- Biyl Qazaqstan tәuelsizdigine 25 jyl tolyp otyr. Elimizding shiyrek ghasyrda qúqyqtyq memleket retinde damuyna qysqasha sholu jasap ótseniz.

- Qazaqstan tәuelsizdik alyp, ózin birtútas egemen el dep jariyalaghaly beri memleket qúrylysyn jetildiruge, halyqtyng túrmysyn, әl-ahualyn jaqsartugha, qúqyqtyq sana-sezimin oyatugha baghyttalghan biraz júmys atqardy. Elbasy Joldaulary men baghdarlamalary memleket damuyna baghyt-baghdar berip otyrdy, qazir de solay. Memleketti basqaru jýiesinde sot biyligining orny erekshe. Sebebi, zang shygharushylyq jәne atqarushylyq biyliktermen qatar sot biyligi qoghamdaghy dauly qarym-qatynasty retteuding birden-bir ong qúraly bolyp tabylady. Sondyqtan da, tәuelsizdik alghannan bergi jyldardyng ishinde memleketimizding sot jýiesinde, sottardaghy daulardy sheshudi jenildetuge, azamattar men zandy túlghalardyng búzylghan qúqyqtary men zanmen qorghalatyn mýddelerin qalpyna keltiruge baghyttalghan kóptegen ózgerister oryn alyp otyrdy. Sot organdary elimizding konstitusiyalyq qúrylysyn qúraytyn organdardyng biri bolghandyqtan, onyng qyzmeti konstitusiyalyq zanmen rettelip, sot jýiesindegi ózgeristerding barlyghy da Ata zanymyzgha qarama-qayshy kelmeui kerek.

- Qazaqstannyng tәuelsiz sot jýiesindegi reformalar qanday jetistikke jetti?

- Mening oiymsha, eng basty jetistik – ol 1993 jyly qabyldanghan Ata zanymyzda sot biyligining qúramy men qyzmetining negizgi qaghidalarynyng aiqyndalghandyghy. Konstitusiyagha sәikes, sot jýiesin Konstitusiyalyq kenes, Jogharghy Sot, Jogharghy tórelik sot, oblystyq jәne birinshi satydaghy sottar qúraydy. Búghan qosa, sudiyalardyng mәrtebesi Qazaqstan Respublikasy Preziydentining jarlyghymen bekitilip, sot tóreligin jýrgizu kezinde sudiyalardyng is boyynsha eshkimge esep bermeytindigi jәne basqa da qaghidalar naqtylandy. Osylaysha, Konstitusiyamyz memleketimizding qúqyqtyq jýiesin qalyptastyrugha zor yqpal etti. Búdan keyingi sot jýiesindegi aituly ózgeris 2000 jyldyng 25 jeltoqsanyna, yaghny «Qazaqstan Respublikasynyng sot jýiesi men sudiyalarynyng mәrtebesi turaly» Qazaqstan Respublikasynyng konstitusiyalyq zany qabyldanghan uaqytqa keledi. Sot isin jýrgizudi qayta qúru, azamattyq-qúqyqtyq normalardy jәne sudiyalar etikasyn jetildiru, sottardy qarjylandyru, sot tóreligining sapasyn arttyru maqsatynda sottardy mamandandyru siyaqty reformalar jýzege asty.

- Sottardy mamandandyru barysyna toqtala ketseniz. Mamandandyrylghan sottar býgingi kýnge deyin júmys istep keledi emes pe?

- IYә, júmys isteydi. Sottardy mamandandyru barysynda oblys ortalyqtarynda ekonomikalyq, әkimshilik, alqa biylerding qatysuymen qylmystyq ister boyynsha sottar qúrylyp, ol ong nәtiyjesin berdi. Sebebi, birkelki isterding bir jerge toptasuy, sudiyalardyng bir baghytta mamandanuy daulardy tez, әri sapaly týrde sheshuge mýmkindik beretindigin kórsetti. Kýdiktige búltarpau sharasy retinde qamaugha alugha sanksiya beru prokurordyng qúziretinen alynyp, sotqa berilgendigi aldynghy qatarly, órkeniyetti memleketterding ústanymyna sәikestendirildi, sebebi, kýdikti óz qúqyqtaryn ashyq sot otyrysynda bәsekelestik prinsipterin paydalana otyryp qorghaugha mýmkindik aldy.

- Qazir de memleketimizding qúqyq jýiesinde auqymdy reformalar jana tolqynmen jýzege asuda. Solargha toqtala ketseniz.

- Álbette, býgin de kóp júmys atqarylyp jatyr. Birinshiden, Preziydentting bastamashyldyghymen tyng iydeyalar qolgha alynyp, «100 naqty qadam» - Qazaqstan Respublikasynyng damyghan memleketterding otyzdyghyna kiru jónindegi últ jospary jasaldy. Keyingi bir jylda osy jospardy oryndau qarqyndy jýzege asyrylyp, býgingi kýni ol ayaqtalugha jaqyn. Atalghan jospardyng «Zannyng ýstemdigin qamtamasyz etu» bóliginde qúqyqtyq jýieni damytugha baghyttalghan 19 naqty qadam qarastyrylghan. Onyng ishinde sot jýiesinde jýzege asuy tiyis sharalar aiqyn basymdyq alady.

