajat ekono­miy­kalyq ósim men әleumettik jobalardy kýsheytedi.

«Ákimshilerding barlyq josparlary bekitildi, jana qarajattyng 84 payyzy qazan jәne qarasha ailarynda iygeriletin bolady. Ol ýshin Qarjy ministrligining portalyna baqylau jýiesi engizilgen. Memlekettik organdar qarasha aiynda kelisimsharttardy tirkeudi ayaqtap, tolyq iygerudi qamtamasyz etui tiyis», dedi B.Súltanov. Ekinshiden, zan­das­­tyru aksiyasyn ayaqtau boyynsha júmystar jýielendiriletin bolady, qatysu­shylardyng jedeldiligi men senimi qam­tamasyz etiledi. Sonymen qatar, bәse­kelestik ortagha beru ýshin vedomstvogha baghynyshty úiymdardy týgendeu boyynsha júmystar ayaqtalatyn bolady. Ýshinshi kezekte kelesi jyldyng budjetin josparlau manyzdy mindeti túr.

«Biz jyldy tolyq әri sapaly ayaqtaugha әzirmiz. Ekonomikalyq túraqtylyq mindet­terin sheshu ýshin barlyq qazyna­lyq sharalar qabyldanatyn bolady», dedi ministr.

Otyrysta, sonymen qatar, Últtyq bank tóraghasy Daniyar Aqyshev, Inves­tiy­siyalar jәne damu ministrining birinshi orynbasary Alibert Rau, Energetika viyse-ministri Maghzúm Myrzaliyev, Auyl sharuashylyghy birinshi viyse-ministri Qayrat Aytughanov jәne birqa­tar oblystardyng әkimderi sóz alyp, biylghy jyldyng 9 aiynyng әleumettik-ekonomikalyq qorytyndylary turaly bayandady. Jiynda, sonday-aq, ónirlerdi damytudyng birqatar mәseleleri qaraldy. Oghan qosa, birqatar zannamalyq aktiler, qosymsha zandar talqylandy.

Týiinder tarqaydy

Ónirlerdi damytudyng týiindi mә­selelerine qatysty negizgi bayandamany Últtyq ekonomika ministri Q.Biy­shimbaev jasady.

«Jergilikti atqarushy organdar 64 problemalyq mәsele engizdi. Onyng ishinde 27 mәsele respublikalyq budjetten 222,7 mlrd tenge mólsherinde qar­­jy­­landyrudy talap etedi. Proble­­malyq mәselelerding basym kópshiligi kólik infraqúrylymy salasyna qa­tysty. Sonday-aq, ónirler injenerlik infra­qúrylymdy, sumen qamtu, ónerkә­sipti damytudy, qorshaghan ortany qor­ghau jәne tótenshe jaghdaylargha qarsy is-qimyldy, bilim berudi, densau­lyq saqtaudy, veterinariyany qarjylan­dyrudy súrap otyr», dedi Biyshimbaev. Onyng aituynsha, 5 aimaq 78,2 mlrd ten­gege qarjylandyrudy qa­jet etetin prob­lemalyq mәselelerdi engizgen. Olar­dyng barlyghy kólik infra­qú­ry­lymyna qatysty.

«Almaty oblysynyng әkimdigi iri joba (Almaty qalasynyng 6 kóshesin «Ýl­ken Almaty ainalma avtomobili jolyna» kirgizu) úsynyp otyr. Ol – 59 mlrd tenge. Búl jobany ÝAAAJ qúrylysy ayaqtalghannan keyin qaraudy oryndy dep esepteymiz. Atyrau oblysynyng әkimdigi 2016-2018 jyldary 11,3 mlrd ten­gege qarjylandyru ýshin taghy bir joba («Inder–Qarabau–Miyaly–Saghyz» oblystyq jolyn jóndeu, 123 km) úsyndy. Batys Qazaqstan oblystyq joldardy jóndeuge respublikalyq budjetten jyl sayyn 7 mlrd tengeden bóludi súraydy. Qyzylorda oblysy әuejaydy janghyrtugha 0,8 mlrd tenge súrap otyr», dedi ministr.

Otyrysqa onlayn rejimde qosylyp otyrghan Atyrau oblysynyng әkimi Núrlan Noghaev óz kezeginde Ýkimet bas­shy­synan ónirindegi eski múnay únghyma­larynan may aghyp, ekologiyany býldi­rip jatqanyn aityp, kómek súrady.

«Energetika ministrliginde búryn iygerilgen eski múnay ken oryn­dar­yndaghy 89 únghyma tirkelgen. Olar apat­­ty jaghdayda, key jerlerde sol úghy­ma­­lardan may aghyp, jerdi, sudy býldirip, ekologiyalyq zardap әkelip jatyr. Son­day-aq, Atyrau oblysynda 180 gidrogeo­logiyalyq únghyma tir­kelgen. Olardan da su atqylap, qazirgi tanda baqylausyz jatyr. Sizding atynyzgha men osy aqparattardy jazyp, qol­dauynyzdy súraghan edim. Tiyisti mem­lekettik organdargha tapsyrma beruinizdi súraymyn. Búl óte qauipti jaghday, qazir shara qoldanbasaq, sonynan kesh boluy mýmkin», dedi әkim.

Al Baqytjan Saghyntaev búl mә­se­le oryndy ekenin aityp, nazarda ústay­tynyn jetkizdi.

«Kóterilip otyrghan mәsele óte oryn­dy. Energetika ministrliginen Inves­tiy­siyalar jәne damu ministrligimen bir­lesip, osy mәseleni qarastyrudy súray­myn», dedi Ýkimet basshysy. Áriyne, búl – qomaqty qarjyny qajet etetin mәse­leler. Osy rette, Ýkimet basshysy keybir әkimderding jergilikti әleumettik mәsele­lerdi sheshu ýshin Ýkimetten qarjy súrauyn syngha aldy. Ýkimet basshysy Sol­týstik Qazaqstan oblysynyng әkimin mysalgha keltirdi.

«Sizder Ýkimetke hat jazyp, qol qoyardyng aldynda sәl oilanynyzdar. Keybir hattarynyzdy qaraudyng ózi úyat. Mәselen, Soltýstik Qazaqstan oblysynyng әkimi jergilikti әleumettik mәselelerdi sheshu ýshin ortalyqtan 30 mln tenge súraghan. Búl endi kýlkili ghoy. Jergilikti mәseleni sheshuge 30 mln tenge tabugha bolady ghoy. Sondyqtan hatty joldar aldynda dúrystap oilanyp, qarap alynyzdar», dedi B.Saghyntaev.

Mindetti meje

Aytqanday, ótken jolghy Ýkimet otyrysynda Premier-Ministr Baqytjan Saghyntaev Atyrau oblysynyng әkimi Núrlan Noghaevqa eskertu jasaghan edi. Óit­keni, múnayly ólkening basshysy shaghyn jәne orta biznesti qoldaugha Ýki­met bólgen 692 million tengening iygeril­megeni aitylghan. Keshegi otyrysta Pre­mier-Ministr әkimnen sol jaghdaygha baylanysty esep beruin súrady.

«Búl konkurstardyng kesh ótuine bay­lanysty bolyp otyr. Biz múny jyl sony­na deyin sheshemiz», dedi N.Noghaev. Al Ýkimet basshysy búl mәselege qatys­ty jyl sonynda taghy da esep súrayty­nyn eskertti. Sonymen qatar, ol barlyq әkimderge budjetting әrbir tengesin der uaqytynda iygeru boyynsha júmystar jýrgizu qajettigin qatang tapsyrdy.

«Biz 9 qyrkýiekte 400 mlrd tengeden astam qarjy bóldik. Júmystarda qanday da bir kemshilikter bar boluy mýmkin. Biraq jyl sonyna deyin barlyq qarjyny iygeru qajet», dedi Saghyntaev.

Otyrystyng qorytyndysynda Pre­mier-Ministr B.Saghyntaev Ýkimet biyl ishki jalpy ónim ósimin 0,5 payyzdyq mejeden asyrudy josparlap otyrghanyn atap ótti.

«Kórip otyrghanymyzday, 9 aidyng qorytyndysynda ekonomikalyq ósimning ong ýrdisi bayqalady. Jyl sonyna deyin Memleket basshysynyng ósimdi 0,5 payyz dengeyinde qamtamasyz etu jónindegi tapsyrmasyn oryndaugha barlyq mýmkinshilik bar. Jospardy oryndaytyndyghymyzgha esh kýmәn joq. Yaghni, inflyasiya dәlizin 6-8 payyzdyq mejede ústap túrugha, saqtaugha jәne onymen júmys isteuge tiyispiz. Birqatar týzetuler boluy mýmkin. Biraq tapsyrma jýkteldi jәne ol oryndaluy tiyis», dedi B.Saghyntaev.

Dinara BITIKOVA

Abai.kz