Qoghamdaghy qatynastar, ekonomikalyq jәne sayasy ómirdegi ózgerister zang normalarymen retteledi. Qoghamdyq qatynastardy retteytin barshagha birdey normalargha sanaly qogham mýshesi baghynyshty bola bilui kerek, al daudy sheshude sol normalardy biylik jýrgizushi sot organy esh auytqusyz dúrys qoldanuy kerek.

- Jana reformalardy negizgi eki baghytta jýzege asyru josparlanghan. Olar - sudiyalardy irikteu jýiesin jәne respublikanyng sot óndirisin jetildiru. Osy jayly tolyghyraq aityp ketseniz.

- Dәlirek aitqanda, sudiya lauazymyna kandidattardy irikteu tetikterin kóbeytu jәne biliktilik talaptaryn kýsheytu. Mindetti týrdegi talap – sot isterin jýrgizuge qatysudyng 5 jyldyq ótili. Salystyrmaly týrde aitsaq, búl búryn qoldanysta bolghan zang boyynsha eki jyldy qúraghan jәne ol zang mamandyghy boyynsha kez kelgen salada júmys isteui jetkilikti bolghan. Atalghan sharalardyng sot jýiesine kezdeysoq adamdardyng keluine birden-bir tosqauyl bolyp tabylatyndyghyna kózimiz jetip otyr. Sebebi, birden sudiya bola salamyn degen oidaghy adam atalghan proseduralardy ótudi auyrsynyp, basqa salagha ketip jatyr. Al sudiyalyqqa shyndyghynda peyili búrylghan azamattar barlyq qiynshylyqqa tózip, kóptegen kedergiden ótip, óz degenine jetedi jәne osynday azamattar ghana tereng oily, bilimdi, qara qyldy qaq jarghan әdiletti sudiya bola alady.

- Reformanyng ekinshi baghyty azamattardyng sot tóreligine qoljetimdiligin jenildetu ýshin sot jýiesi instansiyalaryn ontaylandyru ekenin bilemiz. Ol qalay jýzege asyp jatyr?

- Búl talpynystar da sәtti oryndalyp, respublikamyzdaghy bes satyly sot jýiesinen ýsh satyly (birinshi, apellyasiyalyq, kassasiyalyq) sot tóreligi jýiesine kóshirildi. Yaghni, birinshi satydaghy sottar – audandyq sottar, apellyasiyalyq satydaghy sottar – oblystyq sottar, al kassasiyalyq satydaghy sot – Jogharghy Sot bolyp belgilendi. Osylaysha, 2016 jyldyng 1 qantarynda qoldanysqa engen jana Azamattyq prosestik kodekske sәikes jyl basynan beri sottar osy rejimde júmys istep jatyr. Búl sharalardyng da ong nәtiyjesi kórinip, azamattardyng sot tóreligine qoljetimdiligi artyp, isterdi sotta qaraudyng merzimderi birshama azaydy.

- Sudiyalardyng jana әdep kodeksin qabyldau mәselesi Qazaqstannyng sot jýiesindegi sudiyalardyng arasynda, tipti zanger, ghylymy qyzmetkerler arasynda keninen talqylanyp jatyr. Kodeks qashan qabyldanady?

- Jana kodeks osy jyldyng sonyna belgilengen sudiyalardyng kezekten tys 7-sezinde qabyldanady dep josparlanyp otyr. Jәne josparda barlyq sot prosesterine beyne jәne taspagha jazu sharalaryn mindetti týrde engizu, sudiyanyng beyne jazudy toqtatugha nemese audio jazu materialdaryn redaksiyalaugha mýmkindigining bolmauy qarastyrylghan. Búl jasalynyp jatqan әreketterding de qay tarapqa bolmasyn tiygizetin kómegining az emestigin, kýndelikti tәjiriybe kórsetude. Sonday-aq, investisiyalyq daular boyynsha jeke sot isteri jýrgizilmek. Jogharghy sotta iri investorlar qatysatyn daulardy qarau ýshin investisiyalyq alqany úiymdastyru jospary da jýzege asyryldy. Taghy bir aita ketetin jayt, jasalynyp jatqan reformanyng bir tarmaghy tatulastyru jәne daudy sotqa deyin retteu sharasyn qoldanudyng ayasyn keneytu bolyp tabylady. Búl rette, barlyq satydaghy sottar taraptardy tatulastyrugha kóp kónil bólude. Osylaysha, sot jýiesinde ýlken reformalar iske asyrylyp jatyr. Búl reformalardyng negizgi maqsaty – elimizdi dýniyejýzilik standarttargha sәikestendiru, halyqtyng sotqa qoljetimdiligin arttyru.

- Súhbatynyzgha rahmet.